مدت زمان رفع اثر چک برگشتی

وقتی چکی برگشت می خورد، صاحب آن با محدودیت های بانکی متعددی روبه رو می شود که می تواند فعالیت های مالی و اقتصادی او را مختل کند. این محدودیت ها تا زمانی که رفع سوء اثر چک برگشتی انجام نشود، ادامه خواهند داشت. بنابراین، اطلاع از روش ها و مدت زمان رفع اثر چک برگشتی، برای بازگرداندن وضعیت عادی حساب های بانکی و اعتباری فرد ضروری است. این فرآیند بسته به روش انتخابی و شرایط موجود، می تواند بین 48 ساعت تا چند سال به طول بیانجامد.

چک برگشتی چیست و چرا رفع سوء اثر آن ضروری است؟

چک برگشتی یا چک بلامحل، به چکی گفته می شود که صادرکننده آن در تاریخ سررسید، موجودی کافی در حساب بانکی خود برای پرداخت مبلغ درج شده روی چک نداشته باشد. در چنین شرایطی، بانک گواهی عدم پرداخت صادر کرده و چک را برگشت می زند. این اتفاق، عواقب جدی قانونی و بانکی برای صادرکننده در پی دارد که ضرورت رفع سوء اثر چک برگشتی را دوچندان می کند.

محدودیت ها و عواقب ناشی از برگشت خوردن چک به شرح زیر است:

• ممنوعیت افتتاح حساب: صادرکننده چک برگشتی تا زمان رفع سوء اثر، نمی تواند حساب جاری جدید یا حتی کارت بانکی جدیدی افتتاح کند.
• مسدود شدن حساب ها و کارت های بانکی: تمامی حساب ها و کارت های بانکی صادرکننده چک (در تمامی بانک ها) به میزان کسری مبلغ چک برگشتی مسدود می شوند و امکان برداشت یا انتقال وجه از آن ها وجود نخواهد داشت.
• عدم دریافت تسهیلات و ضمانت نامه ها: دریافت هرگونه تسهیلات بانکی اعم از وام، تسهیلات ارزی و ریالی، یا صدور ضمانت نامه های بانکی ممنوع خواهد شد.
• محدودیت در صدور و دریافت دسته چک: صادرکننده چک برگشتی قادر به دریافت دسته چک جدید در سامانه صیاد نخواهد بود. همچنین ممکن است در صورت داشتن سابقه چک برگشتی، با محدودیت هایی برای دریافت چک صیادی مواجه شود.
• عدم گشایش اعتبار اسنادی: امکان گشایش اعتبارات اسنادی ارزی یا ریالی برای افراد و کسب وکارها سلب می شود.
• کاهش رتبه اعتباری: سابقه چک برگشتی، به شدت رتبه اعتباری افراد را در سیستم بانکی کاهش می دهد که می تواند بر روابط مالی آینده آن ها تأثیر منفی بگذارد.

این محرومیت ها تا زمانی که رفع سوء اثر چک برگشتی به طور کامل انجام نشود، پابرجا خواهند بود. از همین رو، آگاهی از روش های رفع سوء اثر و مدت زمان رفع اثر چک برگشتی، گامی مهم برای بازگشت به چرخه عادی فعالیت های مالی است.

مدت زمان رفع سوء اثر چک برگشتی: تفکیک بر اساس روش اقدام و قوانین (1404)

یکی از پرتکرارترین سوالات در مواجهه با چک برگشتی، این است که چقدر طول می کشد تا چک برگشتی رفع اثر شود؟ پاسخ به این سوال، کاملاً به روشی که برای رفع سوء اثر انتخاب می کنید و قوانین جاری بستگی دارد. در ادامه به تفکیک هر روش و زمان بندی مرتبط با آن می پردازیم.

مدت زمان استاندارد پروسه بانکی پس از اقدام: 48 ساعت تا 10 روز کاری

پس از اینکه صادرکننده چک برگشتی یکی از روش های قانونی برای رفع سوء اثر چک برگشتی را انجام داد و مدارک لازم را به بانک ارائه کرد، فرآیند داخلی بانک برای حذف نام او از فهرست بدهکاران بانکی آغاز می شود. این پروسه معمولاً بین 48 ساعت تا 10 روز کاری به طول می انجامد. مهم است که توجه داشته باشید این زمان بندی مربوط به روزهای کاری است و شامل تعطیلات رسمی نمی شود. در صورت مشاهده تأخیر بیشتر از این مدت، پیگیری حضوری از شعبه بانک یا تماس با سرپرستی بانک ضروری است. این بازه زمانی، پس از تکمیل تمامی مراحل و ارائه مستندات معتبر به بانک آغاز می شود.

مدت زمان رفع سوء اثر خودکار (مرور زمان): 3 سال

در برخی شرایط خاص، سوابق چک برگشتی ممکن است به صورت خودکار و بدون اقدام مستقیم صادرکننده، رفع سوء اثر شوند. این روش که به آن رفع سوء اثر با مرور زمان گفته می شود، برای چک هایی کاربرد دارد که دارنده چک در طول یک دوره مشخص، هیچ گونه اقدام قانونی یا قضایی علیه صادرکننده انجام نداده باشد.

بر اساس قانون جدید چک برگشتی (1404)، مدت زمان انقضای نگهداری سوابق چک های برگشتی در سامانه بانک مرکزی به 3 سال کاهش یافته است. پیش از این، این مدت 7 سال بود. این تغییر به این معناست که اگر 3 سال از تاریخ صدور گواهی نامه عدم پرداخت چک بگذرد و در این مدت، دارنده چک هیچ شکایت یا اقدام اجرایی ثبت نکرده باشد، به صورت خودکار از سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی رفع سوء اثر می شود. این قانون شامل چک های صیادی نیز می شود، به شرطی که شکایتی از سوی دارنده در مراجع قضایی ثبت نشده باشد.

مدت زمان انسداد وجه در حساب (در صورت عدم دسترسی به لاشه/دارنده): 12 ماه

یکی از روش های رفع سوء اثر چک برگشتی زمانی که دسترسی به لاشه چک یا دارنده آن مقدور نیست، مسدود کردن وجه چک در حساب جاری صادرکننده است. طبق بخشنامه های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، در این روش، صادرکننده می تواند معادل کسری موجودی چک را به حساب قرض الحسنه جاری خود واریز کرده و درخواست مسدودی آن را برای پرداخت به دارنده چک، حداکثر به مدت 12 ماه، بدهد. در این شرایط، بانک موظف است ظرف 5 روز کاری، تأمین وجه چک را به دارنده (فردی که گواهی نامه عدم پرداخت به نام او صادر شده) اطلاع دهد تا برای دریافت وجه مراجعه کند. پس از انقضای این 12 ماه، اگر دارنده مراجعه نکند، وجه رفع مسدودی و رفع سوء اثر از چک انجام می شود.

بر اساس آخرین بخشنامه های بانک مرکزی، مدت زمان انسداد وجه در حساب صادرکننده چک برگشتی، در صورت عدم دسترسی به لاشه یا دارنده، 12 ماه است.

روش های گوناگون رفع سوء اثر چک برگشتی و تاثیر آن ها بر زمان نهایی

برای رفع سوء اثر چک برگشتی، روش های مختلفی وجود دارد که هر یک دارای فرآیند و زمان بندی خاص خود هستند. انتخاب بهترین روش، به شرایط موجود و امکان دسترسی به لاشه چک یا دارنده آن بستگی دارد.

1. تامین موجودی و وصول چک

این ساده ترین و سریع ترین راه برای رفع سوء اثر چک برگشتی است. صادرکننده چک با واریز مبلغ کسری موجودی به حساب جاری خود، زمینه را برای وصول چک توسط دارنده فراهم می کند. پس از تامین موجودی و پرداخت مبلغ چک به دارنده، بانک به صورت خودکار نسبت به رفع سوء اثر اقدام می کند. مدت زمان رفع اثر چک برگشتی در این روش، پس از وصول کامل وجه، معمولاً بین 48 ساعت تا 10 روز کاری خواهد بود.

2. ارائه لاشه چک برگشتی به بانک

چنانچه صادرکننده چک بتواند با دارنده چک توافق کرده و لاشه چک برگشتی را از او دریافت کند (مثلاً با پرداخت وجه به صورت نقدی یا صدور چک جدید)، می تواند لاشه چک را به بانک صادرکننده ارائه دهد. بانک پس از دریافت لاشه چک (که به منزله وصول یا ابطال چک است)، رسید مربوطه را به صادرکننده تحویل داده و مراحل رفع سوء اثر را آغاز می کند. در این حالت نیز مدت زمان رفع اثر چک برگشتی بین 48 ساعت تا 10 روز کاری پس از ارائه لاشه خواهد بود.

3. ارائه رضایت نامه محضری دارنده چک

گاهی اوقات، لاشه چک برگشتی به دلایلی مانند مفقودی، سرقت یا سوختن، در دسترس نیست. در چنین شرایطی، اگر صادرکننده چک با دارنده آن به توافق برسد، دارنده می تواند با حضور در یکی از دفاتر اسناد رسمی، رضایت خود را مبنی بر دریافت وجه و رفع مسئولیت از صادرکننده، به صورت محضری اعلام کند. این رضایت نامه رسمی و قانونی به بانک ارائه می شود و بانک بر اساس آن، نسبت به رفع سوء اثر چک برگشتی اقدام می کند. این روش نیز مانند روش های قبلی، 48 ساعت تا 10 روز کاری پس از ارائه رضایت نامه معتبر به بانک زمان می برد. اگر دارنده چک یک شخص حقوقی دولتی یا نهاد عمومی غیردولتی باشد، ارائه نامه رسمی کفایت می کند.

4. واریز مبلغ چک به سپرده قرض الحسنه جاری و مسدود کردن آن

این روش برای مواقعی است که صادرکننده چک به لاشه چک دسترسی ندارد و امکان دریافت رضایت نامه از دارنده نیز فراهم نیست (مثلاً دارنده در دسترس نیست یا همکاری نمی کند). صادرکننده می تواند معادل مبلغ چک برگشتی را به سپرده قرض الحسنه جاری خود واریز کرده و درخواست مسدود شدن این مبلغ را برای پرداخت به دارنده چک در صورت مراجعه به بانک، بدهد.

بر اساس بخشنامه های بانک مرکزی، این مبلغ برای حداکثر 12 ماه مسدود می شود. بانک موظف است طی 5 روز کاری، با ارسال نامه ای، تأمین وجه چک را به اطلاع دارنده چک برساند. پس از مسدود شدن وجه و گذشت 12 ماه، در صورتی که دارنده چک برای دریافت وجه مراجعه نکند، وجه رفع مسدودی شده و رفع سوء اثر از چک برگشتی صورت می گیرد. شرط استفاده از این روش، این است که حساب قرض الحسنه جاری شما توسط مراجع قضایی مسدود نشده باشد.

5. ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر

در مواردی که اختلاف بر سر چک برگشتی به مراجع قضایی کشیده می شود و صادرکننده چک موفق به اخذ حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر (مثلاً به دلیل اثبات عدم بدهی، ابطال چک و…) می شود، می تواند این حکم را به بانک ارائه دهد. بانک پس از بررسی و تأیید صحت و اعتبار حکم، نسبت به رفع سوء اثر از سوابق چک برگشتی اقدام می کند. مدت زمان رفع اثر چک برگشتی در این حالت، شامل زمان لازم برای رسیدگی قضایی و سپس 48 ساعت تا 10 روز کاری برای پروسه بانکی خواهد بود.

6. ارائه نامه رسمی از مرجع ثبتی ذیصلاح

مطابق آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، در صورتی که لاشه چک به منظور صدور اجراییه به اداره ثبت اسناد و املاک تحویل داده شده باشد، اصل لاشه چک در پرونده های مربوطه نگهداری می شود. در این موارد، صادرکننده چک می تواند با ارائه نامه رسمی از مرجع ثبتی ذیصلاح به بانک، که شامل شماره، تاریخ و مبلغ چک است، نسبت به تعیین و تکلیف برگ چک مذکور و رفع سوء اثر آن اقدام کند. مدت زمان رفع اثر چک برگشتی پس از ارائه این نامه رسمی، 48 ساعت تا 10 روز کاری خواهد بود.

7. انقضای مدت نگهداری سوابق در سامانه بانک مرکزی (3 سال)

این روش، همان مرور زمان است که در بخش قبل به آن اشاره شد. اگر صادرکننده چک برگشتی هیچ گونه اقدامی برای رفع سوء اثر انجام ندهد و دارنده چک نیز در طول 3 سال پس از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، هیچ اقدام قانونی یا قضایی علیه او صورت ندهد، سوابق چک برگشتی به صورت خودکار از سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی حذف می شوند. این قانون شامل چک های قدیمی برگشتی نیز می شود، به شرطی که شاکی فعال نداشته باشند و مدت 3 سال از برگشت چک سپری شده باشد. این روش برای کسانی که عجله ای برای رفع سوء اثر ندارند یا دارنده چک ناشناس است، می تواند یک گزینه باشد.

قوانین جدید و مهم مرتبط با مدت زمان رفع سوء اثر (آخرین به روزرسانی 1404)

قوانین مربوط به چک برگشتی همواره در حال تغییر و به روزرسانی هستند تا شفافیت و کارایی بیشتری در مبادلات مالی ایجاد شود. آشنایی با این قوانین جدید، برای صادرکنندگان و دارندگان چک از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مهلت 10 روزه اولیه برای تامین وجه

بر اساس ضوابط جدید بانک مرکزی، به صادرکننده چک برگشتی یک مهلت 10 روزه داده می شود تا وجه کسری را تأمین و نسبت به رفع سوء اثر چک اقدام کند. در طول این 10 روز، اطلاعات مربوط به برگشتی چک هنوز به صورت عمومی در دسترس تمامی بانک ها و مؤسسات اعتباری قرار نمی گیرد.

در صورتی که صادرکننده در این مهلت 10 روزه اقدام به رفع سوء اثر نکند، بانک مرکزی موظف است اطلاعات مربوط به گواهی نامه عدم پرداخت را از طریق سامانه های مربوطه، در دسترس تمامی بانک ها، مؤسسات اعتباری غیربانکی و عموم مردم قرار دهد. این اقدام می تواند عواقب بیشتری از جمله مسدود شدن سایر حساب ها و محرومیت های گسترده تر را در پی داشته باشد.

شرایط افتتاح حساب جاری و دریافت دسته چک جدید برای افراد دارای سابقه

پیش از این، افراد دارای سابقه چک برگشتی یا بدهی غیر جاری، مجاز به افتتاح حساب جاری نبودند. اما با اصلاحیه های شورای پول و اعتبار، این ممنوعیت تا حدی برداشته شده است. بر این اساس، اشخاص حقیقی و حقوقی که فاقد شرایط اخذ دسته چک یا دارای بدهی غیرجاری هستند، می توانند نسبت به افتتاح حساب جاری اقدام کنند. البته، این حساب ها بدون دسته چک خواهند بود و برای دریافت دسته چک، همچنان باید مفاد مربوط به رفع سوء اثر چک برگشتی را رعایت کرد.

شرایط خاص برای دریافت دسته چک جدید در بنگاه های اقتصادی

بانک مرکزی با در نظر گرفتن شرایط خاص برای بنگاه های اقتصادی و واحدهای تولیدی که خارج از اراده و کنترل خود و به دلیل شرایط بیرونی با مشکل چک برگشتی مواجه شده اند، امکان دریافت دسته چک جدید را فراهم کرده است. این امر با هدف تسهیل در تداوم فعالیت و پیشگیری از تعطیلی واحدهای اقتصادی صورت می گیرد و دارای 4 شرط اساسی است:

1. ارائه اظهارنامه مالیاتی ثبت شده نزد مرجع مالیاتی.
2. ارائه لیست واریز حق بیمه ثبت شده در سازمان تأمین اجتماعی.
3. صدور دسته چک موجب تسهیل در تداوم فعالیت و پیشگیری از تعطیلی واحد اقتصادی شود.
4. صدور دسته چک موجب حفظ اشتغال و جلوگیری از تعدیل نیروی انسانی شاغل در واحد اقتصادی شود.

متقاضی با داشتن این شرایط باید درخواست خود را همراه با مصوبه هیئت مدیره و مستندات توجیهی به امضای مدیرعامل بانک به بانک مرکزی ارسال کند. پس از بررسی و تأیید، بانک مرکزی شرایط لازم برای اعطای دسته چک را فراهم می کند. البته، صدور دسته چک برای مشتریانی که حساب جاری شان به دلایل قانونی یا تصمیم مرجع قضایی مسدود شده باشد، همچنان ممنوع است.

بخشنامه جدید بانک مرکزی در خصوص عدم الزام به واریز وجه مازاد

بانک مرکزی اخیراً بخشنامه ای صادر کرده است که بر لزوم رعایت قوانین مربوط به چک های برگشتی تأکید دارد. این بخشنامه اعلام می کند که بانک ها نباید مشتریان را ملزم به واریز مبلغی بیش از کسری موجود در حساب جاری برای رفع سوء اثر چک کنند. پیش از این، برخی بانک ها مشتریان را ملزم به واریز دو برابری مبلغ کسری چک می کردند. طبق این بخشنامه جدید، صادرکنندگان چک برگشتی می توانند تنها با واریز مابه التفاوت مبلغ چک و موجودی مسدود شده در حساب جاری خود، زمینه رفع سوء اثر چک را فراهم آورند. این اقدام با هدف کاهش فشار مالی و تسهیل فرآیند رفع سوء اثر چک های برگشتی صورت گرفته است.

هزینه رفع سوء اثر چک برگشتی

علاوه بر تامین مبلغ اصلی چک، برای انجام فرآیند رفع سوء اثر چک برگشتی، کارمزدهای مشخصی نیز توسط بانک ها دریافت می شود. این هزینه ها در تمامی بانک ها یکسان بوده و به شرح زیر است:

• کارمزد درخواست ثبت چک برگشتی (صدور گواهی نامه عدم پرداخت): 12,000 تومان
• کارمزد رفع سوء اثر چک برگشتی: 14,000 تومان (این مبلغ معمولاً در دو مرحله 12,000 و 2,000 تومانی دریافت می شود).

بنابراین، مجموع هزینه های بانکی برای ثبت یک چک برگشتی و سپس رفع سوء اثر آن، در حدود 26,000 تومان خواهد بود. این هزینه ها جدا از مبلغ اصلی چک است که باید توسط صادرکننده تأمین شود.

چگونه از وضعیت رفع سوء اثر چک خود مطلع شویم؟ (استعلام)

پس از انجام مراحل لازم برای رفع سوء اثر چک برگشتی، پیگیری وضعیت و اطمینان از حذف سوابق از سیستم بانکی، بسیار مهم است. برای استعلام رفع سوء اثر چک، روش های مختلفی وجود دارد.

روش های استعلام آنلاین و غیرحضوری

با پیشرفت فناوری، امکان استعلام وضعیت چک به صورت غیرحضوری و آنلاین فراهم شده است.

• اپلیکیشن های بانکی (همراه بانک): برخی از اپلیکیشن های همراه بانک، امکان استعلام وضعیت چک های صیادی و همچنین وضعیت رفع سوء اثر چک برگشتی را ارائه می دهند. می توانید با بررسی بخش مربوط به چک در همراه بانک خود، از این قابلیت استفاده کنید.
• سامانه استعلام بانک مرکزی (سامانه صیاد): با مراجعه به وب سایت رسمی سامانه صیاد بانک مرکزی، می توانید با وارد کردن اطلاعات مورد نیاز، از وضعیت کلی چک های صیادی خود مطلع شوید. این سامانه وضعیت چک را با رنگ های مختلف (سفید، زرد، نارنجی، قهوه ای، قرمز) نشان می دهد که هر رنگ نشان دهنده رتبه اعتباری و وضعیت سوابق چک برگشتی فرد است.

استعلام پیامکی

یکی دیگر از روش های سریع برای استعلام، استفاده از سامانه پیامکی بانک مرکزی است.

• سرشماره و فرمت پیامک: برای استعلام، کد 16 رقمی صیادی درج شده روی برگه چک را بدون هیچ کاراکتر اضافی به سرشماره 701701 ارسال کنید.
• اطلاعات مورد نیاز: تنها نیاز به کد 16 رقمی صیادی دارید و نیازی به کد ملی صادرکننده نیست.
• رتبه بندی رنگ ها و معنی هر کدام:

  پاسخ استعلام به صورت پیامکی و با استفاده از رنگ های زیر وضعیت اعتباری صادرکننده را نشان می دهد:

  رنگ	معنی
  سفید	فرد فاقد سابقه چک برگشتی یا رفع سوء اثر شده است.
  زرد	فرد دارای یک فقره چک برگشتی با مبلغ کمتر از 50 میلیون ریال.
  نارنجی	فرد دارای 2 تا 4 فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 200 میلیون ریال.
  قهوه ای	فرد دارای 5 تا 10 فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 500 میلیون ریال.
  قرمز	فرد دارای بیش از 10 فقره چک برگشتی یا بیش از 500 میلیون ریال.

• هزینه و محدودیت: هزینه هر استعلام پیامکی 3500 ریال است و امکان 4 بار استعلام در روز وجود دارد.

استعلام حضوری از شعبه بانک

همچنان می توانید با در دست داشتن اصل شناسنامه و کارت ملی به شعبه بانکی که حساب جاری شما در آن قرار دارد مراجعه کرده و درخواست استعلام سوابق چک های برگشتی خود را بدهید. کارشناسان بانک اطلاعات کامل تعداد و مشخصات چک های برگشتی با درج تاریخ برگشت چک را به شما ارائه خواهند داد.

پیگیری تاخیر یا اطلاعات نادرست

اگر پس از سپری شدن مدت زمان رفع اثر چک برگشتی (48 ساعت تا 10 روز کاری) همچنان سوابق شما در استعلام ها به درستی رفع سوء اثر نشده بود یا اطلاعات نادرست نمایش داده می شد، باید ابتدا با شعبه بانکی خود تماس گرفته و پیگیری کنید. در صورت عدم رفع مشکل، می توانید با سرپرستی بانک مربوطه یا سامانه رسیدگی به شکایات بانک مرکزی تماس بگیرید و مدارک رفع سوء اثر خود را ارائه دهید.

در صورت تاخیر در رفع سوء اثر چک یا نمایش نادرست اطلاعات، حتماً با شعبه بانک و در صورت لزوم، با سرپرستی بانک یا سامانه شکایات بانک مرکزی تماس بگیرید و مدارک خود را پیگیری کنید.

جمع بندی و توصیه های نهایی

مواجهه با چک برگشتی می تواند چالش های مالی و اعتباری جدی را برای افراد و کسب وکارها به همراه داشته باشد. اطلاع دقیق از مدت زمان رفع اثر چک برگشتی و روش های قانونی موجود برای این کار، گام اول و حیاتی برای حل این مشکل است. همانطور که بررسی شد، بسته به روش انتخابی و شرایط، این مدت زمان می تواند از 48 ساعت تا 10 روز کاری برای فرآیندهای بانکی، 12 ماه برای مسدود کردن وجه، یا 3 سال برای رفع سوء اثر خودکار (مرور زمان) متغیر باشد.

توصیه اکید می شود که در صورت بروز مشکل چک برگشتی، در سریع ترین زمان ممکن نسبت به رفع سوء اثر آن اقدام کنید. پیگیری مستمر وضعیت چک از طریق سامانه های استعلام آنلاین یا حضوری، از اهمیت بالایی برخوردار است تا از به روز بودن اطلاعات و حذف کامل سوابق منفی اطمینان حاصل شود. در موارد پیچیده یا زمانی که به اطلاعات دقیق تر و تخصصی نیاز دارید، مشورت با کارشناسان بانکی و حقوقی می تواند راهگشا باشد و به شما کمک کند تا با انتخاب صحیح ترین روش، در کوتاه ترین زمان ممکن از محرومیت های ناشی از چک برگشتی رهایی یابید و سوابق بانکی خود را بهبود بخشید. با آگاهی و اقدام به موقع، می توان از عواقب ناخواسته چک برگشتی پیشگیری کرد و سلامت مالی را بازگرداند.