کسر حقوق بابت مهریه

کسر حقوق بابت مهریه به معنای توقیف بخشی از درآمد ماهانه زوج (مرد) برای پرداخت مهریه زوجه (زن) است که طبق قانون اجرای احکام مدنی و شرایط خاص، یک سوم یا یک چهارم حقوق و مزایای مستمر وی قابل توقیف خواهد بود. این اقدام می تواند از طریق دادگاه یا اداره ثبت انجام شود.

مهریه، به عنوان یک حق مالی قانونی و شرعی، از لحظه عقد به ملکیت زن در می آید و او می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. در شرایطی که زوج از پرداخت مهریه امتناع ورزد و یا توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، قانون راه حل های متعددی را برای وصول این حق پیش بینی کرده است. یکی از مهم ترین و رایج ترین این روش ها، توقیف و کسر بخشی از حقوق و مزایای دریافتی ماهانه مرد است. این موضوع، هم برای زنانی که به دنبال احقاق حق خود هستند و هم برای مردانی که با این مطالبه مواجه شده اند، از اهمیت بالایی برخوردار است. درک دقیق سازوکارهای قانونی، میزان کسر، موارد استثنا و فرآیندهای اجرایی، برای هر دو طرف حیاتی است تا بتوانند تصمیمات آگاهانه بگیرند و از حقوق خود دفاع کنند. این راهنما، به بررسی دقیق و جامع تمامی ابعاد کسر حقوق بابت مهریه می پردازد تا هر آنچه باید در این زمینه بدانید را به صورت شفاف و مستند در اختیار شما قرار دهد.

مبانی قانونی کسر حقوق برای مهریه: کدام مواد قانونی؟

مبنای قانونی توقیف حقوق برای مهریه در نظام حقوقی ایران بر پایه قوانین مختلفی استوار است که مهم ترین آنها در قانون مدنی و قانون اجرای احکام مدنی آمده اند. این قوانین چارچوب مشخصی را برای حقوق و مسئولیت های زوجین در خصوص مهریه و نحوه وصول آن تعیین می کنند.

ماده 1082 قانون مدنی: حق مالکیت زن بر مهریه

ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این ماده، سنگ بنای حق زن بر مهریه است و تأکید می کند که مهریه، به محض جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زن در می آید و نیازی به وقوع طلاق یا هر شرط دیگری ندارد. این مالکیت، به زن اجازه می دهد تا در صورت عدم پرداخت از سوی زوج، از طرق قانونی اقدام به مطالبه و وصول آن کند. یکی از این طرق، که در ادامه به آن می پردازیم، توقیف بخشی از حقوق زوج است.

ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی: اصلی ترین مبنای کسر حقوق

ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی، اصلی ترین ماده قانونی است که به موضوع توقیف حقوق و مزایای کارکنان برای پرداخت بدهی، از جمله مهریه، می پردازد. این ماده بیان می کند: از حقوق و مزایای کارکنان سازمان ها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت و شرکت های دولتی و شهرداری ها و بانک ها و شرکت ها و بنگاه های خصوصی و نظایر آن درصورتی که دارای زن یا فرزند باشند ربع والا ثلث توقیف می شود.

این ماده به وضوح میزان قابل کسر از حقوق را بر اساس وضعیت تأهل و فرزندآوری زوج مشخص می کند. تبصره های این ماده نیز شامل جزئیات بیشتری است:

• تبصره ۱: توقیف و کسر یک چهارم حقوق بازنشستگی یا وظیفه افراد موضوع این ماده جایز است، مشروط بر اینکه دین مربوط به شخص بازنشسته یا وظیفه بگیر باشد. این تبصره، امکان کسر از حقوق بازنشستگی برای مهریه را با سقفی مشخص تأیید می کند.
• تبصره ۲: حقوق و مزایای نظامیانی که در جنگ هستند و مستمری مددجویان کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی توقیف نمی شود. این تبصره موارد خاصی را از شمول توقیف حقوق مستثنی می کند.

ماده 97 قانون اجرای احکام مدنی: نحوه ابلاغ و اجرای دستور کسر حقوق

ماده ۹۷ قانون اجرای احکام مدنی، مکانیزم اجرایی ماده ۹۶ را تشریح می کند: در مورد ماده فوق مدیر اجرا مراتب را به سازمان مربوط ابلاغ می نماید و رئیس یا مدیر سازمان مکلف است از حقوق و مزایای محکوم علیه کسر نموده و به قسمت اجرا بفرستد. این ماده تضمین می کند که پس از صدور حکم قضایی، دستور کسر حقوق به محل کار زوج ابلاغ شده و کارفرما موظف به اجرای آن است.

مواد مرتبط از آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا

علاوه بر قوانین فوق، آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی (مصوب ۱۳۸۷ با اصلاحات بعدی) نیز دارای مواد مرتبطی است که مطالبه مهریه از حقوق اداره ثبت را امکان پذیر می سازد. موادی نظیر 56، 58، 83 و 84 این آیین نامه، فرآیندهای اجرایی توقیف حقوق از طریق اداره ثبت اسناد و املاک را توضیح می دهند که در بخش های بعدی به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد.

میزان کسر حقوق بابت مهریه: چقدر از حقوق شما کسر می شود؟

میزان دقیقی که از حقوق افراد برای پرداخت مهریه کسر می شود، بسته به وضعیت تأهل و اشتغال آنها متفاوت است. شناخت این تفاوت ها برای هر دو طرف، یعنی زوجه و زوج، ضروری است تا از حقوق و تعهدات خود آگاه باشند.

کارمندان و کارگران (دولتی و خصوصی)

برای افرادی که به عنوان کارمند یا کارگر در بخش های دولتی یا خصوصی مشغول به کار هستند، قانون اجرای احکام مدنی میزان کسر حقوق بابت مهریه را به شرح زیر تعیین کرده است:

• مجرد یا بدون فرزند: اگر زوج مجرد باشد و یا فرزندی نداشته باشد، دادگاه می تواند تا یک سوم (1/3) حقوق و مزایای مستمر او را برای پرداخت مهریه توقیف کند.
• متأهل و دارای فرزند: در صورتی که زوج متأهل باشد و یا دارای فرزند تحت تکفل خود باشد، میزان قابل کسر از حقوق و مزایای مستمر وی به یک چهارم (1/4) تقلیل می یابد. این تمایز با هدف حمایت از خانواده و حفظ حداقل معیشت برای افراد دارای همسر و فرزند صورت گرفته است.

بازنشستگان (دولتی و خصوصی)

وضعیت بازنشستگان در این زمینه تا حدودی متفاوت است. بر اساس تبصره ۱ ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی:

• برای تمامی بازنشستگان، صرف نظر از وضعیت تأهل یا داشتن فرزند، حداکثر یک چهارم (1/4) حقوق و مزایای بازنشستگی آنها قابل توقیف است. دلیل این عدم تفکیک، غالباً به ماهیت مستمری بازنشستگی که به منظور تأمین معیشت فرد در دوران عدم اشتغال در نظر گرفته شده و فرض بر نیاز حمایتی بیشتر از این قشر است، بازمی گردد.

جدول مقایسه ای جامع و کاربردی

جدول زیر خلاصه ای از میزان کسر حقوق مهریه بر اساس وضعیت زوج را نشان می دهد:

وضعیت زوج	درصد قابل کسر از حقوق و مزایا	منبع قانونی
کارمند/کارگر مجرد یا بدون فرزند	یک سوم (1/3)	ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی
کارمند/کارگر متأهل و دارای فرزند	یک چهارم (1/4)	ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی
بازنشسته (مجرد یا متأهل)	یک چهارم (1/4)	تبصره 1 ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی

مثال های شفاف و عددی

برای درک بهتر، چند مثال عددی ارائه می شود:

• فرض کنید یک کارمند مجرد، ماهانه ۹ میلیون تومان حقوق و مزایای مستمر دریافت می کند. حداکثر یک سوم حقوق او، یعنی ۳ میلیون تومان، برای مهریه قابل توقیف است.
• اگر یک کارمند متأهل و دارای فرزند، ماهانه ۸ میلیون تومان حقوق و مزایای مستمر داشته باشد. حداکثر یک چهارم حقوق او، یعنی ۲ میلیون تومان، قابل کسر برای مهریه خواهد بود.
• یک فرد بازنشسته با حقوق ماهیانه ۶ میلیون تومان، چه مجرد باشد و چه متأهل، حداکثر یک چهارم حقوق او، یعنی ۱.۵ میلیون تومان، بابت مهریه توقیف می شود.

این مثال ها نشان می دهند که محاسبه کسر حقوق مهریه چگونه انجام می شود و چقدر از درآمد ماهانه زوج می تواند تحت تأثیر قرار گیرد.

نحوه محاسبه حقوق قابل کسر: حقوق پایه یا خالص دریافتی؟

یکی از ابهامات رایج در خصوص کسر حقوق بابت مهریه، نحوه محاسبه مبلغ پایه برای توقیف است. آیا این درصد از حقوق ناخالص کسر می شود یا از حقوق خالص و پس از کسر برخی اقلام؟ پاسخ به این سوال کلیدی است و بر میزان واقعی مبلغ قابل توقیف تأثیر مستقیم دارد.

توضیح تفاوت حقوق ناخالص و حقوق خالص

برای روشن شدن موضوع، ابتدا لازم است تفاوت میان حقوق ناخالص و خالص را درک کنیم:

• حقوق ناخالص: به کل مبلغی گفته می شود که کارفرما قبل از اعمال هرگونه کسورات، متعهد به پرداخت آن به کارمند است. این مبلغ شامل حقوق پایه، فوق العاده ها، مزایا و هرگونه دریافتی دیگری است.
• حقوق خالص: مبلغی است که پس از کسر تمامی کسورات قانونی و احتمالی، نهایتاً به حساب کارمند واریز می شود. در واقع، این همان «دریافتی خالص» است که به دست کارمند می رسد.

کسور قانونی در محاسبه مهریه

بر اساس رویه قضایی و تفسیر ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی، یک چهارم یا یک سوم حقوق مستخدم، پس از کسر کسور قانونی محاسبه و کسر می شود. منظور از کسور قانونی، مبالغی است که به حکم قانون و بدون اختیار کارمند از حقوق او کسر می گردد و شامل موارد زیر است:

• مالیات: مالیات بر درآمد حقوق.
• حق بیمه سهم کارمند: سهم کارمند از حق بیمه تأمین اجتماعی یا سایر بیمه های اجباری.
• کسور بازنشستگی: مبالغی که بابت صندوق های بازنشستگی از حقوق کسر می شود.
• سایر صندوق های اجباری: هرگونه کسری که طبق قانون برای عضویت در صندوق های خاص الزامی باشد.

بنابراین، مبلغ قابل کسر بابت مهریه، از حقوقی که پس از اعمال این کسورات قانونی باقی می ماند (یعنی حقوق خالص قبل از کسورات اختیاری)، محاسبه می شود. این امر به این معناست که کسورات قانونی، ابتدا از حقوق ناخالص کسر می شوند و سپس درصد مربوط به مهریه از باقیمانده محاسبه می گردد.

کسور اختیاری و عدم تأثیر بر مبلغ کسر مهریه

در مقابل کسورات قانونی، مواردی نیز وجود دارند که به عنوان کسور اختیاری شناخته می شوند. این مبالغ با رضایت و اختیار خود کارمند از حقوقش کسر می گردد و شامل مواردی مانند:

• اقساط وام های بانکی یا شرکتی.
• حق بیمه های تکمیلی اختیاری.
• پس اندازهای اختیاری یا تعاونی.

مبلغ اقساط وام و دیگر تعهداتی که با اختیار و اجازه مستخدم از حقوق وی کسر می شود، در محاسبه یک چهارم و یا یک سوم حقوق و مزایا تأثیری ندارد. این بدان معناست که حتی اگر زوج وامی گرفته باشد و اقساط آن از حقوقش کسر شود، این اقساط قبل از محاسبه کسر مهریه در نظر گرفته نمی شوند و عملاً بر مبلغی که برای مهریه توقیف می شود، تأثیری نمی گذارند.

میزان کسر حقوق بابت مهریه بر اساس حقوق خالص (پس از کسور قانونی) محاسبه می شود، اما کسورات اختیاری مانند اقساط وام تأثیری در این محاسبه ندارند و از مبلغ قابل کسر کم نمی شوند.

شرح حقوق و مزایای مستمر و تفاوت آن با مزایای غیرمستمر

ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی به حقوق و مزایا اشاره دارد. این عبارت، شامل حقوق و مزایای مستمر است، یعنی آن دسته از دریافتی ها که به صورت منظم و ماهانه به کارمند پرداخت می شود. مواردی مانند:

• حقوق پایه
• حق اولاد (در صورت پرداخت مستمر)
• فوق العاده های مستمر (مانند فوق العاده شغل، فوق العاده جذب، فوق العاده کارگاهی)

در مقابل، مزایای غیرمستمر یا پرداختی های غیرمستمر، مبالغی هستند که به صورت دائمی و ماهانه پرداخت نمی شوند و بنابراین، در شمول کسر حقوق برای مهریه قرار نمی گیرند. این مزایا شامل:

• پاداش پایان خدمت
• عیدی
• اضافه کار
• کارانه
• حق مأموریت
• بازخرید مرخصی
• تشویقی ها

به این ترتیب، اگر زوج علاوه بر حقوق و مزایای مستمر، مزایای غیرمستمر نیز دریافت کند، این مبالغ اضافی مشمول توقیف مهریه نخواهند بود و تنها از حقوق و مزایای مستمر او کسر صورت می گیرد.

موارد عدم امکان توقیف حقوق: چه کسانی از کسر حقوق معاف هستند؟

اگرچه کسر حقوق بابت مهریه یک روش قانونی برای وصول مهریه است، اما قانونگذار در برخی موارد و برای حمایت از اقشار خاص یا در شرایط ویژه، استثنائاتی قائل شده است. شناخت این موارد برای جلوگیری از اقدامات حقوقی بی نتیجه یا تضییع حقوق طرفین اهمیت دارد.

نظامیان در شرایط خاص

یکی از گروه هایی که در شرایط خاص از توقیف حقوق معاف هستند، نظامیان هستند. بر اساس تبصره ۲ ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی، حقوق و مزایای نظامیانی که در جنگ هستند، قابل توقیف نیست. این مقرره با هدف حفظ آمادگی روحی و فیزیکی نیروهای نظامی در مواقع بحرانی و جلوگیری از فشار مالی و روانی بر آن ها وضع شده است. لازم به ذکر است که این معافیت تنها در شرایط جنگی یا مأموریت های حساس مرتبط با آن اعمال می شود و در زمان صلح یا مأموریت های عادی، حقوق نظامیان مانند سایر کارمندان دولت، مشمول کسر حقوق بابت مهریه خواهد بود.

مستمری بگیران نهادهای حمایتی

قانونگذار به منظور حمایت از اقشار آسیب پذیر جامعه، مستمری دریافتی از نهادهای حمایتی را نیز از شمول توقیف خارج کرده است. طبق تبصره ۲ ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی، مستمری مددجویان کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی توقیف نمی شود. این تصمیم با این فرض اتخاذ شده است که این مبالغ، حداقل نیازهای معیشتی فرد و خانواده او را تأمین می کنند و کسر از آن می تواند به زندگی آنها لطمه جدی وارد کند. بنابراین، حتی اگر مرد محکوم به پرداخت مهریه باشد، زوجه نمی تواند درخواست توقیف حقوق از این مستمری ها را داشته باشد.

مزایای غیرمستمر

همان طور که پیش تر اشاره شد، تنها حقوق و مزایای مستمر زوج مشمول کسر حقوق بابت مهریه می شود و مزایای غیرمستمر از شمول توقیف خارج هستند. این مزایا شامل:

• پاداش پایان خدمت
• عیدی
• اضافه کار
• کارانه
• حق مأموریت
• بازخرید مرخصی
• سایر پرداخت های تشویقی و غیرمرتبط با حقوق ماهانه ثابت

این تفکیک اهمیت زیادی دارد؛ زیرا اگر زوج علاوه بر حقوق ثابت، مبالغ قابل توجهی از این مزایای غیرمستمر دریافت کند، زوجه نمی تواند برای وصول مهریه، به این منابع دسترسی پیدا کند و تنها می تواند از همان حقوق و مزایای مستمر، به میزان قانونی کسر کند.

حقوقی که کفاف معیشت را نمی دهد

گرچه قانون به طور مشخص حداقل معیشت را تعریف نکرده است، اما در برخی رویه های قضایی و دکترین حقوقی، بحث بر سر این است که آیا حقوقی که حتی پس از کسر کسور قانونی، برای تأمین حداقل معیشت خود فرد کافی نیست، باز هم باید مشمول توقیف قرار گیرد یا خیر. این موضوع بیشتر در موارد اعسار و تقسیط مهریه از حقوق مطرح می شود و دادگاه ها در این خصوص، با در نظر گرفتن وضعیت خاص هر فرد و حداقل نیازهای زندگی او، تصمیم گیری می کنند. در عمل، کمتر پیش می آید که یک حقوق بگیر به دلیل کسر مهریه، به زیر خط فقر مطلق برسد، زیرا درصد کسر (یک چهارم یا یک سوم) معمولاً کل حقوق را تحت تأثیر قرار نمی دهد. اما در هر صورت، این امکان وجود دارد که دادگاه در شرایط بسیار خاص، با بررسی دقیق، در مورد آن تصمیم گیری کند.

فرایند گام به گام توقیف حقوق بابت مهریه

برای توقیف حقوق زوج جهت پرداخت مهریه، دو مسیر اصلی وجود دارد: از طریق دادگاه (اجرای احکام دادگستری) یا از طریق اداره ثبت اسناد و املاک (اجرای ثبت). انتخاب هر مسیر به شرایط پرونده و ترجیح زوجه بستگی دارد.

مسیر اول: از طریق دادگاه (اجرای احکام دادگستری)

این مسیر معمولاً زمانی انتخاب می شود که زوجه قبلاً از طریق دادگاه برای مطالبه مهریه اقدام کرده و حکم قطعی دریافت کرده باشد:

1. مراحل مطالبه مهریه (دادخواست، دادرسی، صدور حکم قطعی): ابتدا زوجه باید دادخواستی مبنی بر مطالبه مهریه به دادگاه خانواده ارائه دهد. پس از بررسی مدارک، تشکیل جلسات دادرسی و صدور حکم قطعی مبنی بر استحقاق زن به مهریه و محکومیت زوج به پرداخت آن، نوبت به مرحله اجرا می رسد.
2. درخواست اجراییه و معرفی محل کار زوج: پس از قطعی شدن حکم، زوجه یا وکیل او باید از دادگاه درخواست صدور اجراییه کند. در این مرحله، زوجه باید اطلاعات مربوط به محل اشتغال زوج (نام شرکت یا سازمان، آدرس و شماره تلفن) را به دادگاه ارائه دهد تا امکان توقیف حقوق فراهم شود.
3. ابلاغ دستور کسر حقوق به کارفرما توسط مدیر اجرا: مدیر اجرای احکام دادگستری، پس از دریافت اجراییه و اطلاعات محل کار زوج، طی نامه ای رسمی (دستور توقیف حقوق)، مراتب را به کارفرما یا مدیر سازمان مربوطه ابلاغ می کند. این نامه شامل جزئیات حکم و میزان دقیق کسر حقوق است.
4. نحوه واریز وجوه به حساب زوجه: کارفرما موظف است طبق دستور اجراییه، ماهیانه مبلغ مشخصی را از حقوق و مزایای مستمر زوج کسر کرده و به حساب اجرای احکام دادگستری واریز کند. اجرای احکام نیز پس از جمع آوری این مبالغ، آن ها را به حساب زوجه پرداخت می کند.

مسیر دوم: از طریق اداره ثبت اسناد و املاک (اجرای ثبت)

این مسیر زمانی مناسب است که مهریه در سند رسمی ازدواج ثبت شده باشد و زوجه بخواهد بدون مراجعه به دادگاه، مستقیماً از طریق اجرای ثبت اقدام کند:

1. مراجعه به دفترخانه و صدور اجراییه از سند ازدواج: زوجه با در دست داشتن سند ازدواج به دفترخانه محل ثبت عقد مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه برای مهریه خود را ارائه می دهد. دفترخانه پس از طی تشریفات اداری، اجراییه را صادر و آن را به اداره اجرای ثبت ارسال می کند.
2. ارسال درخواست توقیف حقوق به اداره اجرای ثبت: زوجه یا وکیل او باید در اداره اجرای ثبت، درخواست کتبی مبنی بر توقیف حقوق و مزایای زوج را به همراه مشخصات محل کار وی ارائه دهد.
3. فرایند ابلاغ و کسر حقوق (شباهت ها و تفاوت ها با مسیر دادگاه): اداره اجرای ثبت نیز مانند دادگاه، دستور توقیف حقوق را به کارفرمای زوج ابلاغ می کند. کارفرما موظف است طبق دستور، مبالغ مربوطه را کسر و به حساب اجرای ثبت واریز کند. سپس اداره ثبت این مبالغ را به زوجه تحویل می دهد. این مسیر معمولاً سریع تر از مسیر دادگاه است، زیرا نیاز به مرحله دادرسی و صدور حکم قطعی ندارد.

مدت زمان توقیف حقوق مهریه

مدت زمان لازم برای توقیف حقوق جهت مهریه متغیر است و به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• مسیر انتخابی: مسیر اجرای ثبت معمولاً سریع تر از دادگاه است.
• همکاری محل کار زوج: سرعت عمل کارفرما در اجرای دستور.
• حجم کاری مراجع قضایی یا ثبتی: میزان شلوغی و کارایی مراجع مربوطه.

به طور کلی، از زمان صدور اجراییه تا اولین کسر از حقوق و واریز آن به حساب زوجه، ممکن است بین ۲۰ روز تا چند ماه به طول انجامد. اقدامات دقیق و پیگیری های مستمر از سوی زوجه یا وکیل او می تواند این فرآیند را تسریع بخشد.

چالش ها و نکات عملی

در طول نحوه توقیف حقوق برای مهریه ممکن است چالش هایی پیش آید که نیاز به تدبیر دارد:

• تغییر شغل زوج: اگر زوج شغل خود را تغییر دهد، زوجه باید محل کار جدید را شناسایی و به مرجع قضایی/ثبتی اطلاع دهد تا دستور توقیف به کارفرمای جدید ابلاغ شود.
• عدم همکاری کارفرما: در صورت امتناع کارفرما از اجرای دستور، می توان از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، پیگیری های قانونی لازم را انجام داد که ممکن است شامل جریمه یا حتی تعقیب قضایی کارفرما شود.
• از کارافتادگی یا بازنشستگی در حین فرایند: در این موارد، حقوق توقیفی به مستمری از کارافتادگی یا بازنشستگی تبدیل می شود و طبق قوانین مربوط به آن (مثلاً کسر از حقوق بازنشستگی برای مهریه)، ادامه پیدا می کند.

پیگیری دقیق و شناخت مراحل قانونی، از ارکان اصلی موفقیت در توقیف حقوق بابت مهریه است. در مواجهه با هرگونه مانع، مشورت با وکیل متخصص ضروری است تا بهترین راهکار قانونی اتخاذ شود.

قانون جدید و رویه های قضایی اخیر (به روزرسانی 1403)

فضای حقوقی همواره در حال تحول است و قوانین و رویه های قضایی ممکن است با گذر زمان تغییر کنند یا تفسیرهای جدیدی از آنها ارائه شود. در خصوص کسر حقوق بابت مهریه نیز، گاهی اوقات شاهد به روزرسانی ها یا آرای وحدت رویه هستیم که می تواند بر نحوه اجرای این احکام تأثیر بگذارد. یکی از این موارد که در سال 1403 مورد توجه قرار گرفت، مربوط به دایره شمول حقوق و مزایا در برخی سازمان ها بود.

تحلیل آرای وحدت رویه و بخشنامه های جدید

در سال های اخیر و به ویژه در سال 1403، موضوعی که در رویه قضایی مورد بحث قرار گرفت، دایره شمول مزایایی بود که از آنها کسر حقوق بابت مهریه صورت می گرفت. یکی از نمونه های بارز، رأی صادره از هیأت عمومی دیوان عدالت اداری بود که طی آن، نامه ای از رئیس امور حقوقی شرکت ملی نفت ایران ابطال شد. مضمون نامه مذکور اینگونه بود که برخی مزایای مستمر کارکنان را که هرگونه تغییرات سمت و محل خدمت بر آنها بی تأثیر است، شامل حقوق پایه، فوق العاده ویژه، فوق العاده کارگاهی و فوق العاده جذب (۸% پایه و ویژه) می دانست و برداشت از این موارد را تکلیف می کرد.

اما رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، این بخشنامه را ابطال کرد. دلیل ابطال این بود که صلاحیت تفسیر قانون از شئون مجلس شورای اسلامی است و قضات نیز در مقام تمییز حق می توانند قوانین را تفسیر نمایند و خارج از این موارد، مقامات دیگر دارای صلاحیت تفسیر قانون نیستند. بنابراین تفسیر اینکه مراد از عبارت «حقوق و مزایا» چه بوده و چه مواردی از آن قابل توقیف است، در صلاحیت شعبه مجری حکم است. این رأی بدین معناست که شرکت ها و سازمان ها نمی توانند به صورت یکجانبه و با بخشنامه داخلی، دامنه شمول حقوق و مزایا برای کسر را محدود یا مشخص کنند، بلکه این تشخیص به عهده مقام قضایی اجراکننده حکم است که با توجه به شرایط هر پرونده و با استناد به قوانین موجود، دایره این مزایا را تعیین کند.

تأثیر این تغییرات بر رویه عملی کسر حقوق

این نوع آراء و تغییرات در رویه های قضایی نشان می دهد که در تعیین دقیق اقلامی که مشمول توقیف حقوق برای مهریه می شوند، باید به آخرین آرای مراجع عالی قضایی توجه کرد. در عمل، این رأی باعث می شود که در هر پرونده، قاضی اجرای احکام با بررسی دقیق فیش حقوقی و دریافتی های زوج، تشخیص دهد که کدام اقلام، جزو حقوق و مزایای مستمر هستند و مشمول کسر حقوق بابت مهریه می شوند. این مسئله، می تواند موجب دقت بیشتر در محاسبه میزان کسر حقوق مهریه و جلوگیری از تضییع حقوق هر یک از طرفین گردد.

اعسار و تقسیط مهریه: آیا مانع از کسر حقوق است؟

زمانی که زوج محکوم به پرداخت مهریه می شود، ممکن است از توانایی مالی برای پرداخت یکجای آن برخوردار نباشد. در چنین شرایطی، قانون این امکان را برای زوج فراهم آورده است که با ارائه دادخواست اعسار، درخواست تقسیط مهریه را مطرح کند. اما سوال مهم این است که آیا صدور حکم اعسار و تقسیط مهریه، مانع از کسر حقوق بابت مهریه می شود یا خیر؟

توضیح مفهوم اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط مهریه

اعسار از پرداخت مهریه: به معنای ناتوانی مالی زوج از پرداخت یکجای مهریه است. زوج باید با ارائه دلایل و مستندات کافی، این ناتوانی را به دادگاه ثابت کند.

تقسیط مهریه: پس از اثبات اعسار، دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت مالی زوج، توانایی های شغلی و درآمدی او، و همچنین شرایط زندگی زوجه، مهریه را به صورت اقساطی تعیین می کند. این اقساط می تواند شامل یک پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه باشد.

چگونگی ارائه دادخواست اعسار توسط زوج

زوج می تواند همزمان با طرح دعوای مهریه توسط زوجه یا پس از صدور حکم محکومیت به پرداخت مهریه، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه خانواده ارائه دهد. این دادخواست باید به همراه مدارکی مانند:

• فیش حقوقی و سایر مدارک درآمدی.
• لیست اموال و دارایی ها.
• گواهی استشهادیه از دو نفر مطلع که بر عدم تمکن مالی زوج گواهی دهند.
• هرگونه مدرک دیگری که ناتوانی مالی زوج را اثبات کند.

دادگاه پس از بررسی این مدارک و در صورت لزوم، تحقیق از شهود، در خصوص پذیرش اعسار و نحوه تقسیط مهریه تصمیم گیری می کند.

پاسخ کلیدی: عدم تأثیر اعسار بر کسر حقوق به میزان قانونی

نکته بسیار مهم این است که حکم اعسار و تقسیط مهریه، مانع از کسر حقوق زوج به میزان قانونی (یک چهارم یا یک سوم) نیست. در واقع، تقسیط مهریه به این معناست که مابقی مبلغ مهریه (پس از کسر حقوق و در صورت وجود پیش قسط) به صورت زمان بندی شده و در طول زمان پرداخت شود. کسر حقوق بابت مهریه درصدی از درآمد مستمر زوج است که قانون برای تضمین وصول بخشی از دین مهریه در نظر گرفته است و حتی با وجود حکم اعسار و تقسیط، این کسر ادامه خواهد یافت.

به عبارت دیگر، دادگاه ضمن تعیین اقساط برای باقیمانده مهریه، می تواند دستور توقیف حقوق برای مهریه را نیز صادر کند و این دو اقدام موازی با یکدیگر پیش می روند. مبالغ کسر شده از حقوق، جزو اقساط تعیین شده محسوب می شوند و از کل بدهی مهریه کاسته خواهد شد.

نمونه دادخواست اعسار و تقسیط مهریه

در صورتی که زوج قصد ارائه دادخواست اعسار و تقسیط مهریه را داشته باشد، می تواند از نمونه زیر الگوبرداری کند:

خواهان: [نام و نام خانوادگی زوج]

خوانده: [نام و نام خانوادگی زوجه]

خواسته: اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط آن

دلایل و منضمات دادخواست:

1. تصویر مصدق سند ازدواج
2. تصویر مصدق دادنامه محکومیت به پرداخت مهریه (در صورت وجود)
3. فیش حقوقی صادره از سازمان متبوع یا گواهی اشتغال به کار و میزان درآمد
4. استشهادیه با امضای حداقل دو نفر از مطلعین از وضعیت مالی خواهان
5. صورت جامع اموال و دارایی های منقول و غیرمنقول

شرح خواسته:

ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهر]،

با سلام و احترام، به استحضار می رساند اینجانب خواهان، به موجب دادنامه شماره ………. صادره از شعبه ………. دادگاه خانواده، محکوم به پرداخت تعداد ……. سکه بهار آزادی به عنوان مهریه همسر محترم، خانم ……….، گردیده ام. با توجه به فیش حقوقی و شهادت نامه پیوست و همچنین صورت جامع اموال و دارایی های اینجانب، متأسفانه به دلیل مشکلات اقتصادی و عدم تمکن مالی، قادر به پرداخت یکجای مهریه مذکور نمی باشم. حقوق دریافتی ماهیانه اینجانب تنها کفاف هزینه های ضروری زندگی را می دهد و هیچ گونه اموال دیگری جهت پرداخت یکجای مهریه در اختیار ندارم. لذا، مستنداً به قانون اعسار و ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، از محضر محترم دادگاه تقاضای رسیدگی و صدور حکم بر اعسار اینجانب از پرداخت یکجای مهریه و تقسیط آن به نحو مقتضی را دارم.

با تشکر و احترام،

[امضاء]

نمونه کاربردی: متن درخواست توقیف حقوق بابت مهریه

برای توقیف حقوق و مزایای زوج بابت مهریه، زوجه یا وکیل او باید درخواست خود را به مرجع صالح ارائه دهد. این درخواست می تواند در قالب یک دادخواست به دادگاه یا یک نامه رسمی به اداره اجرای ثبت باشد. در اینجا نمونه ای از درخواست قابل ارائه به دادگاه یا اجرای ثبت آورده شده است که می تواند به عنوان الگو مورد استفاده قرار گیرد.

نمونه درخواست توقیف حقوق بابت مهریه (قابل ارائه به دادگاه یا اداره ثبت)

عنوان: درخواست توقیف حقوق بابت مهریه

شماره پرونده (در صورت وجود): [شماره پرونده حقوقی یا اجرایی]

تاریخ: [تاریخ روز]

مرجع خطاب:

• در صورت دادگاه: ریاست محترم اجرای احکام دادگاه خانواده [نام شهر] / شعبه محترم [شماره شعبه] دادگاه خانواده [نام شهر]
• در صورت اجرای ثبت: ریاست محترم اداره اجرای ثبت اسناد و املاک [نام شهر]

خواهان/تقاضاکننده:

• نام و نام خانوادگی: [نام کامل زوجه]
• نام پدر: [نام پدر زوجه]
• شماره ملی: [شماره ملی زوجه]
• نشانی: [آدرس کامل زوجه]

خوانده/متعهد:

• نام و نام خانوادگی: [نام کامل زوج]
• نام پدر: [نام پدر زوج]
• شماره ملی: [شماره ملی زوج]
• نشانی (آخرین نشانی معلوم): [آدرس کامل زوج]
• محل اشتغال (کارفرما): [نام کامل شرکت/سازمان/اداره محل کار زوج]
• آدرس محل اشتغال: [آدرس دقیق محل کار زوج]
• شماره تماس محل اشتغال (در صورت اطلاع): [شماره تلفن محل کار زوج]

خواسته: توقیف بخشی از حقوق و مزایای مستمر خوانده بابت مهریه

دلایل و منضمات:

1. تصویر مصدق سند ازدواج شماره [شماره سند ازدواج] دفترخانه [نام دفترخانه] [نام شهر].
2. تصویر مصدق دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه خانواده [نام شهر] (در صورت اقدام از طریق دادگاه).
3. تصویر مصدق اجراییه شماره [شماره اجراییه] مورخ [تاریخ اجراییه] صادره از دفترخانه/اداره ثبت اسناد [نام شهر] (در صورت اقدام از طریق اجرای ثبت).
4. گواهی یا هر مدرک دیگری دال بر محل اشتغال خوانده و میزان حقوق (در صورت وجود).

شرح درخواست:

با سلام و احترام،

به استحضار می رساند اینجانب [نام و نام خانوادگی زوجه]، همسر قانونی/سابق آقای [نام و نام خانوادگی زوج]، به موجب سند ازدواج پیوست و دادنامه/اجراییه فوق الذکر، مستحق مهریه به میزان [میزان مهریه، مثلاً ۱۰۰ سکه تمام بهار آزادی] می باشم.

از آنجایی که تاکنون مهریه مذکور به طور کامل پرداخت نشده و خوانده/متعهد، آقای [نام و نام خانوادگی زوج]، در [نام شرکت/سازمان/اداره] مشغول به کار می باشد و دارای حقوق و مزایای مستمر است، و با توجه به اینکه [در صورت تأهل و داشتن فرزند: متأهل و دارای فرزند هستم و/یا با توجه به اینکه زوج متأهل و دارای فرزند می باشد]، لذا مستنداً به ماده ۹۶ و ۹۷ قانون اجرای احکام مدنی و سایر مقررات مربوطه، تقاضای صدور دستور مقتضی جهت توقیف [یک سوم / یک چهارم] از حقوق و مزایای مستمر نامبرده به شرح فوق و واریز ماهیانه آن به حساب اجرای احکام / اجرای ثبت، جهت پرداخت به اینجانب، مورد استدعاست.

پیشاپیش از همکاری و مساعدت آن مرجع محترم کمال تشکر را دارم.

با احترام فراوان،

[امضاء خواهان/وکیل خواهان] [نام و نام خانوادگی خواهان/وکیل خواهان]

نکات مهم در تنظیم درخواست

• دقت در اطلاعات: تمامی اطلاعات مربوط به زوج، زوجه، و محل کار زوج باید کاملاً دقیق و صحیح باشد تا از بروز مشکلات اجرایی جلوگیری شود.
• مدارک پیوست: حتماً کپی مصدق تمامی مدارک مورد نیاز (سند ازدواج، دادنامه یا اجراییه) را ضمیمه درخواست کنید.
• مشخص کردن درصد: بسته به وضعیت تأهل و فرزندان زوج، حتماً کسر یک چهارم حقوق بابت مهریه یا کسر یک سوم حقوق بابت مهریه را به صراحت در درخواست خود قید کنید.
• آدرس محل کار: ارائه آدرس دقیق محل کار زوج اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا دستور توقیف حقوق باید به همین آدرس ابلاغ شود.

سناریوهای خاص در کسر حقوق بابت مهریه

در کنار قواعد کلی کسر حقوق بابت مهریه، برخی سناریوهای خاص ممکن است در عمل پیش بیایند که نیازمند توضیح و شفاف سازی هستند. این موارد می توانند چالش هایی را برای زوجین یا مراجع اجرایی ایجاد کنند.

تعدد زوجات و اولویت کسر حقوق

اگر زوج دارای چند همسر باشد و هر یک از آن ها برای مطالبه مهریه اقدام کنند و درخواست توقیف حقوق را داشته باشند، این سوال پیش می آید که اولویت با کدام همسر است و چگونه حقوق کسر می شود؟

بر اساس رویه قضایی، توقیف حقوق بابت مهریه، بر مبنای تاریخ ابلاغ دستور توقیف به کارفرما اولویت بندی می شود. یعنی هر زوجه ای که زودتر دستور توقیف حقوق را به محل کار زوج ابلاغ کرده باشد، در اولویت دریافت قرار می گیرد. با این حال، باید توجه داشت که مجموع کسورات از حقوق زوج نمی تواند از سقف قانونی (یک چهارم یا یک سوم) تجاوز کند. در صورتی که حقوق زوج کفاف پرداخت مهریه به هر دو همسر را همزمان و به صورت کامل ندهد، پس از اتمام پرداخت مهریه همسر اول، نوبت به همسر دوم می رسد.

کسر حقوق از بیمه بیکاری یا کمک هزینه از کارافتادگی

بیمه بیکاری یا کمک هزینه از کارافتادگی، از جمله مستمری هایی هستند که توسط سازمان تأمین اجتماعی یا سایر صندوق ها پرداخت می شوند. در خصوص امکان توقیف این مبالغ برای مهریه، رویه قضایی بر این است که مستمری بیمه بیکاری و کمک هزینه از کارافتادگی، غالباً جنبه حمایتی و معیشتی دارند و به عنوان «حقوق و مزایای مستمر» به معنای ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی تلقی نمی شوند. بنابراین، در بیشتر موارد، کسر حقوق بابت مهریه از این مبالغ امکان پذیر نیست. اما این مسئله در هر پرونده ای به تشخیص قاضی و با بررسی دقیق ماهیت پرداختی بستگی دارد.

کفایت حقوق برای معیشت حداقل زوج

یکی از دغدغه های اصلی در اجرای احکام، حفظ حداقل معیشت محکوم علیه (زوج) است. اگرچه قانون صراحتاً حداقل معیشت را تعریف نکرده، اما رویه قضایی در مواردی که حقوق زوج حتی پس از کسر کسور قانونی، برای تأمین نیازهای اولیه زندگی خود و خانواده اش کافی نباشد، تلاش می کند تا راهکارهای حمایتی را در نظر بگیرد. این موضوع بیشتر در پرونده های اعسار و تقسیط مهریه مطرح می شود. دادگاه ممکن است با توجه به مجموع درآمد و هزینه های زوج، تصمیماتی اتخاذ کند که فشار مالی مضاعفی بر او وارد نشود. اما این بدان معنا نیست که توقیف حقوق برای مهریه به طور کامل متوقف شود، بلکه ممکن است در میزان یا شیوه پرداخت آن ملاحظاتی اعمال گردد.

رفع توقیف حقوق مهریه: شرایط و محدودیت ها

آیا امکان رفع توقیف حقوق مهریه پس از اعمال آن وجود دارد؟ پاسخ کلی این است که این امکان وجود دارد، اما شرایط آن بسیار محدود و خاص است:

1. پرداخت کامل مهریه: بدیهی است که پس از پرداخت کامل تمامی مبلغ مهریه به زوجه، دستور توقیف حقوق به طور خودکار لغو می شود.
2. رضایت زوجه: اگر زوجه به هر دلیلی از مطالبه مهریه خود صرف نظر کند یا با توافقی دیگر با زوج (مانند بخشیدن بخشی از مهریه یا دریافت اموالی دیگر)، رضایت به رفع توقیف حقوق دهد، می توان درخواست رفع توقیف را به مرجع اجرایی ارائه کرد.
3. فسخ عقد یا طلاق: در صورت فسخ عقد یا طلاق، اگر مهریه به طور کامل پرداخت شده باشد یا شرایط قانونی دیگری برای رفع توقیف فراهم شود، این اقدام قابل انجام است.

بجز این موارد، کسر حقوق بابت مهریه تا زمان وصول کامل مهریه یا تغییر حکم قضایی، ادامه خواهد داشت و معمولاً امکان لغو آن بدون دلایل موجه قانونی و رضایت زوجه وجود ندارد.

امتناع کارفرما از اجرای حکم کسر حقوق

در صورتی که کارفرما از اجرای دستور ابلاغ شده از سوی دادگاه یا اداره ثبت مبنی بر توقیف حقوق برای مهریه امتناع ورزد، زوجه یا وکیل او می تواند موضوع را به مرجع ابلاغ کننده (اجرای احکام دادگستری یا اجرای ثبت) گزارش دهد. در این صورت، مرجع مربوطه ابتدا با اخطار کتبی به کارفرما، او را ملزم به اجرای حکم می کند. در صورت عدم تمکین، ممکن است کارفرما با عواقب قانونی از جمله جریمه مالی یا حتی تعقیب کیفری به اتهام ممانعت از اجرای دستور قضایی مواجه شود. همچنین زوجه می تواند درخواست توقیف سایر اموال شرکت را تا میزان بدهی های موجود از بابت حقوق کسر نشده، بنماید.

وضعیت حقوقی مهریه بعد از فوت زوج/زوجه

اگر زوج فوت کند در حالی که مهریه هنوز به طور کامل پرداخت نشده است، مهریه از ترکه (اموال به جای مانده) او کسر و به زوجه پرداخت می شود و زوجه می تواند سهم خود را از وراث و یا ترکه متوفی مطالبه کند. در این حالت، اگر توقیف حقوقی در جریان بوده، با فوت زوج این توقیف متوقف و مهریه از سایر اموال او وصول می شود.

اگر زوجه فوت کند، حق مهریه او به ورثه اش (شامل فرزندان، پدر و مادر، و در مواردی همسر) منتقل می شود و آن ها می توانند مطالبه مهریه را از زوج ادامه دهند. در این صورت نیز، کسر حقوق بابت مهریه به قوت خود باقی می ماند و مبالغ کسر شده به وراث قانونی زوجه متوفی پرداخت خواهد شد.

نتیجه گیری و توصیه پایانی

کسر حقوق بابت مهریه یکی از سازوکارهای مهم و قانونی است که در نظام حقوقی ایران برای احقاق حق مهریه زوجه پیش بینی شده است. این فرآیند، در عین حال که به زنان امکان وصول مهریه را می دهد، با تعیین سقف های مشخص (یک چهارم یا یک سوم حقوق و مزایای مستمر) و در نظر گرفتن استثنائاتی خاص (مانند حقوق نظامیان در جنگ یا مستمری بگیران نهادهای حمایتی)، سعی در حفظ حداقل معیشت زوج و حمایت از خانواده دارد.

همان طور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، نحوه محاسبه حقوق قابل کسر، مسیرهای اجرایی از طریق دادگاه یا اداره ثبت، و همچنین موارد خاص و رویه های نوین قضایی، هر یک جزئیات و پیچیدگی های خاص خود را دارند. از تفاوت میان حقوق خالص و ناخالص گرفته تا تأثیر یا عدم تأثیر اعسار و تقسیط بر کسر حقوق، تمامی این ابعاد نیازمند درک دقیق و آگاهانه هستند.

با توجه به ماهیت فنی و قانونی این موضوع و اهمیت آن در زندگی زوجین، دریافت مشاوره حقوقی تخصصی از یک وکیل خانواده باتجربه قبل از هرگونه اقدام، نه تنها توصیه، بلکه امری ضروری است. یک وکیل متخصص می تواند با بررسی دقیق شرایط پرونده، راهنمایی های لازم را ارائه دهد، از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کند، و به تسریع روند توقیف حقوق برای مهریه یا دفاع از حقوق زوج در این زمینه کمک شایانی نماید. آگاهی کامل از تمامی جنبه های قانونی، کلید موفقیت در رسیدن به نتیجه مطلوب و احقاق حق به بهترین شکل ممکن است.