ندادن مهریه زندانی دارد

بله، عدم پرداخت مهریه در شرایط خاصی می تواند منجر به زندانی شدن زوج شود، اما قوانین مربوط به آن با محدودیت ها و شرایطی مانند ارائه دادخواست اعسار یا تقسیط مهریه همراه است که هدف آن ها کاهش موارد حبس و فراهم آوردن امکان پرداخت بدهی برای زوج است. آگاهی از این قوانین برای هر دو طرف، هم زوجه که قصد مطالبه مهریه دارد و هم زوج که نگران پیامدهای عدم پرداخت آن است، اهمیت حیاتی دارد.

مهریه، که به عنوان یک دین بر عهده زوج قرار دارد، از حقوق مالی مهم زن در ازدواج است. در طول سالیان متمادی و با تغییرات اجتماعی و اقتصادی، قوانین مرتبط با مهریه نیز دستخوش تحولاتی شده اند تا هم از حقوق زوجه صیانت کنند و هم از بروز مشکلات بیش از حد برای زوج جلوگیری نمایند. مسئله زندانی شدن به دلیل عدم پرداخت مهریه همواره یکی از چالش برانگیزترین ابعاد این موضوع بوده است. این مقاله با هدف روشن ساختن ابهامات پیرامون این مسئله و ارائه راهنمایی جامع و مستند بر اساس قوانین جاری، نگاشته شده است.

پیامدهای حقوقی عدم پرداخت مهریه و احتمال حبس

مهریه در نظام حقوقی ایران، به محض وقوع عقد نکاح، دین حال محسوب می شود و زن می تواند هر زمان که بخواهد آن را از همسر خود مطالبه کند. این حق، فارغ از نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و وضعیت زندگی مشترک (چه زوجین با هم زندگی کنند و چه در حال جدایی باشند)، پابرجاست. زمانی که زن مهریه خود را مطالبه می کند و زوج توانایی پرداخت آن را ندارد یا از پرداخت امتناع می ورزد، مسیر قانونی برای پیگیری آغاز می شود که در نهایت ممکن است به اعمال ضمانت اجرای کیفری و حبس منجر شود.

باید در نظر داشت که هدف قانونگذار، حبس کردن افراد به صرف داشتن بدهی مالی نیست، بلکه فشار قانونی برای انجام تعهد و پرداخت دین است. به همین دلیل، برای جلوگیری از زندانی شدن، تمهیدات قانونی نظیر دادخواست اعسار (اثبات ناتوانی مالی) و تقسیط (پرداخت به صورت اقساط) پیش بینی شده اند. اگر زوجی واقعاً توانایی مالی برای پرداخت مهریه را نداشته باشد و این موضوع را به درستی به دادگاه اثبات کند، از حکم حبس معاف شده و پرداخت مهریه برای او تقسیط می شود. اما در صورت عدم اقدام به موقع، اثبات نکردن اعسار، یا عدم پرداخت اقساط مهریه، خطر زندان همچنان پابرجاست.

اصل دین بودن مهریه

مهریه، در فقه اسلامی و قوانین مدنی ایران، به عنوان یک دین و طلب مالی شناخته می شود که بر عهده زوج قرار می گیرد. این دین ماهیتی کاملاً مستقل دارد و ارتباطی با شروط دیگر ازدواج یا ادامه زندگی مشترک ندارد. زن می تواند در هر زمانی که بخواهد، حتی بدون طلاق و حتی در طول زندگی زناشویی، مهریه خود را مطالبه کند. این حق، با توجه به نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و شرایط مالی زوج، قابل وصول است. مطالبه مهریه به منزله آغاز یک روند حقوقی است که می تواند ابعاد مختلفی از جمله توقیف اموال، تقسیط و در نهایت، در صورت عدم همکاری یا ناتوانی در اثبات اعسار، حبس زوج را در پی داشته باشد.

محدودیت ۱۱۰ سکه: مرز میان مطالبه و حبس

یکی از مهم ترین تحولات قانونی در زمینه مهریه، محدودیت ۱۱۰ سکه بهار آزادی است که در ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱ به آن اشاره شده است. این ماده قانونی، ضمانت اجرای کیفری (حبس) برای عدم پرداخت مهریه را تنها تا میزان ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن محدود کرده است.

این بدان معناست که اگر مهریه زوجه بیشتر از ۱۱۰ سکه باشد، مثلاً ۲۰۰ سکه، زوج تنها تا ۱۱۰ سکه مشمول حکم جلب و حبس قرار خواهد گرفت. برای مابقی مهریه (در این مثال، ۹۰ سکه باقی مانده)، زوجه نمی تواند درخواست حبس زوج را داشته باشد و مطالبه آن تنها از طریق شناسایی و توقیف اموال زوج امکان پذیر است. به عبارت دیگر، بیش از ۱۱۰ سکه، ماهیت مالی صرف پیدا می کند و عدم پرداخت آن منجر به زندان نخواهد شد، مگر اینکه زوج مالی داشته باشد و از پرداخت آن خودداری کند.

نحوه محاسبه ارزش سکه ها و ملاک های قضایی نیز بر اساس نرخ روز سکه در زمان مطالبه و اجرای حکم تعیین می شود. دادگاه ها در محاسبه ارزش سکه ها و تعیین توانایی زوج برای پرداخت، به وضعیت مالی کنونی زوج توجه ویژه ای دارند.

تفاوت مطالبه مهریه با اعمال ضمانت اجرای کیفری

درک این نکته بسیار حائز اهمیت است که محدودیت ۱۱۰ سکه تنها مربوط به ضمانت اجرای کیفری (حبس) است، نه خود حق مطالبه مهریه. به عبارت دیگر، زن حق دارد تمام مهریه خود را، هر چقدر که باشد (مثلاً ۵۰۰ سکه)، از همسرش مطالبه کند و این مطالبه کاملاً قانونی است.

تفاوت اصلی در این است که اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد و زوج توانایی پرداخت مابقی را نداشته باشد، زن نمی تواند صرفاً به دلیل عدم پرداخت مابقی، همسرش را زندانی کند. در این شرایط، زن باید به دنبال شناسایی اموال زوج باشد و از طریق توقیف آن ها، مابقی مهریه خود را وصول نماید. پس، همه مهریه به صورت دین بر عهده مرد است و باید پرداخت شود؛ اما تنها بخش اول آن (تا ۱۱۰ سکه) است که پشتوانه ضمانت اجرای کیفری حبس را دارد.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در حکم زندان

نوع تعیین مهریه در عقدنامه، اعم از عندالمطالبه یا عندالاستطاعه، نقش کلیدی در نحوه مطالبه و امکان اعمال حکم حبس برای زوج ایفا می کند.

مهریه عندالمطالبه و پیگیری حبس

مهریه عندالمطالبه به این معناست که زوجه هر زمان که بخواهد، می تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند و زوج مکلف به پرداخت آن است. در این نوع مهریه، فرض بر این است که زوج توانایی پرداخت را دارد و بار اثبات عدم توانایی مالی (اعسار) بر دوش خود اوست. اگر زوج پس از مطالبه مهریه عندالمطالبه، از پرداخت آن خودداری کند و یا دادخواست اعسار به موقع ارائه ندهد و نتواند آن را به دادگاه ثابت کند، در صورت عدم پرداخت تا سقف ۱۱۰ سکه، امکان صدور حکم جلب و حبس برای او وجود دارد.

در واقع، در مهریه عندالمطالبه، حتی اگر زوج توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، باز هم اصل بر دین بودن آن است و باید نسبت به پرداخت آن اقدام کند. اگر زوج برای اثبات اعسار خود اقدام نکند، دادگاه او را ممتنع از پرداخت فرض کرده و حکم جلب و حبس را صادر خواهد کرد. این روند تا زمانی ادامه می یابد که زوج یا مهریه را پرداخت کند یا اعسار خود را ثابت نموده و حکم تقسیط را بگیرد.

مهریه عندالاستطاعه و عدم حبس مستقیم

مهریه عندالاستطاعه، برخلاف عندالمطالبه، مشروط به توانایی مالی زوج است. در این حالت، زوجه تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود زوج از توانایی مالی لازم برای پرداخت آن برخوردار است. بار اثبات توانایی مالی زوج در این نوع مهریه، بر دوش خود زوجه است. به همین دلیل، در مهریه عندالاستطاعه، معمولاً حکم حبس صادر نمی شود؛ چرا که اگر زوجه نتواند توانایی مالی زوج را اثبات کند، دعوای مطالبه مهریه او رد خواهد شد. در صورتی هم که توانایی مالی زوج اثبات شود، دادگاه حکم به پرداخت مهریه از محل اموال او می دهد و نه لزوماً زندان، مگر اینکه زوج با وجود توانایی مالی، از پرداخت امتناع کند.

بنابراین، تفاوت اصلی این دو نوع مهریه در این است که در مهریه عندالمطالبه، زوج برای رهایی از حبس باید اعسار خود را ثابت کند، اما در مهریه عندالاستطاعه، زوجه باید ابتدا توانایی مالی زوج را اثبات کند تا بتواند مهریه را مطالبه کند. این تمایز، عملاً شانس زندانی شدن در مهریه عندالاستطاعه را به شدت کاهش می دهد.

مسیر قانونی مطالبه مهریه توسط زوجه

مطالبه مهریه از سوی زوجه، دارای مراحل قانونی مشخصی است که می تواند از طریق دو مرجع اصلی، یعنی دفترخانه ثبت عقد و دادگاه خانواده، پیگیری شود.

از طریق دفترخانه (اجراییه ثبتی)

اولین گام برای مطالبه مهریه، می تواند مراجعه به دفترخانه ای باشد که عقد ازدواج در آن ثبت شده است. زوجه می تواند با ارائه عقدنامه، درخواست صدور اجراییه برای مهریه خود را مطرح کند. پس از صدور اجراییه، یک ابلاغیه رسمی برای زوج ارسال می شود که در آن به او اطلاع داده می شود زوجه خواهان دریافت مهریه خود است و به او ده روز مهلت داده می شود تا نسبت به پرداخت دین خود اقدام کند.

اگر در این مهلت ۱۰ روزه، زوج مهریه را پرداخت نکند، زوجه می تواند درخواست توقیف اموال زوج را از طریق اداره ثبت مطرح کند. اداره ثبت، بر اساس درخواست زوجه، اقدام به شناسایی و توقیف اموالی که به نام زوج است (و جزء مستثنیات دین محسوب نمی شود) می کند. این اموال می توانند شامل حساب های بانکی، خودرو، ملک یا سایر دارایی های رسمی زوج باشند. در صورت توقیف اموال و عدم پرداخت مهریه، این اموال به مزایده گذاشته می شوند تا مهریه زوجه از محل فروش آن ها پرداخت شود.

مطالبه مهریه از طریق اجراییه ثبتی، مسیری سریع تر و کم هزینه تر برای توقیف اموال زوج است، به شرطی که اموال قابل شناسایی و ثبت شده به نام زوج وجود داشته باشد.

از طریق دادگاه خانواده (اجراییه قضایی)

در صورتی که زوجه از طریق اجرای ثبت نتواند به مهریه خود دست پیدا کند (مثلاً به دلیل عدم وجود اموال ثبت شده به نام زوج یا عدم توفیق در شناسایی آن ها)، گام بعدی مراجعه به دادگاه خانواده است. در این مرحله، زوجه باید دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و به دادگاه ارائه دهد. پس از تشکیل پرونده، دادگاه جلسات رسیدگی را تشکیل می دهد و ادله طرفین را بررسی می کند.

پس از بررسی های لازم، قاضی پرونده حکم به پرداخت مهریه از سوی زوج خواهد داد. این حکم، مبنای اجرای مهریه از طریق دادگستری خواهد بود. در صورتی که زوج پس از صدور حکم دادگاه و ابلاغ آن، باز هم از پرداخت مهریه خودداری کند، زوجه می تواند از طریق واحد اجرای احکام دادگستری، درخواست صدور حکم جلب (و در نهایت بازداشت) برای زوج را مطرح کند. البته، این مرحله با محدودیت ۱۱۰ سکه برای اعمال حبس همراه است که پیشتر به آن اشاره شد.

راهکارهای زوج برای جلوگیری از زندان مهریه

زوجانی که با دادخواست مهریه مواجه شده اند و نگران پیامدهای حقوقی و احتمال حبس هستند، می توانند با استفاده از راهکارهای قانونی، از زندانی شدن خود جلوگیری کرده و روند پرداخت مهریه را مدیریت کنند.

دادخواست اعسار از پرداخت مهریه

یکی از مؤثرترین راهکارها برای جلوگیری از حبس، ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه است. اعسار به معنای ناتوانی مالی زوج برای پرداخت یکجای مهریه است. این دادخواست باید به موقع و ترجیحاً بلافاصله پس از ابلاغ مطالبه مهریه و حتی قبل از صدور حکم جلب، به دادگاه تقدیم شود. اثبات اعسار، بار سنگینی بر دوش زوج است و او باید مدارک و شواهد کافی برای نشان دادن ناتوانی مالی خود را به دادگاه ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:

• لیست دقیق تمام اموال و دارایی های زوج (منقول و غیرمنقول).
• گواهی های مربوط به درآمد، شغل و وضعیت مالی.
• استشهادیه از ۴ نفر از افراد مطلع که از وضعیت مالی زوج آگاهی دارند.
• صورتحساب های بانکی و اسناد مربوط به بدهی ها.

دادگاه پس از بررسی دادخواست اعسار و مدارک ارائه شده، جلسه ای برای رسیدگی تشکیل می دهد و با توجه به شواهد و شهادت شهود، در خصوص پذیرش یا رد دادخواست اعسار تصمیم گیری می کند. در صورت پذیرش اعسار، حکم به تقسیط مهریه صادر می شود.

تقسیط مهریه و شیوه پرداخت

اگر دادگاه دادخواست اعسار زوج را بپذیرد، حکم به تقسیط مهریه صادر خواهد کرد. در این حکم، معمولاً یک پیش قسط برای زوج تعیین می شود که باید آن را در ابتدا پرداخت کند، و سپس مابقی مهریه به صورت اقساط ماهانه یا دوره ای مشخص می شود. میزان پیش قسط و اقساط ماهانه با توجه به توانایی مالی زوج (بر اساس مدارک اعسار)، تعداد سکه های مهریه، و نظر قاضی تعیین می گردد.

پرداخت منظم اقساط مهریه برای زوج بسیار حیاتی است. در صورت عدم پرداخت حتی یک قسط، زوجه می تواند مجدداً از دادگاه درخواست صدور حکم جلب و حبس برای زوج را مطرح کند. بنابراین، تقسیط مهریه فرصتی برای جلوگیری از حبس است، اما نیازمند تعهد و نظم در پرداخت اقساط است.

تعدیل اقساط مهریه (در صورت تغییر شرایط مالی)

گاهی اوقات، پس از تعیین اقساط مهریه، شرایط مالی زوج تغییر می کند؛ مثلاً شغل خود را از دست می دهد، دچار بیماری می شود یا با مخارج غیرقابل پیش بینی مواجه می گردد. در چنین شرایطی، زوج می تواند با ارائه دادخواست تعدیل اقساط مهریه، از دادگاه بخواهد که میزان اقساط را کاهش دهد. برای این منظور، زوج باید مدارک و شواهد کافی مبنی بر تغییر وضعیت مالی خود را به دادگاه ارائه کند تا دادگاه با بررسی مجدد پرونده، در صورت لزوم، حکم به کاهش اقساط صادر کند.

آشنایی با مستثنیات دین

یکی دیگر از نکات مهم برای زوج، آشنایی با مستثنیات دین است. مستثنیات دین اموالی هستند که بر اساس قانون، حتی در صورت وجود بدهی، قابل توقیف نیستند و برای ادامه زندگی حداقلی بدهکار ضروری محسوب می شوند. این اموال شامل:

1. مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن بدهکار و افراد تحت تکفل او.
2. ابزار و لوازم کار بدهکار برای امرار معاش.
3. وسایل ضروری زندگی از قبیل اثاثیه منزل، آذوقه، پوشاک و…
4. تلفن و سیم کارت مورد نیاز.
5. مبالغی که برای هزینه های درمانی و معیشتی بدهکار و افراد تحت تکفل او لازم است.

آگاهی از این موارد به زوج کمک می کند تا در صورت توقیف اموال، بتواند از حقوق خود دفاع کرده و از توقیف اموال ضروری خود جلوگیری نماید.

آیا مدت زمان مشخصی برای زندان مهریه وجود دارد؟

یکی از سؤالات پرتکرار این است که ندادن مهریه چند سال زندان دارد؟ در پاسخ باید گفت که برخلاف جرایم کیفری که مدت زمان حبس مشخصی دارند، در قوانین مربوط به مهریه، مدت زمان مشخص و ثابتی برای حبس به دلیل عدم پرداخت مهریه وجود ندارد. این بدان معناست که فرد تا زمانی در حبس می ماند که یکی از این سه شرط محقق شود:

1. پرداخت کامل بدهی: زوج با پرداخت مهریه (یا بخش مربوط به ۱۱۰ سکه) یا اقساط معوقه، از زندان آزاد می شود.
2. اثبات اعسار: زوج موفق به اثبات ناتوانی مالی خود و گرفتن حکم تقسیط مهریه می شود. پس از صدور حکم تقسیط و پرداخت پیش قسط (در صورت تعیین)، از زندان آزاد خواهد شد.
3. توافق با زوجه: زوج و زوجه می توانند با یکدیگر به توافق برسند و زوجه رضایت دهد که زوج از زندان آزاد شود (مثلاً در ازای بخشیدن قسمتی از مهریه یا تعهد به پرداخت در آینده).

بنابراین، مدت زمان حبس برای مهریه، به تصمیم خود زوج و تعامل او با قانون و زوجه بستگی دارد و ممکن است از چند روز تا ماه ها یا حتی سال ها به طول بینجامد. هدف از حبس، نه مجازات، بلکه فشار برای ایفای تعهد مالی است.

سوالات متداول

آیا پس از پرداخت ۱۱۰ سکه، مرد بابت باقی مهریه زندانی می شود؟

خیر، بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده، ضمانت اجرای کیفری (حبس) فقط تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن قابل اجراست. اگر مرد ۱۱۰ سکه را پرداخت کرده باشد یا به صورت اقساطی در حال پرداخت آن باشد و از پرداخت مابقی مهریه (بیش از ۱۱۰ سکه) ناتوان باشد، زن نمی تواند صرفاً به دلیل عدم پرداخت مابقی مهریه، درخواست حبس او را بدهد. مطالبه باقی مهریه تنها از طریق توقیف اموال وی امکان پذیر است.

اگر مرد توانایی کار نداشته باشد، آیا باز هم زندان دارد؟

اگر مرد به دلیل بیماری، از کارافتادگی یا هر دلیل موجه دیگری توانایی کار کردن و پرداخت مهریه را نداشته باشد، باید با ارائه دادخواست اعسار و ارائه مدارک و شواهد کافی (مانند گواهی پزشکی، مدارک عدم درآمد و…) این موضوع را به دادگاه ثابت کند. در صورت اثبات اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد و مرد از حبس معاف می شود. اما اگر این ناتوانی را به دادگاه اثبات نکند و اقدامی صورت ندهد، خطر حبس همچنان وجود دارد.

تفاوت حکم جلب و حکم بازداشت در پرونده مهریه چیست؟

حکم جلب، دستوری است که از سوی مقام قضایی صادر می شود تا فردی (در اینجا زوج) برای حضور در مرجع قضایی یا اجرای حکمی مشخص، توسط ضابطین قضایی دستگیر و به آن مرجع منتقل شود. این حکم ممکن است برای حضور در جلسه دادگاه اعسار یا برای شروع فرآیند بازداشت صادر شود. حکم بازداشت (یا دستور حبس) اما به معنای نگهداری فرد در زندان یا بازداشتگاه برای مدت معین یا تا زمان اجرای حکم است. در پرونده مهریه، اگر زوج از پرداخت امتناع کند و اعسار خود را ثابت نکند، ابتدا حکم جلب صادر می شود که به بازداشت و سپس حبس وی منجر خواهد شد تا زمانی که بدهی پرداخت شود یا اعسار اثبات گردد.

نتیجه گیری

مسئله ندادن مهریه زندانی دارد یکی از مهم ترین نگرانی ها در دعاوی خانواده است. در قوانین جمهوری اسلامی ایران، عدم پرداخت مهریه می تواند در نهایت به حبس زوج منجر شود، اما این امر با تمهیدات و محدودیت های قانونی همراه است که هدفشان، کاهش موارد حبس و فراهم کردن فرصت برای بدهکار جهت ایفای تعهد مالی است. محدودیت ۱۱۰ سکه بهار آزادی برای اعمال ضمانت اجرای کیفری، امکان ارائه دادخواست اعسار و تقسیط مهریه، و همچنین مفهوم مستثنیات دین، همگی از سازوکارهایی هستند که برای ایجاد تعادل بین حقوق زوجه و وضعیت مالی زوج در نظر گرفته شده اند.

آگاهی کامل از این قوانین برای هر دو طرف دعوا، نه تنها به آنها کمک می کند تا از حقوق خود دفاع کنند، بلکه می تواند از بروز مشکلات پیچیده تر و حبس های غیرضروری جلوگیری نماید. توصیه می شود که در مواجهه با مسائل مربوط به مهریه، حتماً از مشاوره حقوقی تخصصی وکلای مجرب در این حوزه بهره مند شوید تا با اتخاذ بهترین استراتژی قانونی، پرونده به نحو مطلوب مدیریت و حل و فصل گردد.