روایتی مردمی از بست نشینی در کتاب «تحصن»

cmsd/اصفهان همان گونه که در غرب، تظاهرات خیابانی یک روش اعتراضی است، تحصن یا بست نشینی یکی از روش های مبارزه در ایران بوده است. زنان و مردان اصفهان در مبارزه های پیش از انقلاب اسلامی، از این روش بارها بهره بردند. کتاب «تحصن» به روایت این بست نشستن ها در تاریخ انقلاب اسلامی در اصفهان می پردازد.

هاجر صفاییه، نویسندۀ کتاب «تحصن» که به تازگی منتشر شده است، به cmsd گفت: این کتاب 204 صفحه ای در 4 فصل به نگارش درآمده و در انتشارات راه یار به چاپ رسیده است. 4 فصل این کتاب با عنوان های، «تکیه گاه»، «خیمه گاه»، «جلوه گاه» و «رزم گاه» نام گذاری شدند. کتاب «تحصن»، پنجم رمضان امسال رونمایی شد.

او با اشاره به اینکه کتاب «تحصن» به سفارش شهرداری منطقه یک اصفهان گردآوری شده است، افزود: برای نگارش این کتاب، در سال 1397 با تعداد زیادی از مردم، مصاحبه شده است. منابع مکتوب و شفاهی این کتاب، در بخش پایانی آن در 17 صفحه ذکر شده است.

این نویسنده، با بیان اینکه برای تدوین کتاب، با چهره های شاخص، پیشگامان و افراد معمولی مصاحبه شده است، اظهار کرد: ویژگی مبرم کتاب «تحصن» این است که به معنای واقعی کلمه، روایت مردمی و مردم نگاری از واقعه پنجم رمضان در اصفهان است و صرفاً به سرگذشت بزرگان توجه نداشته است.

صفاییه، یکی از شیوه های مبارزۀ مردمی در طول تاریخ و به ویژه در شهرهای بزرگ را، تحصن در بیوت علما دانست و گفت: در واقع وقتی مردم در برابر حاکم ظالم، کاملاً احساس بی پناهی می کردند، در منزل علما به بست نشینی روی می آوردند.

او درخصوص فصل اول کتاب «تحصن» تصریح کرد: در فصل اول کتاب، خانه ای که در ادوار مختلف تاریخی از جمله دوران انقلاب، پناه مردم بوده است را معرفی کرده ایم. این منزل متعلق به آیت الله خادمی، رییس حوزه علمیه اصفهان است. ایشان چهره ای معروف، مردمی و بذله گو بوده اند. مردم در جای جای شهر می توانستند ایشان را ملاقات کنند. به عنوان مثال حتی در حمام عمومی دیده می شدند. خانۀ آیت الله خادمی محل رجوع چهره های شاخص و یا مردمی بوده است.

این نویسندهٔ اصفهانی با اشاره به اینکه در فصل اول، به روایت زندگی آیت الله خادمی و معرفی کتاب پرداخته شده است، اضافه کرد: ایشان با امام (ره) و خاندان صدر و امام موسی صدر ارتباط خانوادگی داشته اند. در دوره ای نیز با وجود کهولت سن، ریاست خبرگان را برعهده داشتند. ایشان از علمای سطح بالای نجف بودند اما پس از سفر به اصفهان، تصمیم می گیرند که حوزۀ علمیه اصفهان را احیا کنند. باید گفت که فضای شهر اصفهان پس از حضور ایشان به کلی تغییر کرد.

صفاییه با بیان اینکه فصل دوم کتاب «تحصن» به اتفاقی منحصر به فرد و ویژه در اصفهان پرداخته است، افزود: این اتفاق شاخص، همان تحصن کاملاً زنانه در تیرماه سال 1357 است. مادران زندانیان سیاسی در اصفهان 15 روز برای اعتراض به وضعیت زندان های اصفهان، در منزل آیت الله خادمی تحصن کردند. شما برای درک بهتر این رویداد، باید توجه داشته باشید که جمع شدن زنان به مدت 15 روز در آن دوران چقدر سخت بوده است.

او که معتقد است آیت الله خادمی از زنان تحصن کننده، حمایت می کردند، ادامه داد: چندین بار نیروهای ساواک برای خارج کردن این زنان از خانۀ آیت الله خادمی تلاش می کنند اما آیت الله به آنان اجازه چنین تعرضی نداده و آنان را از این کار بر حذر می دارند.

این فعال تاریخ شفاهی، تحصن زنان اصفهانی را منحصر به فرد دانست و گفت: من تا به حال مشابه چنین تحصن زنانه ای را در طول تاریخ ندیده ام. زنان برگزارکنندۀ این تحصن، در آن 15 روز، جلسه های عقیدتی و احکام و مباحثه برگزار می کردند.

صفاییه با معرفی شرکت کنندگان و برگزارکنندگان در این تحصن، بیان کرد: مادران شهدای شاخص اصفهان همچون مادران شهیدان روزبه نیا، جعفریان و خلیفه سلطانی در این تحصن حضور داشتند. چهره های شاخصی مانند بتول عسگری، خواهر و همسر آقای سالک نیز در این جمع رفت وآمد داشتند.

او ادامه داد: مطالبهٔ زنان، بهبود شرایط زندان اصفهان بوده است، در نهایت نیز مسیولان به آنان قول می دهند که به مطالباتشان رسیدگی کنند. زنان نیز با پلاکارد معروف خود، از منزل آیت الله خادمی به سمت دروازه دولت راهپیمایی می کنند و سپس متفرق می شوند.

او با اشاره به اینکه فصل سوم کتاب، به ماجراهایی که به واقعۀ پنجم رمضان منتج شد پرداخته است، افزود: مردم، اعم از زنان و مردان، در اعتراض به دستگیری آیت الله طاهری و چند تن دیگر از چهره های شاخص در اصفهان، از بازار و دانشگاه اصفهان عبور می کنند و در نهایت برای 10 روز به منزل آیت الله خادمی پناه می برند. در این 10 روز، شاهد همدلی و مدیریت ویژۀ مردمی هستیم.

او اضافه کرد: این تحصن، از 5 روز پیش از ماه مبارک رمضان آغاز و تا 5 روز پس از آن در گرمای مردادماه اصفهان ادامه می یابد. یک نفر هزینۀ نصب پوشش بر حیاط این منزل را تقبل می کند و بازاریان اصفهان، به مردم افطاری می دهند. اتاق فکری پشت این تحصن وجود داشته که یکی از آنان فرد مشهوری در اصفهان به نام شهید «جلال افشار» بوده است.

صفاییه، نکته اصلی در این تحصن را شرکت مردم از شهرهای اطراف و حتی استان های همجوار در آن دانست و تاکید کرد: افراد شاخص کشوری همچون آیت الله مطهری برای سر زدن به مردم تحصن کننده، به اصفهان سفر کردند. ماجرای این تحصن به گوش امام(ره) و سایر بزرگان انقلاب هم می رسد و پیام های آنان در خصوص این تحصن یکی یکی منتشر می شود. چهره های شاخصی مانند آقای پرورش در این تحصن سخنرانی روشنگرانه داشتند.

او ادامه داد: در شب آخر تحصن که مردم تصمیم می گیرند محل تحصن را ترک کرده و متفرق شوند، نیروهای رژیم به مردم حمله می کنند. در این شب و روزهای پس از آن، 10 نفر شهید و یک نفر جانباز می شوند. پول گلوله ای که به این شهدا شلیک شده بود را از خانواده آنان گرفتند و پیکر شهدا را به خانواده ها تحویل دادند. هر یک از این شهدا نیز در گوشه ای دفن شدند و چند نفر نیز در روستاهای اطراف تدفین شدند. پس از این نیز برای اولین بار در مبارزات پیش از انقلاب در کل کشور، در اصفهان حکومت نظامی برقرار می شود. در ادامهٔ این فصل ماجرای مواجهۀ مردم و ساواک نیز ذکر شده است.

این نویسنده و پژوهشگر تاریخ اجتماعی، کتاب «تحصن» را حاصل یک فعالیت گروهی خواند و بیان کرد: ابتدا منابع مکتوب در مورد موضوع کتاب به سرپرستی «میلاد جعفرپور» و توسط گروهی 10 نفره، مطالعه و فیش برداری شد. سپس روایت افراد مختلف را از مرحله به مرحلۀ تحصن، از زاویه های مختلف، فیش برداری کردیم.

صفاییه با بیان اینکه گروه 9 نفرۀ مصاحبه و تحقیق، تحت سرپرستی «مهدی تاجیانی» و گروه 8 نفرۀ تدوین و نگارش نیز با سرپرستی خودش فعالیت کردند، اظهار کرد: از آنجایی که گردآوری کتاب «تحصن»، یک پروژۀ تاریخی است، بخش آرشیو و انتخاب عکس نیز داشتیم. عکس هایی که در این کتاب منتشر شده، کمتر درجایی دیده شده است. عکس ها و اسنادی راجع به مادران زندانیان سیاسی، اسناد و نامه های موجود در تحصن، در بین متون کتاب منتشر شده است.

به گزارش cmsd، در پشت جلد این کتاب آمده است: اینجا بیت الاشرف اسلام و خانهٔ اسلام است. اگرچه محقر به نظر می رسد، اما اینجا خانۀ زهرا است؛ خانۀ کوچکی که بر تمام تاریخ بزرگ، پیشی گرفت. اینجا خانۀ کوچکی است اما می تواند، منشا تاریخ بزرگی باشد.

پایان خبر cmsd

روایتی مردمی از بست نشینی در کتاب «تحصن»