عفو موردی: شامل چه کسانی می شود؟ (راهنمای کامل)

آخرین به روز رسانی: 26/07/1404

خواندن این مطلب 17 دقیقه زمان میبرد

عفو موردی شامل چه کسانی میشود

عفو موردی، ارفاقی است که به دستور مقام معظم رهبری و پیشنهاد رئیس قوه قضائیه، برای محکومان با حکم قطعی و بر اساس بررسی موردی پرونده آن ها اعطا می شود تا تمام یا بخشی از مجازاتشان بخشوده یا تخفیف یابد. این نهاد حقوقی، فرصتی برای اصلاح و بازگشت به جامعه فراهم می کند و تنها به افرادی تعلق می گیرد که شرایط و معیارهای ویژه ای را احراز کنند.

در نظام قضایی هر کشوری، مفهوم «عفو» به عنوان ابزاری برای اعطای فرصت دوباره به محکومان، کاهش آسیب های اجتماعی و تعدیل احکام قضایی شناخته شده است. این ارفاق قانونی که ریشه در آموزه های دینی و اصول انسانی دارد، در قوانین ایران نیز جایگاه ویژه ای یافته و به منظور تحقق عدالت ترمیمی و بازپروری افراد، مورد استفاده قرار می گیرد. شناخت دقیق انواع عفو و شرایط هر یک، برای محکومان، خانواده های آنان، وکلای دادگستری و تمامی افرادی که با مسائل حقوقی سروکار دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

مفهوم کلی عفو و انواع آن در نظام حقوقی ایران

عفو در ادبیات فارسی به معنای بخشش، آمرزش و گذشت است. در حوزه حقوق، این واژه بار معنایی خاص تری پیدا می کند و به اقدامی رسمی اطلاق می شود که به موجب آن، تمام یا قسمتی از مجازات یک محکوم بخشیده شده و یا تخفیف می یابد. هدف از اعطای عفو، تنها رهایی فرد از مجازات نیست، بلکه بازپروری او و امکان بازگشت سالم به زندگی اجتماعی از اهداف اصلی این نهاد محسوب می شود. عفو می تواند نقش مهمی در کاهش فشار بر سیستم قضایی، جلوگیری از ارتکاب مجدد جرم و کاهش اثرات منفی محکومیت بر خانواده ها ایفا کند.

در نظام حقوقی ایران، عفو به دو دسته اصلی تقسیم می شود: عفو عمومی و عفو خصوصی. هر یک از این انواع عفو دارای ماهیت، مرجع اعطا، شرایط و آثار حقوقی متفاوتی هستند که درک تمایز آن ها برای تمامی ذینفعان ضروری است. عفو عمومی عمدتاً شامل طیف وسیع تری از جرائم و افراد می شود، در حالی که عفو خصوصی نگاهی جزئی تر و مبتنی بر شرایط خاص افراد دارد.

عفو عمومی: تعریف و آثار آن

عفو عمومی، همان طور که از نامش پیداست، ماهیتی فراگیرتر دارد و به موجب قانون و با تصویب مجلس شورای اسلامی اعمال می شود. این نوع عفو معمولاً در شرایط خاص اجتماعی، سیاسی یا به مناسبت های ویژه ملی و انقلابی به تصویب می رسد. ویژگی اصلی عفو عمومی آن است که نه تنها مجازات را متوقف می کند، بلکه وصف مجرمانه را از عملی که قبلاً جرم تلقی می شده، سلب می نماید.

بر اساس ماده ۹۷ قانون مجازات اسلامی، عفو عمومی که به موجب قانون در جرائم موجب تعزیر اعطا می شود، تعقیب و دادرسی را موقوف می کند. در صورت صدور حکم محکومیت، اجرای مجازات متوقف و آثار محکومیت نیز زائل می شود. این بدان معناست که اگر فردی به دلیل جرمی که مشمول عفو عمومی شده، تحت تعقیب باشد، پرونده او متوقف می شود و اگر حکم محکومیت قطعی نیز داشته باشد، نه تنها از مجازات رها می شود، بلکه سابقه کیفری او نیز پاک خواهد شد.

عفو عمومی فقط در جرائم تعزیری قابل اعمال است و شامل حدود، قصاص و دیات نمی شود.
این نوع عفو هم شامل متهمان (افرادی که پرونده آن ها در جریان رسیدگی است) و هم شامل محکومان (افرادی که حکم قطعی دارند) می شود.
عفو عمومی، تمامی آثار محکومیت کیفری، از جمله سوءپیشینه، را از بین می برد.
بر خلاف عفو خصوصی، در عفو عمومی نیازی به رضایت شاکی خصوصی یا احراز ندامت و اصلاح مجرم نیست.

البته باید توجه داشت که مطابق ماده ۹۸ قانون مجازات اسلامی، دیه و ضمان مالی از شمول عفو مستثنی هستند. به این معنی که حتی در صورت اعطای عفو عمومی، محکوم یا متهم همچنان ملزم به پرداخت دیه و جبران خسارات مالی وارده به شاکی خصوصی است، مگر اینکه شاکی به صورت مستقل از حق خود گذشت کند.

عفو خصوصی: اختیاری در دست رهبری

عفو خصوصی، نوع دیگری از عفو است که جنبه شخصی و فردی تری دارد. این عفو بر اساس بند ۱۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی و ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی، جزو وظایف و اختیارات مقام معظم رهبری است. اعطای عفو خصوصی با پیشنهاد رئیس قوه قضائیه و موافقت مقام رهبری صورت می گیرد و می تواند منجر به بخشش تمام یا قسمتی از مجازات محکومان یا تخفیف آن شود.

تفاوت اصلی عفو خصوصی با عفو عمومی در این است که عفو خصوصی تنها در خصوص محکومان به حکم قطعی اعمال می شود و شامل متهمان نمی گردد. همچنین، این نوع عفو، برخلاف عفو عمومی، سبب زوال آثار محکومیت نمی شود و آثار تبعی محکومیت، از جمله سوءپیشینه، همچنان پابرجاست. به عبارت دیگر، عفو خصوصی فرد را از تحمل مجازات رها می کند اما سوابق کیفری او از بین نمی رود.

عفو خصوصی به دو زیرشاخه اصلی تقسیم می شود: عفو موردی و عفو معیاری. در هر دو حالت، مرجع اعطا مقام معظم رهبری است، اما تفاوت های اساسی در نحوه بررسی و اعطای آن وجود دارد که در ادامه به تفصیل توضیح داده خواهد شد.

عفو موردی چیست؟ درک دقیق مفهوم و تمایز آن با عفو معیاری

عفو موردی، نوعی از عفو خصوصی است که در آن، وضعیت هر محکوم به صورت کاملاً انفرادی و جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد. در این روش، درخواست عفو برای یک فرد خاص با توجه به شرایط شخصی، جرم ارتکابی، میزان ندامت، وضعیت خانوادگی و سایر معیارهای انسانی و اجتماعی ارزیابی می شود. به عبارت دیگر، این نوع عفو بر فرد متمرکز است و با جزئی نگری به پرونده هر شخص رسیدگی می شود.

هدف از اعطای عفو موردی، فراهم آوردن فرصتی برای محکومان واجد شرایط است که با اصلاح رفتار و ابراز ندامت، بتوانند به آغوش جامعه بازگردند و زندگی جدیدی را آغاز کنند. مرجع اصلی اعطای عفو موردی، مقام معظم رهبری است که این کار را با پیشنهاد رئیس قوه قضائیه انجام می دهند. کمیسیون های عفو در قوه قضائیه مسئول بررسی و آماده سازی لیست های پیشنهادی برای این نوع عفو هستند.

تفاوت های کلیدی عفو موردی و عفو معیاری

در حالی که هر دو عفو موردی و معیاری از انواع عفو خصوصی هستند و توسط مقام معظم رهبری اعطا می شوند، اما در نحوه بررسی و شمولیت تفاوت های مهمی دارند:

ویژگی	عفو موردی	عفو معیاری
مبنای اعطا	بررسی انفرادی پرونده و شرایط خاص هر محکوم	مجموعه ای از معیارهای از پیش تعیین شده برای گروهی از محکومان
مخاطب	افراد خاص با نام و مشخصات معین	گروهی از محکومان که دارای شرایط عمومی بخشنامه هستند
نحوه درخواست	درخواست مستقیم توسط محکوم یا بستگان برای بررسی فردی	عدم نیاز به درخواست فردی؛ شمولیت خودکار در صورت احراز معیارها
انعطاف پذیری	بسیار منعطف، امکان در نظر گرفتن جزئیات پرونده و شرایط خاص	انعطاف پذیری کمتر، متمرکز بر رعایت ضوابط عمومی
مناسبت	می تواند در هر زمان و به صورت موردی بررسی و اعطا شود، اگرچه در مناسبت ها پررنگ تر است	معمولاً در مناسبت های خاص ملی و مذهبی اعلام می شود
پیچیدگی بررسی	فرآیند بررسی دقیق تر و زمان برتر به دلیل ماهیت فردی	بررسی معیاری و سیستمی تر برای تعیین شمولیت

به این ترتیب، عفو موردی بیشتر به اشخاصی توجه دارد که ممکن است به دلایل خاص، از جمله کهولت سن، بیماری، یا وضعیت خاص خانوادگی، نیاز به ارفاق داشته باشند و پرونده آن ها شایسته بررسی دقیق تری باشد، در حالی که عفو معیاری به دنبال ایجاد یک فرصت عمومی تر برای گروه هایی از محکومان است که در قالب بخشنامه های عمومی قرار می گیرند.

چه کسانی واجد شرایط درخواست عفو موردی هستند؟ (معیارها و ضوابط عمومی)

برای اینکه یک محکوم بتواند مشمول عفو موردی قرار گیرد، باید مجموعه ای از معیارها و ضوابط عمومی را احراز کند. این معیارها نه تنها نشان دهنده صلاحیت فرد برای دریافت ارفاق است، بلکه به قوه قضائیه کمک می کند تا تصمیم گیری عادلانه ای داشته باشد.

حکم قطعی محکومیت: مهم ترین شرط آن است که فرد باید دارای حکم محکومیت قطعی باشد. این بدان معناست که مراحل دادرسی به پایان رسیده و حکم صادره قابلیت اجرا پیدا کرده است. متهمانی که پرونده آن ها هنوز در مرحله تحقیقات یا دادرسی است، نمی توانند درخواست عفو موردی دهند.
گذراندن بخشی از مجازات یا در حال اجرا بودن آن: معمولاً برای درخواست عفو موردی، لازم است که محکوم حداقل بخشی از مجازات خود را تحمل کرده باشد یا حکم او در حال اجرا باشد. این شرط نشان دهنده جدیت سیستم قضایی و همچنین فرصتی برای ارزیابی رفتار محکوم در دوران حبس است.
ندامت و اصلاح رفتار: رفتار محکوم در دوران حبس یا محکومیت، از جمله مهم ترین عوامل در تصمیم گیری برای عفو است. ابراز ندامت واقعی، شرکت در برنامه های اصلاحی و تربیتی، و حسن سابقه در زندان یا دوران آزادی، از عواملی است که می تواند تأثیر مثبتی بر روند بررسی درخواست عفو داشته باشد.
جلب رضایت شاکی خصوصی یا جبران ضرر و زیان: در جرائمی که دارای جنبه خصوصی (حق الناس) هستند، جلب رضایت شاکی خصوصی یا جبران کامل ضرر و زیان وارده به او، شرطی اساسی برای پذیرش درخواست عفو موردی است. عفو خصوصی به حقوق افراد خصوصی لطمه ای وارد نمی کند و بخشش مجازات عمومی، نیازمند گذشت شاکی در جنبه خصوصی جرم است.
نداشتن سابقه کیفری مؤثر یا تعداد محدود: سوابق کیفری قبلی محکوم نیز مورد بررسی قرار می گیرد. افرادی که سابقه کیفری مؤثر ندارند یا تعداد سوابق آن ها محدود است، شانس بیشتری برای استفاده از عفو موردی خواهند داشت. اصرار بر تکرار جرم می تواند مانع اعطای عفو شود.
سن و وضعیت خاص: در برخی موارد، شرایط خاصی مانند بیماری های صعب العلاج یا لاعلاج، کهولت سن، جوانی (مشمولین زیر ۱۸ سال در زمان ارتکاب جرم)، زنان سرپرست خانوار، یا معلولیت های شدید می تواند در پذیرش درخواست عفو موردی مؤثر باشد. این موارد معمولاً بر اساس بخشنامه های مربوطه و نظر کمیسیون های تخصصی بررسی می شوند.
حفظ امنیت و نظم عمومی: اعطای عفو نباید به گونه ای باشد که نظم عمومی جامعه را مختل کرده یا احساس ناامنی را در میان شهروندان تقویت کند. کمیسیون های عفو همواره این موضوع را در نظر می گیرند که آزادی فرد می تواند چه تأثیری بر امنیت اجتماعی داشته باشد.

تمامی این معیارها به صورت جامع و دقیق توسط مراجع مربوطه بررسی می شوند تا اطمینان حاصل شود که اعطای عفو به صلاح جامعه و خود محکوم است.

اعطای عفو موردی یک حق مطلق برای محکوم نیست، بلکه ارفاقی است که در صورت احراز شرایط خاص و به منظور بازپروری و اصلاح، توسط عالی ترین مقام کشور اعطا می شود.

جرایم مشمول و غیرمشمول عفو موردی: کدام جرایم می توانند مشمول عفو شوند؟

شناخت جرائمی که می توانند مشمول عفو موردی قرار گیرند و آن هایی که مستثنی هستند، بسیار حیاتی است. این تقسیم بندی به درک بهتر دامنه اثرگذاری عفو موردی کمک می کند.

جرایم مشمول عفو موردی

به طور کلی، بیشتر جرایم تعزیری می توانند مشمول عفو موردی قرار گیرند، مشروط بر اینکه محکوم شرایط عمومی ذکر شده را احراز کند. جرایم تعزیری، آن دسته از جرائمی هستند که نوع و میزان مجازات آن ها در شرع مشخص نشده و توسط قانون گذار تعیین می شود. نمونه هایی از این جرائم شامل کلاهبرداری، اختلاس، ارتشاء، سرقت (غیرمسلحانه)، و بسیاری از جرائم علیه اموال و اشخاص است که در صورت جلب رضایت شاکی و رد مال، امکان بخشش یا تخفیف مجازاتشان وجود دارد.

جرایم حدودی: در خصوص جرایم حدی (جرائمی که مجازات آن ها در شرع مقدس تعیین شده است)، امکان عفو وجود دارد، اما با شرایط خاص. ماده ۱۱۶ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد که در جرایم حدی که با اقرار ثابت شده باشند، توبه قبل از اثبات جرم می تواند سبب سقوط حد شود و پس از اثبات نیز (به جز قذف)، توبه می تواند موجبات عفو را فراهم آورد. البته این به معنی اعمال عفو در تمامی حدود نیست و مستثنیاتی دارد، مانند قذف (نسبت ناروای زنا یا لواط).
جرایم مستوجب قصاص و دیه: این جرائم ذاتاً مشمول عفو خصوصی قرار نمی گیرند؛ زیرا قصاص و دیه، «حق الناس» محسوب می شوند و تا زمانی که اولیای دم یا شاکی خصوصی رضایت ندهند، مقام رهبری نمی تواند در آن دخالت کند. اما اگر شاکی خصوصی از حق خود گذشت کند، جنبه عمومی جرم می تواند مشمول عفو شود. برای مثال، در قتل عمد، اگر اولیای دم از قصاص گذشت کنند و به دیه یا حتی بدون دریافت دیه رضایت دهند، جنبه عمومی باقی مانده جرم می تواند در چارچوب عفو مورد بررسی قرار گیرد.

جرایم مستثنی از عفو موردی

بر اساس ماده ۲۶ آیین نامه کمیسیون عفو، تخفیف و تبدیل مجازات و همچنین بخشنامه های صادره از قوه قضائیه، برخی جرائم به دلیل اهمیت، آثار مخرب بر جامعه، یا ماهیت خاص خود، از شمول عفو مستثنی شده اند. این جرایم عموماً شامل موارد زیر هستند:

قاچاقچیان حرفه ای: افرادی که در زمینه قاچاق مواد مخدر، سلاح و مهمات، و سایر کالاهای ممنوعه فعالیت حرفه ای دارند، معمولاً مشمول عفو نمی شوند. تعریف «حرفه ای بودن» به تشخیص رئیس قوه قضائیه است.
سرقت مسلحانه و سرقت های با آزار: جرائم سرقت به ویژه سرقت های مسلحانه، سرقت هایی که همراه با آزار و اذیت بوده و سرقتی که با سابقه کیفری قبلی باشد، اغلب از دایره عفو خارج هستند.
تجاوز به عنف: این جرم به دلیل ماهیت غیراخلاقی و آسیب های روانی و اجتماعی عمیقی که ایجاد می کند، مشمول عفو قرار نمی گیرد.
مصادیق مهم جرایمی از قبیل: جاسوسی، محاربه، قاچاق سلاح و مهمات، اختلاس، ارتشاء، آدم ربایی: این جرائم به دلیل تأثیر مستقیم بر امنیت ملی، اقتصادی و اجتماعی کشور، از شمول عفو مستثنی هستند. البته برای برخی از این جرایم مانند اختلاس و ارتشاء و کلاهبرداری، در صورت رد مال (بازگرداندن اموال غارت شده) و جلب رضایت شاکی خصوصی، ممکن است جنبه عمومی جرم مورد بررسی قرار گیرد، اما این موضوع نیز تابع شرایط خاص و تشخیص مراجع مربوطه است.
جرایم امنیتی خاص: مصادیق مهم جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی، به ویژه جرائمی با درجه سه و بالاتر، معمولاً از شمول عفو خارج هستند.
محکومانی که در زندان مرتکب جرم جدید شده اند یا اصرار بر جرم دارند: افرادی که در دوران تحمل مجازات یا حتی در مرخصی مرتکب جرم جدیدی شوند، یا رفتاری از خود نشان دهند که دلالت بر عدم ندامت و اصرار بر ادامه مسیر مجرمانه دارد، از دایره عفو خارج می شوند.
آدم ربایی: به ویژه در صورتی که شاکی خصوصی گذشت نکرده باشد یا محکومیت بیش از ۵ سال باشد، مشمول عفو نخواهد بود.
اسیدپاشی، دایر کردن مرکز فساد و فحشا، جعل اسکناس و ضرب سکه تقلبی، اخلال عمده یا کلان در نظام اقتصادی: این جرائم نیز به دلیل ماهیت خاص و آثار مخرب اجتماعی، از جمله جرایم مستثنی از عفو محسوب می شوند، مگر با شرایط بسیار خاص (مانند رد مال در اخلال اقتصادی).

لازم به ذکر است که تعیین حرفه ای بودن قاچاقچیان و مصادیق مهم جرائم مذکور در تبصره ماده ۲۶ آیین نامه، به تشخیص رئیس قوه قضائیه است و این موضوع نشان دهنده اهمیت و حساسیت بالای تصمیم گیری در مورد عفو است.

فرآیند درخواست و مراحل اعمال عفو موردی: گام به گام تا صدور بخشش

فرآیند درخواست و اعمال عفو موردی، یک مسیر حقوقی دقیق و چند مرحله ای است که نیازمند دقت و پیگیری مستمر است. این فرآیند از مرحله درخواست تا تأیید نهایی توسط مقام معظم رهبری را در بر می گیرد.

چه کسانی می توانند درخواست عفو موردی دهند؟

درخواست عفو موردی محدود به شخص محکوم نیست و افراد مختلفی می توانند این درخواست را ارائه دهند:

خود محکوم: اصلی ترین فردی که می تواند درخواست عفو خود را مطرح کند.
خانواده و بستگان محکوم: پدر، مادر، همسر، فرزندان و سایر بستگان نزدیک می توانند از طرف محکوم اقدام کنند.
وکیل دادگستری: وکیل حقوقی می تواند با وکالت از محکوم یا خانواده او، فرآیند درخواست عفو را پیگیری کند.
قاضی ناظر زندان یا رئیس زندان: این افراد با توجه به شناختی که از رفتار و سوابق محکوم در طول دوران حبس دارند، می توانند پیشنهاد عفو را ارائه دهند.
رئیس دادگستری یا دادستان مربوطه: این مقامات قضایی نیز می توانند با بررسی پرونده و شرایط محکوم، درخواست عفو را مطرح کنند.

نحوه تنظیم و ارائه درخواست عفو موردی

درخواست عفو باید به صورت کتبی و با رعایت اصول خاصی تنظیم شود. در این درخواست باید به صورت واضح و مستدل، دلایل و مستنداتی که شمولیت فرد را در عفو موردی تأیید می کند، ارائه شود. نکات مهم در نگارش درخواست عبارتند از:

بیان مشخصات کامل محکوم و جرم ارتکابی.
اشاره به شماره و تاریخ حکم قطعی و مرجع صادرکننده آن.
ذکر میزان مجازات تعیین شده و بخشی که تاکنون تحمل شده است.
تأکید بر ابراز ندامت، پشیمانی و اصلاح رفتار محکوم.
اشاره به هرگونه شرایط خاص (بیماری، کهولت سن، وضعیت خانوادگی، جلب رضایت شاکی، رد مال) با ارائه مستندات مربوطه.
درخواست باید از طریق مراجع مربوطه (معمولاً زندان، اداره کل زندان ها، یا دادگستری استان) به کمیسیون های عفو ارسال شود.

بررسی در کمیسیون های عفو

درخواست های عفو پس از وصول، در چند سطح مورد بررسی قرار می گیرند:

کمیسیون های عفو استانی: ابتدا درخواست ها در کمیسیون های عفو مستقر در مرکز استان ها مورد ارزیابی اولیه قرار می گیرند. این کمیسیون ها متشکل از رئیس دادگستری استان، قاضی ناظر زندان و رئیس زندان مربوطه هستند. آن ها با بررسی پرونده، سوابق محکوم و وضعیت او در زندان، نظر کارشناسی خود را ارائه می دهند.
جمع آوری اطلاعات تکمیلی: در این مرحله، ممکن است از سازمان های مرتبط مانند اداره اطلاعات، ستاد مبارزه با مواد مخدر و سایر نهادهای ذی ربط، استعلامات لازم برای تکمیل اطلاعات پرونده صورت گیرد. این استعلامات به منظور بررسی ابعاد مختلف جرم، سوابق امنیتی و اجتماعی محکوم، و اطمینان از عدم وجود موانع امنیتی برای اعطای عفو انجام می شود.
کمیسیون مرکزی عفو و بخشودگی قوه قضائیه: پس از بررسی های اولیه در سطح استانی و جمع آوری اطلاعات، پرونده های واجد شرایط به کمیسیون مرکزی عفو و بخشودگی قوه قضائیه ارسال می شود. این کمیسیون به ریاست رئیس قوه قضائیه یا نماینده وی تشکیل می شود و به عنوان مرجع عالی بررسی عفو، تصمیم گیری نهایی در خصوص پیشنهاد عفو را انجام می دهد.

پیشنهاد رئیس قوه قضائیه و تأیید مقام معظم رهبری

پس از تأیید نهایی در کمیسیون مرکزی عفو، فهرستی از اسامی محکومان مستحق عفو به همراه جزئیات پرونده آن ها، توسط رئیس قوه قضائیه به مقام معظم رهبری پیشنهاد می شود. این پیشنهاد معمولاً حداقل ۱۵ روز قبل از مناسبت های خاص ملی و مذهبی (مانند اعیاد فطر، قربان، غدیر، ولادت ائمه اطهار، سالروز پیروزی انقلاب اسلامی و …) ارائه می گردد تا در صورت موافقت رهبری، در آن مناسبت ها اعلام شود. مقام معظم رهبری در قبول یا رد این پیشنهاد مختار هستند.

در صورت تأیید مقام معظم رهبری، مراتب عفو به مراجع قضایی ذی ربط و سازمان های مربوطه اعلام می شود و بلافاصله اقدامات لازم برای اجرای آن، از جمله آزادی محکومان یا تخفیف مجازات، صورت می گیرد. زمان بررسی درخواست ها بسته به حجم پرونده ها و شرایط موجود، متغیر است، اما معمولاً یک بازه زمانی چند هفته ای تا چند ماهه برای این فرآیند باید در نظر گرفته شود.

معیارهای لازم برای دریافت عفو خصوصی (موردی و معیاری)

علاوه بر شرایط عمومی که پیش تر ذکر شد، آیین نامه ها و بخشنامه های مربوط به عفو خصوصی، معیارهای دقیق تری را برای شمولیت افراد در نظر می گیرند. این معیارها شامل ملاحظات امنیتی، اخلاقی و رفتاری می شوند:

عدم مباشرت، مشارکت و معاونت در ارتکاب جرایم مستوجب مجازات محاربه، افساد فی الارض و بغی: جرایم امنیتی سنگین که امنیت و نظم کشور را به خطر می اندازند، معمولاً از شمول عفو خارج هستند.
عدم ارتکاب جاسوسی به نفع اجانب و عدم ارتباط مستقیم با عوامل سرویس های اطلاعاتی خارجی: افرادی که با سرویس های جاسوسی بیگانه همکاری داشته اند یا مرتکب جرم جاسوسی شده اند، مشمول عفو نمی شوند.
عدم ارتکاب قتل و جرح عمدی: جرایم علیه تمامیت جسمانی افراد، به خصوص قتل و جرح عمدی، به دلیل ماهیت حق الناسی و جنبه عمومی شدید آن، معمولاً از شمول عفو مستثنی هستند. مگر در صورتی که رضایت شاکی خصوصی به صورت کامل جلب شده باشد.
عدم ارتکاب تخریب و احراق عمده تأسیسات دولتی، نظامی و عمومی: جرائمی که به زیرساخت ها و اموال عمومی کشور آسیب جدی می رسانند، مشمول عفو نمی شوند.
عدم عضویت و وابستگی به گروه های معاند و برانداز: افرادی که عضو گروه های مخالف نظام هستند یا با آن ها همکاری فعال داشته اند، از دایره عفو خارج می شوند.
نداشتن بیش از دو فقره سابقه محکومیت مؤثر کیفری: سابقه کیفری فرد یکی از ملاک های مهم است و افرادی با سوابق متعدد، شانس کمتری برای عفو دارند.
نداشتن شاکی یا مدعی خصوصی یا حسب مورد اعلام رضایت آنان یا جبران ضرر و زیان: این شرط برای جرائمی که دارای جنبه حق الناس هستند، حیاتی است و بدون آن، درخواست عفو پذیرفته نخواهد شد.
اظهار ندامت و تعهد کتبی مبنی بر عدم تکرار جرم امنیتی مشابه: پشیمانی واقعی و تعهد به عدم تکرار جرم، از جمله شروط اخلاقی و رفتاری مهم برای اعطای عفو است.
عدم ارتکاب جرم جدید مستوجب مجازات درجه یک تا پنج در زمان محکومیت، اجرای حکم و یا در زمان مرخصی: این شرط نشان می دهد که فرد در دوران تحمل مجازات یا پس از آن، مرتکب جرم دیگری نشده است.

شرایط لازم برای دریافت عفو خصوصی در محکومیت های حبس و جزای نقدی

علاوه بر معیارهای عمومی، بخشنامه های قوه قضائیه شرایط جزئی تری را برای محکومان به حبس و جزای نقدی تعیین می کنند که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می شود:

محکومان به حبس:

محکومانی که محکومیت حبس آنان قطعی شده باشد، با شرایط ذیل مورد عفو قرار می گیرند:

نداشتن شاکی یا مدعی خصوصی و یا جبران ضرر و زیان و یا ترتیب پرداخت آن.
باقیمانده محکومیت محکومان به حبس تا یک سال در صورتی که حداقل یک ماه (با احتساب ایام بازداشت) را تحمل کرده باشند.
سه چهارم محکومیت محکومان به حبس از یک سال تا پنج سال، مشروط بر اینکه یک پنجم آن را تحمل کرده باشند.
دو سوم محکومیت محکومان به حبس بیش از پنج سال تا ده سال، مشروط بر اینکه یک سوم آن را تحمل کرده باشند.
یک دوم محکومیت محکومان به حبس بیش از ده سال تا بیست سال، مشروط بر این که حداقل یک سال حبس را تحمل کرده باشند.
یک دوم محکومیت محکومان بیش از بیست سال، مشروط بر اینکه حداقل دو سال حبس را تحمل کرده باشند.
باقیمانده محکومیت حبس کلیه محکومان جرایم غیر عمدی (مانند تصادفات رانندگی بدون قصد).
باقیمانده حبس زنانی که به حکم قانون سرپرستی یا حضانت فرزندانشان را بر عهده دارند، مشروط بر اینکه سه سال از حبس خود را تحمل کرده باشند.
باقیمانده حبس محکومان خانواده معظم شهدا و جانبازان (پدر، مادر، همسر، فرزند) به شرط آنکه در محکومیت حبس تا ده سال حداقل یک پنجم و در محکومیت به حبس بیش از ده سال حداقل پنج سال تحمل حبس نموده باشند.
باقیمانده محکومیت حبس بیماران صعب العلاج یا لاعلاج که مراتب بیماری آنان مورد تأیید کمیسیون پزشکی قرار بگیرد.
باقیمانده محکومیت حبس محکومان ذکور بالای هفتاد سال و اناث بالای شصت سال به شرط آنکه در محکومیت به حبس غیر از ابد حداقل یک پنجم و در محکومیت به حبس ابد حداقل هشت سال تحمل نموده باشند.

محکومان به جزای نقدی:

محکومانی که صرفاً به لحاظ عجز از پرداخت جزای نقدی در زندان به سر می برند نیز می توانند مشمول عفو شوند:

باقیمانده محکومیت جزای نقدی تا پانصد میلیون ریال.
باقیمانده محکومیت جزای نقدی از پانصد میلیون ریال تا پنج میلیارد ریال در صورتی که حداقل به خاطر جزای نقدی سه ماه تحمل حبس کرده باشند.
باقیمانده محکومیت جزای نقدی بیش از پنج میلیارد ریال در صورتی که حداقل یک سال به خاطر جزای نقدی تحمل حبس کرده باشند.

این شرایط نشان می دهد که سیستم قضایی تلاش می کند تا با ارفاق های قانونی، فرصت های جدیدی را برای بازگشت به زندگی عادی فراهم کند، به ویژه برای افرادی که به دلایل خاص اجتماعی یا جسمانی، نیازمند حمایت بیشتری هستند.

آیا امکان استفاده مکرر از عفو خصوصی وجود دارد؟

یکی از سؤالات رایج این است که آیا یک فرد می تواند بیش از یک بار از عفو خصوصی بهره مند شود. ماده ۲۵ آیین نامه کمیسیون عفو به این موضوع پرداخته است:

در صورتی که شخصی محکوم به اعدام شده و بر اساس عفو خصوصی، مجازات وی به حبس ابد تقلیل یافته باشد، وی می تواند بعد از تحمل ۱۰ سال حبس از عفو قبلی، مجدداً درخواست عفو بنماید.
همچنین در خصوص محکومین به حبس ابد نیز امکان عفو مکرر وجود دارد؛ به این صورت که این محکومان بعد از تحمل ۱۰ سال حبس می توانند درخواست عفو نموده و در صورتی که حبس آن ها به ۱۵ سال تقلیل یافت، بعد از گذشت ۵ سال از تاریخ عفو قبلی دوباره می توانند درخواست عفو کنند.

این بند نشان می دهد که در موارد خاص و برای محکومیت های سنگین، امکان استفاده مکرر از عفو خصوصی با رعایت بازه های زمانی و شرایط تعیین شده، وجود دارد.

سخن پایانی و توصیه مهم

عفو موردی، ابزاری مهم و انسانی در نظام قضایی ایران است که به محکومان واجد شرایط، فرصتی برای جبران اشتباهات و بازگشت به زندگی سالم اجتماعی اعطا می کند. این نوع عفو که با بررسی دقیق پرونده ها و شرایط فردی صورت می گیرد، نقش مؤثری در کاهش آسیب های اجتماعی و کمک به اصلاح و بازپروری افراد ایفا می کند. آگاهی از شرایط، جرایم مشمول و غیرمشمول، و فرآیند درخواست عفو موردی، برای تمامی افرادی که به نحوی با این موضوع سروکار دارند، ضروری است.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و مراحل متعدد در فرآیند درخواست عفو موردی، اکیداً توصیه می شود که پیش از هر اقدامی، با یک وکیل دادگستری متخصص در امور کیفری مشورت کنید. وکلای مجرب می توانند با بررسی دقیق پرونده شما، احراز شرایط لازم، تهیه مستندات مربوطه و پیگیری صحیح مراحل قانونی، شانس موفقیت درخواست عفو شما را به طور قابل توجهی افزایش دهند. مشاوره حقوقی تخصصی، راهنمای مطمئنی در این مسیر خواهد بود.

آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "عفو موردی: شامل چه کسانی می شود؟ (راهنمای کامل)" هستید؟ با کلیک بر روی قوانین حقوقی، آیا به دنبال موضوعات مشابهی هستید؟ برای کشف محتواهای بیشتر، از منوی جستجو استفاده کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "عفو موردی: شامل چه کسانی می شود؟ (راهنمای کامل)"، کلیک کنید.