رابطه جنسی در اسلام

رابطه جنسی در اسلام، نه تنها یک نیاز طبیعی و غریزی است، بلکه پیوندی مقدس و ابزاری برای تعمیق عشق، مودت، و آرامش متقابل میان زن و شوهر به شمار می رود. اسلام با نگاهی جامع و متعادل به این بعد مهم از زندگی انسانی می نگرد و رهنمودهای دقیقی برای ایجاد یک رابطه زناشویی سالم، لذت بخش و معنوی ارائه می دهد. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف روابط جنسی در چارچوب آموزه های اسلامی می پردازد و هدف آن ارائه راهنمایی جامع و کاربردی برای زوجین مسلمان است تا با درک عمیق تر این تعالیم، بتوانند زندگی زناشویی سرشار از رضایت و آرامش بسازند.

مبانی اخلاقی و حقوقی روابط جنسی در اسلام

اسلام، ازدواج را به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای اجتماعی و بستری برای رشد فردی و خانوادگی معرفی می کند. در این چارچوب مقدس، روابط جنسی جایگاهی ویژه دارد و صرفاً به منظور تولید مثل تلقی نمی شود، بلکه عامل مهمی در ایجاد آرامش، مودت و رحمت میان زوجین است. این نگاه جامع، فراتر از بعد جسمانی به ابعاد روحی و عاطفی نیز توجه دارد.

فلسفه رابطه جنسی در اسلام: مودت، رحمت و کمال انسانی

قرآن کریم در آیه ۱۸۷ سوره بقره، زن و شوهر را لباس یکدیگر می داند: «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ». این تعبیر زیبا، نمادی از نزدیکی، پوشاندن عیوب، محافظت متقابل، و آرامش بخشیدن است. رابطه جنسی در اسلام، به عنوان یکی از ابعاد این لباس متقابل، نقش کلیدی در تعمیق این پیوندها ایفا می کند. این عمل نه تنها برای ارضای نیازهای طبیعی، بلکه برای تقویت ارتباط عاطفی و معنوی، رفع تنش ها، و ایجاد حس امنیت و تعلق خاطر است. هدف اصلی، دستیابی به «معروف» یا همان معاشرت پسندیده در تمامی ابعاد زندگی زناشویی است که شامل روابط جنسی نیز می شود.

واژه «معروف» که در قرآن بارها به کار رفته، به معنای هر آن چیزی است که عقل سلیم و عرف جامعه آن را نیکو و پسندیده می شمارد. در روابط زناشویی، این مفهوم بر احترام، محبت، همدلی و توجه به نیازهای یکدیگر تأکید دارد، تا جایی که هر یک از زوجین، راحتی و رضایت دیگری را در اولویت قرار دهد. این رویکرد، رابطه جنسی را از یک عمل صرفاً فیزیکی به یک تجربه انسانی و معنوی ارتقا می دهد.

رضایت و احترام متقابل: دو اصل بنیادین

یکی از مهم ترین اصول در روابط جنسی از منظر اسلام، لزوم رضایت کامل و قلبی هر دو طرف است. هیچ یک از زوجین حق ندارد دیگری را به عملی جنسی مجبور کند. اسلام بر حفظ کرامت و حریم خصوصی هر فرد، حتی در صمیمی ترین لحظات تأکید دارد و هرگونه سوءاستفاده جسمی یا عاطفی را به شدت منع می کند. این اصل، اساس یک رابطه سالم و پایدار است که بر پایه اعتماد و احترام بنا شده است.

توجه به احساسات و خواسته های همسر، نشانه ای از احترام متقابل است. یک رابطه جنسی موفق، نیازمند درک عمیق از نیازها و ترجیحات یکدیگر است و زوجین باید همواره در فضایی از گفت وگوی آزاد و صمیمانه، این مسائل را با هم در میان بگذارند. این تبادل نظر، به ارضای متقابل و افزایش رضایت در رابطه کمک شایانی می کند.

مفهوم حلال و حرام در روابط جنسی

در اسلام، برای حفظ سلامت فردی، خانوادگی و اجتماعی، برخی اعمال مجاز (حلال) و برخی ممنوع (حرام) شمرده شده اند. در حوزه روابط جنسی نیز این دسته بندی وجود دارد. عمل جنسی حلال، به هر گونه فعالیتی گفته می شود که در چارچوب ازدواج شرعی و با رضایت طرفین انجام گیرد و با آموزه های اخلاقی و فقهی اسلام در تضاد نباشد. این شامل تمامی اشکال ابراز محبت و صمیمیت جنسی است که به رضایت و آرامش زوجین منجر شود.

در مقابل، اعمال حرام به فعالیت هایی گفته می شود که خارج از ازدواج انجام گیرند یا در داخل ازدواج، به کرامت و سلامت یکی از طرفین آسیب رسانند یا با حدود شرعی تعیین شده مغایرت داشته باشند. مکروهات نیز اعمالی هستند که اگرچه حرام نیستند، اما انجام ندادن آن ها بهتر است. این چارچوب ها برای تضمین یک زندگی زناشویی سرشار از برکت، آرامش و دور از آسیب های جسمی و روحی طراحی شده اند.

هدف اسلام از تشریع احکام در زمینه روابط جنسی، ایجاد پیوندی عمیق بر پایه مودت و رحمت است که نه تنها نیازهای جسمانی، بلکه ابعاد روحی و عاطفی زوجین را نیز ارضا کند و به رشد و کمال آن ها یاری رساند.

آداب، مراحل و حلال های روابط جنسی برای رضایت بیشتر

اسلام نه تنها به کلیات، بلکه به جزئیات روابط جنسی نیز توجه کرده و آدابی را برای هرچه پربارتر شدن این تجربه برای زوجین توصیه می کند. این آداب، به منظور افزایش لذت، تعمیق صمیمیت و افزودن ابعاد معنوی به این رابطه است.

آمادگی جسمی و روحی قبل از نزدیکی

قبل از هرگونه نزدیکی، توجه به پاکیزگی و بهداشت فردی از اهمیت بالایی برخوردار است. حمام، استفاده از عطر و خوشبوکننده ها نه تنها برای سلامتی مفید است، بلکه نشانه ای از احترام به همسر و ایجاد فضایی دلپذیر برای صمیمیت است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره بر پاکیزگی و خوشبویی تأکید داشتند.

ایجاد فضایی خصوصی و آرام، بدون حضور دیگران (حتی کودکان کوچک) برای حفظ حریم شخصی و افزایش راحتی زوجین ضروری است. همچنین، شروع عمل با نام و یاد خداوند و دعاهای وارده، به این عمل رنگ و بوی معنوی می بخشد و آن را از یک غریزه صرف به عبادتی محبت آمیز تبدیل می کند. توصیه شده است که زوجین پیش از نزدیکی ادرار کنند تا از عفونت های احتمالی پیشگیری شود و پس از نزدیکی نیز بلافاصله به غسل جنابت اقدام نکنند، بلکه لحظاتی را در آغوش یکدیگر بگذرانند و سپس به انجام غسل بپردازند.

اهمیت معاشقه و پیش نوازی: کلید ارضای متقابل

یکی از آموزه های مهم اسلام در خصوص روابط جنسی، تأکید بر عدم عجله و اهمیت معاشقه و پیش نوازی است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به مردان فرمودند: «چنانچه حیوانات بر جفت های خویش می جهند، بر همسرانتان نجهید، بلکه پیش از آن با بوسه و سخن گفتن، وی را برای عمل آماده سازید.» این حدیث شریف به وضوح نشان می دهد که ارضای متقابل، به ویژه ارضای زنان که نیاز به زمان بیشتری برای تحریک شدن دارند، چقدر در اسلام اهمیت دارد.

معاشقه شامل بوسیدن، نوازش، گفت وگوهای عاشقانه و هرگونه رفتار تحریک آمیز و محبت آمیز دیگری است که هر دو طرف را از نظر روحی و جسمی برای نزدیکی آماده می کند. امام علی (علیه السلام) نیز فرموده اند: «چون یکی از شما خواست با همسرش آمیزش کند، از شتاب کردن در این کار پرهیز نماید که زنان نیز نیازهایی (جنسی) دارند.» این توصیه ها، نه تنها به افزایش لذت و ارضای طرفین کمک می کند، بلکه پیوند عاطفی میان زوجین را نیز محکم تر می سازد. زنان باید برای شوهر خود آرایش و زینت کنند و مردان نیز باید به بهداشت و آراستگی خود توجه نمایند.

اعمال جنسی حلال و پوزیشن های مجاز

اسلام در مورد پوزیشن ها و نحوه انجام رابطه جنسی، انعطاف پذیری زیادی قائل است و تا زمانی که عمل در چارچوب شریعت (از طریق واژن)، با رضایت طرفین و بدون آسیب رساندن به یکی از آن ها انجام شود، تمامی پوزیشن ها و روش ها مجاز شمرده شده اند. هدف اصلی، ارضای متقابل و تقویت مودت است.

در خصوص تحریک دستی توسط همسر (منی کاری با دست همسر)، اکثر فقهای شیعه و اهل سنت، این عمل را در چارچوب زناشویی و با رضایت طرفین، جایز و بدون اشکال می دانند. درباره رابطه جنسی دهانی (Oral Sex)، نظرات فقها کمی متفاوت است. برخی از فقهای اهل سنت آن را مکروه تحریمی (بسیار نامطلوب) می دانند، عمدتاً به دلیل مسئله طهارت و قداست دهان. در مقابل، بسیاری از فقهای شیعه، با رعایت شرایط طهارت و عدم بلعیدن نجاست، این عمل را جایز شمرده اند. مهم این است که هر عملی با رضایت و احترام متقابل انجام شود و منجر به آزار یا تحقیر نگردد.

پس از نزدیکی: بهداشت و مراقبت های عاطفی

پس از اتمام عمل جنسی، انجام غسل جنابت برای بازگشت به حالت طهارت و پاکیزگی از نظر شرعی ضروری است. اما این پایان رابطه نیست. مراقبت های عاطفی و ابراز محبت بعد از نزدیکی، همانند معاشقه قبل از آن، در تعمیق پیوند زناشویی نقش مهمی دارد. گفت وگوهای صمیمانه، آغوش و نوازش های پس از رابطه، حس امنیت، عشق و قدردانی را میان زوجین تقویت می کند.

اسلام بر این نکته تأکید دارد که صمیمیت عاطفی و احترام متقابل باید فراتر از عمل فیزیکی ادامه یابد و زندگی زناشویی را در تمامی ابعاد آن، سرشار از مهر و همدلی سازد. این توجه به ابعاد روحی و عاطفی، نشان دهنده جامعیت نگاه اسلام به رابطه جنسی است.

موارد ممنوعه و شرایط خاص در روابط جنسی اسلامی (حرام ها و مکروهات)

برای حفظ نظام خانواده و سلامت اخلاقی جامعه، اسلام برخی اعمال جنسی را ممنوع یا مکروه دانسته است. این محدودیت ها نه برای محروم کردن انسان از لذت، بلکه برای هدایت او به سوی سعادت و جلوگیری از آسیب های روحی و اجتماعی است.

ممنوعیت روابط خارج از ازدواج (زنا)

مهم ترین ممنوعیت در اسلام، هرگونه رابطه جنسی خارج از چارچوب ازدواج شرعی است که از آن با عنوان «زنا» یاد می شود. زنا، خواه با رضایت طرفین و خواه بدون آن، خواه قبل از ازدواج و خواه خارج از ازدواج، در اسلام به شدت حرام و گناه کبیره محسوب می شود. این ممنوعیت، برای حفظ انساب، جلوگیری از فروپاشی خانواده ها، حفظ کرامت انسانی و جلوگیری از شیوع فساد اخلاقی در جامعه است. ازدواج موقت (صیغه) در فقه شیعه و ازدواج مسیار (در برخی مکاتب اهل سنت)، استثنائاتی هستند که با رعایت شرایط خاص فقهی، چارچوب هایی برای روابط خارج از ازدواج دائم فراهم می کنند اما ماهیت آن ها نیز ازدواج و مشروعیت بخشیدن به رابطه است، نه صرفاً ارضای جنسی.

عواقب روحی، اجتماعی و فقهی زنا بسیار گسترده است. از نظر روحی، می تواند منجر به احساس گناه، پشیمانی، از بین رفتن اعتماد به نفس و تخریب روابط شود. از نظر اجتماعی، به فروپاشی ارزش های اخلاقی و بی بندوباری دامن می زند. مجازات های شرعی نیز برای زنا، بسته به شرایط (محصنه یا غیرمحصنه بودن)، بسیار سنگین در نظر گرفته شده است.

ممنوعیت رابطه جنسی در زمان های خاص

اسلام در برخی زمان ها، رابطه جنسی را ممنوع یا مکروه دانسته است که این ممنوعیت ها معمولاً دلایل بهداشتی، روحی یا معنوی دارند:

• در دوران قاعدگی (حیض) و خونریزی پس از زایمان (نفاس): آمیزش جنسی از طریق واژن در این دوران ها حرام است. حکمت های پزشکی این ممنوعیت شامل افزایش آسیب پذیری زنان در برابر عفونت ها و عدم آمادگی جسمی آن ها است. از نظر معنوی نیز، این دوره زمان خاصی برای بدن زن است و باید به او فرصت استراحت و بازسازی داده شود.
• در طول روز ماه رمضان: برای افراد روزه دار، هرگونه فعالیت جنسی از اذان صبح تا اذان مغرب حرام است و روزه را باطل می کند. با این حال، روابط جنسی پس از افطار تا سحر مجاز است.
• در حالت احرام (حج و عمره): در زمان انجام مناسک حج و عمره، که فرد در حالت احرام قرار دارد، روابط جنسی و هرگونه فعالیت جنسی مرتبط ممنوع است و موجب بطلان حج یا عمره و کفاره می شود.

اعمال خاص ممنوعه یا مکروه

سکس مقعدی (لواط با همسر)

در مورد آمیزش جنسی از طریق مقعد با همسر، دیدگاه های فقهی متفاوتی وجود دارد:

• نظرات اهل سنت: اکثر فقهای اهل سنت، این عمل را به دلیل ماهیت غیرطبیعی آن و آسیب های احتمالی جسمی به زن، حرام می دانند.
• نظرات شیعه: در فقه شیعه، آمیزش مقعدی با همسر به طور کلی مکروه شدید است، هرچند برخی فقها آن را حرام نیز می دانند. کراهت آن نیز به دلیل آسیب های احتمالی جسمی و روحی و تضاد با طبیعت زن است. با این حال، رضایت زن در این مورد نیز شرط اساسی است و بدون رضایت او، این عمل به شدت حرام شمرده می شود.

خودارضایی (استمناء)

خودارضایی، عملی است که در آن فرد بدون ارتباط با همسر، خود را ارضا می کند. نظرات فقهای اسلامی در مورد آن متفاوت است:

• نظرات اهل سنت: اکثر فقهای اهل سنت، خودارضایی را حرام می دانند، مگر در شرایطی که فرد از بیم وقوع گناه بزرگ تر (مانند زنا) یا عدم دسترسی به همسر، دست به این عمل بزند که در این صورت برخی آن را جایز شمرده اند.
• نظرات شیعه: در فقه شیعه، خودارضایی به طور کلی حرام است و آن را معادل گناه زنا می دانند. تنها در موارد ضرورت پزشکی شدید یا ترس از ارتکاب گناهی بزرگتر، و در صورت عدم وجود راه حل دیگری، ممکن است در برخی موارد خاص با فتواهای خاص جایز شمرده شود.

هدف از این ممنوعیت ها، حفظ سلامت جنسی، روانی و معنوی فرد و ترغیب به ارضای نیازهای جنسی در چارچوب حلال و با حضور همسر است.

روابط جنسی آسیب زا یا تحقیرآمیز

هرگونه عمل جنسی که موجب آزار جسمی، روحی یا تحقیر همسر شود، در اسلام ممنوع و حرام است. رابطه جنسی باید بر پایه محبت، احترام و رضایت متقابل باشد و هرگونه اجبار، خشونت یا رفتاری که کرامت انسانی را خدشه دار کند، به شدت محکوم است. این ممنوعیت شامل استفاده از اشیایی که به بدن آسیب می رسانند یا هر عملی که خارج از حدود طبیعی رابطه باشد نیز می شود.

سایر ممنوعیت ها

علاوه بر موارد فوق، اسلام اعمال دیگری را نیز به شدت ممنوع کرده است که برخی از آن ها عبارتند از:

• همجنس گرایی (لواط و مساحقه): این اعمال در اسلام به شدت حرام و گناه کبیره محسوب می شوند و از نظر فقهی مجازات های سختی برای آن تعیین شده است.
• ازدواج با محارم (Incest): ازدواج و روابط جنسی با محارم (مانند مادر، خواهر، دختر، خاله، عمه، عمه زاده، خاله زاده و…) به شدت حرام است.
• حیوان خواهی (Bestiality): هرگونه رابطه جنسی با حیوانات حرام است.
• تماشای پورنوگرافی و بی حیایی: مشاهده محتوای پورنوگرافی، ترویج بی حیایی و هر عملی که به فساد اخلاقی دامن زند، در اسلام ممنوع و حرام است.
• عقیم سازی دائم: عقیم سازی دائم (قطع دائمی توانایی فرزندآوری) مگر با ضرورت پزشکی شدید و تشخیص پزشک متخصص، مکروه یا ممنوع شمرده می شود، زیرا با یکی از اهداف اصلی ازدواج که فرزندآوری است، منافات دارد.

مسائل متفرقه و کاربردی در صمیمیت زناشویی

علاوه بر احکام اصلی، اسلام به برخی مسائل متفرقه و کاربردی در روابط زناشویی نیز توجه دارد که در اینجا به آن ها می پردازیم.

رابطه جنسی در دوران بارداری

رابطه جنسی در دوران بارداری، تا زمانی که برای مادر و جنین ضرر نداشته باشد و با رضایت کامل هر دو طرف صورت گیرد، جایز است. بسیاری از فقها و متخصصان پزشکی بر این باورند که رابطه جنسی سالم در دوران بارداری، می تواند به کاهش استرس و افزایش پیوند عاطفی زوجین کمک کند. با این حال، در برخی شرایط خاص مانند سابقه سقط جنین، خونریزی، یا دستور پزشک، ممکن است محدودیت هایی اعمال شود. همواره مشورت با پزشک متخصص در این دوران حساس توصیه می شود و حفظ مراقبت عاطفی و احترام متقابل در این زمان، از اهمیت بالایی برخوردار است.

حقوق جنسی زوجین و حکم خودداری از نزدیکی

در اسلام، هر یک از زوجین دارای حقوق جنسی خاصی هستند. زن و شوهر هر دو حق دارند از معاشرت یکدیگر لذت ببرند و نیازهای جنسی شان برآورده شود. از این رو، خودداری بی دلیل و طولانی مدت از رابطه جنسی بدون وجود عذر موجه (مانند بیماری، خستگی مفرط، یا مسائل روحی که نیاز به درمان دارند)، مکروه و در برخی موارد می تواند به عنوان نقض حقوق زناشویی تلقی شود. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره بر توجه به نیازهای جنسی همسر و عدم ظلم در این زمینه تأکید داشتند. در صورت وجود مشکل، گفت وگوی صادقانه، همدلی و تلاش برای حل مشکل از طریق مشاوره، راه حل اسلامی و انسانی است.

اگر یکی از زوجین به دلیل موجهی (مثلاً بیماری یا ناراحتی روحی) از نزدیکی خودداری کند، طرف مقابل باید با درک و همدلی با او رفتار کند و او را تحت فشار قرار ندهد. در این مواقع، ابراز محبت به شکل های دیگر می تواند به حفظ صمیمیت کمک کند. اهمیت این مسئله تا حدی است که امام صادق (علیه السلام) در خطاب به مردان فرمودند: «اگر یکی از شما به همسرش نزدیک شود و سپس برخیزد و او را ارضا نکند، همسر او اگر به یک سیاه زنگی دست یابد، به او متوسل می شود؛ پس به هنگام نزدیکی شوخی و ملاعبه کنید که لذت بخش و بهتر است و زن بهتر ارضا می شود.» این حدیث بر اهمیت ارضای متقابل و عدم خودخواهی در رابطه جنسی تأکید دارد.

تنظیم خانواده، پیشگیری از بارداری و سقط جنین

اسلام با تنظیم خانواده و استفاده از روش های موقت پیشگیری از بارداری (مانند روش عزل یا استفاده از کاندوم و قرص)، تا زمانی که هدف، آسیب رساندن به فرزندآوری نباشد و با رضایت طرفین انجام شود، مخالفت نمی کند. این جواز به زوجین امکان می دهد تا با برنامه ریزی و آمادگی لازم، فرزندآوری داشته باشند.

در مورد سقط جنین، اسلام دیدگاهی بسیار حساس و دقیق دارد. سقط جنین به طور کلی حرام است، مگر در شرایط خاص و اضطراری. اگر ادامه بارداری جان مادر را به خطر بیندازد، سقط جنین برای نجات جان مادر جایز شمرده می شود. همچنین، در برخی مکاتب فقهی و با فتوای فقها، سقط جنین قبل از دمیده شدن روح (که معمولاً حدود چهار ماهگی است) در صورت وجود عوارض شدید پزشکی برای جنین یا مادر، ممکن است جایز باشد. پس از دمیدن روح، سقط جنین فقط در صورت تهدید جدی جان مادر مجاز است.

لقاح مصنوعی (IVF) و سایر فناوری های کمک باروری، تا زمانی که از اسپرم و تخمک زوجین و رحم مادر استفاده شود و شامل اهدای شخص ثالث (اسپرم، تخمک، جنین یا رحم) نباشد، در اسلام جایز شمرده شده است.

نگاه اسلام به افراد بیناجنس (خنثی) و تراجنسیتی

اسلام به افراد بیناجنس (خنثی)، که با ویژگی های جسمی مردانه و زنانه متولد می شوند، با نگاهی واقع بینانه و دلسوزانه می نگرد. در کتب فقهی، برای این افراد احکام خاصی وضع شده است. در صورتی که جنسیت اصلی فرد از طریق نشانه های ظاهری یا پزشکی قابل تشخیص باشد، احکام مربوط به همان جنسیت بر او جاری می شود. در مواردی که تشخیص دشوار است (خنثی مشکل)، احتیاط های فقهی در نظر گرفته می شود. جراحی های ترمیمی برای کمک به این افراد جهت رسیدن به یک جنسیت مشخص و همسو با هویت درونی شان، در برخی مکاتب فقهی (مانند شیعه) جایز دانسته شده است، به شرط آنکه هدف، رسیدن به جنسیت واقعی فرد باشد، نه تغییر جنسیت کاذب.

در مورد افراد تراجنسیتی، دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. در حالی که برخی مکاتب فقهی به طور کلی تغییر جنسیت را ممنوع می دانند (به دلیل تغییر خلقت الهی)، فقه شیعه، با فتوای برخی مراجع تقلید (مانند امام خمینی)، در صورت تشخیص ضرورت و تطابق روح و جسم و برای رهایی فرد از عذاب روحی، جراحی تغییر جنسیت را جایز دانسته است. این فتوا با هدف کمک به افراد برای رسیدن به آرامش و سلامت روانی صادر شده است و بر مبنای درک عمیق از رنج این افراد استوار است.

نتیجه گیری: صمیمیت زناشویی؛ هدیه ای الهی برای سعادت دنیا و آخرت

اسلام، روابط جنسی را نه تنها یک نیاز غریزی، بلکه هدیه ای الهی برای تعمیق پیوندهای زناشویی، ایجاد آرامش، مودت و رحمت میان زوجین می داند. آموزه های اسلامی در این زمینه، چارچوبی جامع و متعادل برای یک زندگی زناشویی پربار و لذت بخش فراهم می آورند که در آن، هم ابعاد جسمانی و هم ابعاد روحی و عاطفی مورد توجه قرار می گیرد.

با رعایت اصول رضایت متقابل، احترام، پاکیزگی، و توجه به نیازهای همسر، زوجین می توانند روابط جنسی خود را به تجربه ای معنوی، لذت بخش و مملو از عشق تبدیل کنند. اسلام با ممنوع کردن روابط خارج از ازدواج و برخی اعمال آسیب زا، به دنبال حفظ کرامت انسانی و سلامت جامعه است. آگاهی از این تعالیم و به کارگیری آن ها در زندگی روزمره، راهی برای ساختن یک زندگی زناشویی موفق، سرشار از آرامش، و رضایت خاطر است که سعادت دنیا و آخرت را در پی دارد.