بخشش مهریه در دفترخانه

بخشیدن مهریه در دفترخانه یک اقدام حقوقی مهم است که زن به موجب آن، تمام یا بخشی از حق مهریه خود را به همسرش می بخشد. این فرآیند باید با آگاهی کامل از انواع حقوقی بخشش و پیامدهای هر یک انجام شود تا از بروز مشکلات آتی جلوگیری شود.

تصمیم به بخشش مهریه، چه به دلیل توافق در طلاق، چه به منظور استحکام بنیان خانواده و یا هر دلیل شخصی دیگر، یکی از حساس ترین تصمیمات در زندگی مشترک به شمار می رود. این اقدام پیامدهای حقوقی و مالی گسترده ای برای زن و شوهر به همراه دارد و از این رو، آگاهی از تمامی جوانب قانونی، از جمله انواع بخشش (ابراء، هبه، صلح)، امکان یا عدم امکان رجوع، مدارک مورد نیاز و هزینه های مربوط به آن، پیش از هرگونه اقدام، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله، تمامی ابعاد حقوقی و اجرایی بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی به صورت دقیق، مستند و گام به گام بررسی خواهد شد تا مخاطبان با دانشی جامع و کاربردی، بتوانند تصمیمی آگاهانه و مطابق با قوانین اتخاذ کنند.

کلیات بخشش مهریه

مهریه یکی از ارکان اصلی عقد نکاح در نظام حقوقی و شرعی ایران است و نقش مهمی در تضمین حقوق مالی زن ایفا می کند. فهم صحیح ماهیت مهریه و سپس مفهوم بخشش آن، اولین قدم برای درک این فرآیند حقوقی است.

مهریه چیست و زن چه حقی نسبت به آن دارد؟

مهریه مالی است که به هنگام عقد نکاح، مرد به عنوان تعهد مالی به زن می دهد. این تعهد می تواند شامل وجه نقد، سکه طلا، اموال منقول یا غیرمنقول و یا منافع باشد. مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن به محض جاری شدن عقد نکاح، مالک مهریه می شود و می تواند هرگونه دخل و تصرفی را که بخواهد در آن انجام دهد. این مالکیت، مستقل از وقوع رابطه زناشویی یا شرایط دیگر است.

مفهوم مالکیت زن بر مهریه بدین معناست که او می تواند آن را مطالبه کند، ببخشد، هبه کند، بفروشد یا هر تصرف قانونی دیگری را بر روی آن انجام دهد. این حق، از حقوق مالی ذاتی زن است که قانون آن را به رسمیت شناخته و حمایت می کند.

بخشش مهریه چیست؟ (مفهوم حقوقی)

بخشش مهریه یا بذل مهریه در اصطلاح حقوقی، به معنای اسقاط حق زن از مطالبه مهریه به نفع شوهر است. این اقدام می تواند به صورت کامل یا جزئی صورت گیرد. در واقع، زن با این عمل، حق خود را که از لحظه عقد مالک آن شده بود، به شوهر منتقل کرده یا از آن صرف نظر می کند. اما نکته حائز اهمیت این است که عنوان بخشش یک مفهوم عامیانه است و در حقوق، این عمل می تواند تحت عناوینی مانند ابراء، هبه یا صلح صورت گیرد که هر یک، آثار حقوقی متفاوتی دارند و مهم ترین تفاوت آنها در امکان یا عدم امکان رجوع زن از این بخشش است. از این رو، ضروری است که با ماهیت دقیق هر یک از این عناوین حقوقی آشنا شد تا تصمیمی درست و مطابق با اهداف زوجین اتخاذ گردد.

انواع حقوقی بخشش مهریه و تفاوت های کلیدی آن ها

بخشش مهریه در نگاه اول یک عمل ساده به نظر می رسد، اما در دنیای حقوق، این مفهوم می تواند اشکال مختلفی به خود بگیرد که هر یک آثار و پیامدهای متفاوتی دارند. شناخت این تفاوت ها، به ویژه در مورد امکان رجوع زن از بخشش، برای جلوگیری از مشکلات احتمالی آینده حیاتی است.

ابراء مهریه (قطعی و بدون بازگشت)

ابراء مهریه به معنای بری کردن ذمه زوج از پرداخت مهریه است. در واقع، زن به موجب ابراء، حق مطالبه مهریه خود را ساقط می کند و شوهر را از دینی که نسبت به او دارد، رها می سازد. ماهیت حقوقی ابراء، اسقاط دین است و یک عمل حقوقی یک جانبه محسوب می شود؛ به این معنا که تنها با اراده و قصد زن محقق می شود و نیازی به قبول مرد ندارد.

ویژگی اصلی ابراء: عدم امکان رجوع قطعی برای زوجه. به محض اینکه زن مهریه خود را ابراء کند، دین مهریه به طور کامل ساقط شده و او دیگر حق مطالبه مهریه را نخواهد داشت و نمی تواند از ابراء خود رجوع کند. این امر ابراء را به محکم ترین نوع بخشش مهریه تبدیل می کند که اطمینان خاطر کاملی را برای زوج فراهم می آورد.

موارد کاربرد و مزایا: ابراء مهریه اغلب زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که زن قصد دارد به طور قطعی و بدون هیچ قید و شرطی، مهریه خود را ببخشد و تمامی حقوق خود را نسبت به آن سلب کند. این روش برای مردانی که می خواهند از پرداخت مهریه به طور دائم و غیرقابل برگشت معاف شوند، ایده آل است. برای مثال، در طلاق توافقی، زن ممکن است در قبال گرفتن حق طلاق یا توافق بر سایر موارد، مهریه خود را ابراء کند.

هبه مهریه (قابل رجوع با شرایط)

هبه مهریه به معنای بخشش مهریه به صورت هدیه و تبرعی به شوهر است. ماهیت حقوقی هبه، عقد جایز است؛ یعنی عقدی که هر یک از طرفین می توانند هر زمان که بخواهند آن را برهم بزنند، مگر در موارد خاص. هبه یک عقد است و نیاز به ایجاب از سوی زن (واگذارکننده) و قبول از سوی مرد (پذیرنده) دارد.

ویژگی اصلی هبه: امکان رجوع برای زوجه، مگر در شرایط خاص. زن می تواند مادامی که عین موهوبه (مهریه بخشیده شده) موجود باشد و در ملکیت شوهر باقی بماند، از هبه خود رجوع کند و مهریه را دوباره مطالبه نماید. اما این امکان در چند حالت از بین می رود:

1. فوت واهب (زن) یا متهب (شوهر).
2. خروج عین موهوبه از ملکیت متهب (مثلاً شوهر مهریه را به شخص دیگری منتقل کند).
3. تغییر و تصرف مادی در عین موهوبه توسط متهب (مثلاً اگر مهریه یک خانه بوده و شوهر در آن تغییرات اساسی ایجاد کند).
4. اگر هبه در قبال عوض (شرط عوض) صورت گرفته باشد و عوض به واهب داده شده باشد.

موارد کاربرد و معایب احتمالی: هبه معمولاً در شرایطی که زن قصد بخشش موقت یا مشروط مهریه را دارد، به کار می رود. اما به دلیل امکان رجوع، برای شوهر ممکن است اطمینان خاطر کمتری ایجاد کند و از این رو، در مواقعی که قصد بخشش قطعی و دائمی وجود دارد، هبه گزینه مناسبی نیست و می تواند به بروز اختلافات بعدی منجر شود.

صلح مهریه (قطعی و بدون بازگشت با توافق)

صلح مهریه به معنای توافق بین زن و شوهر بر سر مهریه است که می تواند به بخشیدن آن، تبدیل آن به مال دیگر یا هرگونه تصرف دیگری منجر شود. ماهیت حقوقی صلح، عقد لازم است؛ یعنی عقدی که هیچ یک از طرفین به تنهایی حق برهم زدن آن را ندارند، مگر با یکی از خیارات قانونی یا اقاله (توافق بر فسخ).

ویژگی اصلی صلح: عدم امکان رجوع قطعی (مگر با شرط فسخ ضمن عقد صلح). صلح از نظر استحکام، شبیه به ابراء است و زن پس از صلح مهریه، نمی تواند به آن رجوع کند. این عقد می تواند به صورت معوض (در ازای چیزی، مانند حق طلاق) یا غیرمعوض (بدون دریافت عوض) صورت گیرد. اگر صلح معوض باشد، عقد صلح را لازم و غیرقابل رجوع می کند.

کاربردها: صلح مهریه به ویژه در مواردی که زن در قبال بخشش مهریه، حق یا مالی را از شوهر دریافت می کند (مثلاً حق طلاق، حضانت فرزندان، یا انتقال مال معین)، کاربرد فراوانی دارد. این روش برای هر دو طرف امنیت حقوقی بالایی ایجاد می کند، زیرا توافقات به صورت لازم الاجرا ثبت می شوند.

اقرار به دریافت مهریه (بدون امکان انکار بعدی)

اقرار به دریافت مهریه حالتی است که زن در دفتر اسناد رسمی یا در حضور قاضی، رسماً اقرار می کند که مهریه خود را قبلاً از همسرش دریافت کرده است. این اقرار به معنای بخشش مهریه نیست، بلکه به منزله اعتراف به انجام تعهد پرداخت مهریه توسط مرد است.

آثار اقرار: طبق قواعد حقوقی، اقرار قاطع دعوی است و اقرارکننده نمی تواند پس از اقرار، ادعای خلاف آن را مطرح کند. بنابراین، اگر زن اقرار به دریافت مهریه کند، در آینده نمی تواند مدعی شود که مهریه اش را دریافت نکرده است. این روش نیز برای مرد امنیت حقوقی ایجاد می کند، زیرا دیگر زن نمی تواند مهریه را مطالبه کند. با این حال، باید توجه داشت که اقرارنامه تنها سندی است که نشان می دهد مهریه قبلاً پرداخت شده و نه اینکه زن آن را بخشیده است.

انتخاب نوع بخشش مهریه (ابراء، هبه، صلح یا اقرار) تصمیمی حقوقی و با اهمیت است. درک دقیق تفاوت های این مفاهیم می تواند از بروز اختلافات و مشکلات حقوقی جدی در آینده جلوگیری کند و بهترین نتیجه را برای هر دو طرف به ارمغان بیاورد.

جدول مقایسه ای جامع انواع بخشش مهریه

ویژگی	ابراء مهریه	هبه مهریه	صلح مهریه	اقرار به دریافت مهریه
ماهیت حقوقی	اسقاط دین (عمل یک جانبه)	عقد جایز (هدیه)	عقد لازم (توافق)	گواهی بر انجام تعهد
امکان رجوع زوجه	غیرممکن (قطعی)	ممکن (با شرایط خاص غیرممکن)	غیرممکن (قطعی)	نامربوط (اثبات پرداخت)
نیاز به قبول زوج	خیر	بله	بله	خیر (فقط اقرار زوجه)
هدف اصلی	سقوط قطعی دین مهریه	بذل تبرعی مهریه	توافق بر سر مهریه	اثبات پرداخت مهریه
امنیت حقوقی برای زوج	بالا (قطعی)	متوسط (قابل رجوع)	بالا (قطعی)	بالا (اثبات پرداخت)
مورد استفاده رایج	بذل قطعی و بدون قید و شرط	بخشیدن موقت یا در قبال عوض (که امکان رجوع را محدود می کند)	توافق در قبال حق دیگر (مثل حق طلاق)	اثبات پرداخت مهریه در گذشته

شرایط صحت و مدارک لازم برای بخشش مهریه در دفترخانه

برای اینکه بخشش مهریه از نظر قانونی معتبر و لازم الاجرا باشد، باید شرایط حقوقی خاصی رعایت شده و مدارک لازم به دفترخانه اسناد رسمی ارائه شود. عدم رعایت هر یک از این موارد می تواند سند بخشش را باطل یا فاقد اثر حقوقی مطلوب سازد.

شرایط حقوقی صحت بخشش مهریه

صحت هر عمل حقوقی از جمله بخشش مهریه، منوط به وجود شرایط عمومی صحت معاملات است که در قانون مدنی به آن ها اشاره شده است:

1. اهلیت زوجه: زن باید دارای اهلیت قانونی برای انجام عمل حقوقی باشد. این اهلیت شامل موارد زیر است:
   • عقل: زن باید عاقل باشد و در زمان بخشش مهریه، توانایی تشخیص و اراده داشته باشد.
   • بلوغ: زن باید به سن بلوغ شرعی رسیده باشد.
   • رشد: زن باید رشیده باشد، یعنی توانایی اداره امور مالی خود را داشته باشد. در قانون ایران، رسیدن به ۱۸ سال تمام شمسی به عنوان اماره رشد در نظر گرفته می شود. بخشش مهریه توسط زن صغیر یا غیررشید فاقد اعتبار است.
2. قصد و رضایت کامل: بخشش مهریه باید با قصد و اراده آزاد و رضایت کامل زن صورت گیرد. هرگونه اکراه، اجبار، تهدید یا فشاری که باعث سلب اراده شود، سند بخشش را باطل می کند. اثبات اجبار بر عهده مدعی است و معمولاً در دادگاه مورد رسیدگی قرار می گیرد. دفترداران اسناد رسمی موظفند قبل از تنظیم سند، از قصد و رضایت کامل زوجه اطمینان حاصل کنند.
3. پس از جاری شدن عقد نکاح: مهریه حقی است که به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح به زن تعلق می گیرد. بنابراین، بخشش مهریه تنها پس از وقوع عقد نکاح و در زمان حیات زوج امکان پذیر است. بخشش مهریه قبل از ازدواج از نظر قانونی بی اعتبار است، زیرا در آن زمان هنوز حقی به نام مهریه برای زن ایجاد نشده است.

مدارک مورد نیاز برای بخشش مهریه در دفترخانه

برای ثبت رسمی سند بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی، ارائه مدارک زیر ضروری است:

• اصل شناسنامه و کارت ملی زن: برای احراز هویت و اهلیت زن.
• اصل عقدنامه یا سند ازدواج: برای اثبات رابطه زوجیت و وجود مهریه.
• حضور زوج: در برخی از انواع بخشش مهریه (مانند صلح مهریه) و یا در شرایطی که بخشش در قبال دریافت حق یا مالی از شوهر صورت می گیرد، حضور زوج الزامی است. اما در ابراء مهریه، از آنجایی که یک عمل یک جانبه است و زن ذمه مرد را بری می کند، حضور مرد لزوماً اجباری نیست، اگرچه برخی دفاتر اسناد رسمی برای اطمینان بیشتر و جلوگیری از مشکلات احتمالی، حضور او را توصیه می کنند.
• مدارک شناسایی زوج (در صورت لزوم حضور): اصل شناسنامه و کارت ملی مرد در صورت حضور.

آیا برای بخشش مهریه اذن پدر لازم است؟ (رفع ابهام)

بر اساس قوانین جاری جمهوری اسلامی ایران و با توجه به اینکه زن به محض عقد مالک مهریه می شود و حق هرگونه تصرف در آن را دارد، برای زن رشید (زنی که ۱۸ سال تمام دارد و توانایی اداره امور مالی خود را دارد)، اذن پدر یا هر شخص دیگری برای بخشش مهریه لازم نیست.

گاهی مشاهده می شود که برخی دفاتر اسناد رسمی، بنا به دلایل احتیاطی یا برای جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی (مانند اجبار زن به بخشش مهریه توسط شوهر)، ممکن است درخواست حضور پدر یا استعلام رضایت او را داشته باشند. این اقدام بیشتر جنبه توصیه ای و پیشگیرانه دارد و مبنای قانونی الزام آوری برای زنان رشید ندارد. در صورتی که با چنین درخواستی مواجه شدید و اطمینان دارید که از روی رضایت کامل اقدام می کنید، می توانید به دفاتر اسناد رسمی دیگری مراجعه کنید که رویه معمول قانونی را دنبال می کنند.

مراحل گام به گام بخشش مهریه در دفترخانه

فرآیند بخشش مهریه در دفترخانه، هرچند به ظاهر پیچیده به نظر می رسد، اما با رعایت مراحل زیر به سادگی و به صورت قانونی قابل انجام است. این مراحل شامل اقدامات پیش از مراجعه به دفترخانه تا ثبت نهایی سند می شود.

گام اول: مشاوره حقوقی (پیشنهاد قوی)

پیش از هرگونه اقدام برای بخشش مهریه، به شدت توصیه می شود که با یک وکیل متخصص خانواده یا مشاور حقوقی مجرب مشورت کنید. یک وکیل می تواند با توجه به شرایط خاص شما، تفاوت های انواع بخشش (ابراء، هبه، صلح) را به طور کامل توضیح دهد و به شما کمک کند تا مناسب ترین روش را انتخاب کنید. همچنین، وکیل می تواند در تنظیم صحیح پیش نویس سند و پیش بینی تمامی جوانب حقوقی، شما را یاری کند تا از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری شود.

گام دوم: مراجعه به دفتر اسناد رسمی (بدون نیاز به دادگاه)

برخلاف برخی تصورات، برای بخشش مهریه نیازی به مراجعه به دادگاه و طی کردن فرآیندهای قضایی نیست. تمامی مراحل بخشش مهریه، از جمله ابراء، هبه یا صلح، مستقیماً در دفاتر اسناد رسمی قابل انجام است. این امر باعث سرعت بخشیدن به فرآیند و کاهش هزینه ها می شود.

گام سوم: تعیین نوع بخشش و تنظیم پیش نویس سند

در این مرحله، با راهنمایی سردفتر یا وکیل خود، نوع دقیق بخشش مهریه (ابراء، هبه یا صلح) را مشخص می کنید. سپس، متن سند بر اساس انتخاب شما و با لحاظ تمامی جزئیات و شروط احتمالی، توسط کارشناسان دفترخانه تنظیم می شود. دقت در نگارش متن سند از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا کوچکترین اشتباه یا ابهام می تواند در آینده منجر به تفسیرهای متفاوت و اختلافات حقوقی شود. برای مثال، اگر هدف بخشش قطعی مهریه است، باید از واژه ابراء یا صلح به وضوح استفاده شود.

گام چهارم: امضا و ثبت رسمی سند

پس از تنظیم پیش نویس و اطمینان از صحت و درستی تمامی مفاد آن، زن (و در صورت لزوم، مرد) در حضور سردفتر یا نماینده قانونی او، سند را امضا می کنند. سردفتر پس از تأیید هویت امضاکنندگان و حصول اطمینان از قصد و رضایت آن ها، سند را به صورت رسمی ثبت کرده و نسخه ای از آن را به طرفین تحویل می دهد. این سند، از این پس یک سند رسمی و لازم الاجرا محسوب می شود.

گام پنجم: اطلاع رسانی به دفتر ثبت ازدواج

پس از ثبت سند بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، دفترخانه مربوطه مکلف است نامه ای را به دفتر ثبت ازدواجی که عقد نکاح در آنجا به ثبت رسیده است، ارسال کند. هدف از این کار، درج موضوع بخشش مهریه در بخش ملاحظات عقدنامه یا سند ازدواج است. این اقدام برای شفافیت بیشتر و ثبت رسمی تغییرات مربوط به مهریه در سند اصلی ازدواج انجام می شود و به عنوان یک سابقه قانونی معتبر در مراجع ذی ربط، مورد استناد قرار می گیرد.

هزینه های بخشش مهریه در دفترخانه (آپدیت 1403/1404)

ثبت هرگونه سند در دفاتر اسناد رسمی، مستلزم پرداخت هزینه هایی است که تحت عنوان حق التحریر شناخته می شوند. این هزینه ها بر اساس تعرفه های مصوب سالانه توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تعیین می گردد. در مورد بخشش مهریه، نحوه محاسبه هزینه به عوامل مختلفی بستگی دارد.

به طور کلی، هزینه بخشش مهریه در دفترخانه بر اساس تعرفه های حق التحریر دفاتر اسناد رسمی سال ۱۴۰۳ یا ۱۴۰۴ (بسته به سال جاری) تعیین می شود. این هزینه عمدتاً شامل موارد زیر است:

1. حق التحریر: این مبلغ بر اساس نوع سند (اقرارنامه، ابراء، صلح) و در برخی موارد، ارزش مهریه یا مبلغ مورد صلح محاسبه می گردد. تعرفه ها برای اسناد غیرمالی و مالی متفاوت است. اسناد اقرارنامه و ابراء معمولاً حق التحریر ثابت یا بر اساس حداقل تعرفه دارند، در حالی که اسناد صلح معوض ممکن است بر اساس ارزش مال المصالحه (چیزی که در قبال مهریه صلح می شود) محاسبه شوند.
2. سایر هزینه ها: شامل مالیات بر ارزش افزوده حق التحریر، هزینه های دفتری (مانند کپی و تمبر) و هزینه صدور الکترونیکی سند (در صورت وجود).

توصیه می شود پیش از مراجعه به دفترخانه، از سردفتر یا وکیل خود در مورد هزینه های دقیق و به روز مطلع شوید. لازم به ذکر است که تعرفه ها ممکن است هر سال تغییر کنند و اطلاع از آخرین نرخ ها برای برنامه ریزی مالی ضروری است. به دلیل ماهیت عمومی این مقاله، ارائه مبلغ دقیق مقدور نیست، اما معمولاً این هزینه ها در مقایسه با کل مبلغ مهریه ناچیز هستند.

بخشش مهریه در شرایط خاص و پیامدهای آن

بخشش مهریه تنها به یک شکل واحد اتفاق نمی افتد، بلکه می تواند در شرایط و مراحل مختلف زندگی مشترک صورت گیرد و هر کدام از این موقعیت ها، آثار حقوقی خاص خود را دارد.

بخشش مهریه در طلاق توافقی

در طلاق توافقی، زن و شوهر با یکدیگر بر سر تمامی مسائل مالی و غیرمالی مربوط به طلاق، از جمله مهریه، توافق می کنند. بخشش مهریه در طلاق توافقی، یکی از رایج ترین شیوه های حل و فصل اختلافات مالی است.

• نحوه درج بخشش در توافق نامه طلاق: زن می تواند در این توافق نامه، تمام یا بخشی از مهریه خود را به صورت ابراء (قطعی) یا بذل (در طلاق خلع) به شوهر ببخشد. این توافقات به طور شفاف و با جزئیات کامل در توافق نامه طلاق درج می شود.
• نقش قطعی سازی توافق در دادگاه: پس از تنظیم توافق نامه، زوجین آن را به دادگاه ارائه می دهند. دادگاه با بررسی توافق و اطمینان از رضایت طرفین، حکم طلاق را صادر می کند و مفاد توافق نامه، از جمله بخشش مهریه، در این حکم قید می شود. این حکم، توافقات را لازم الاجرا و قطعی می سازد.

بخشش مهریه در قبال حق طلاق یا مالی دیگر

گاهی زن در ازای دریافت یک حق یا مال مشخص از شوهر، مهریه خود را می بخشد. متداول ترین حالت آن، بخشش مهریه در قبال دریافت «حق طلاق» است که به موجب آن، زن می تواند هر زمان که بخواهد با رعایت شرایط خاص، خود را طلاق دهد.

• نحوه تنظیم سند صلح یا بذل در این شرایط: در چنین مواردی، معمولاً از «سند صلح» استفاده می شود. در سند صلح، زن در قبال واگذاری حق طلاق یا انتقال مال معین، مهریه خود را صلح می کند. این سند باید با دقت بالا و شفافیت کامل تنظیم شود تا شروط و عوض صلح به وضوح مشخص باشند.
• اهمیت شفافیت شروط: تمامی شروط و تعهدات متقابل باید به صورت دقیق و بدون ابهام در سند قید گردند تا از بروز هرگونه سوءتفاهم یا اختلاف در آینده جلوگیری شود.

بخشش مهریه در دوران عقد

بخشش مهریه در دوران عقد (قبل از وقوع نزدیکی) نیز امکان پذیر است، اما باید به یک نکته حقوقی مهم توجه داشت.

• در صورتی که عقد نکاح جاری شده باشد اما نزدیکی صورت نگرفته باشد، زن تنها مستحق نصف مهریه است. بنابراین، بخشش مهریه در این دوران، فقط بر همان نصف مهریه تعلق گرفته اعمال می شود و نه بر کل مهریه. به عبارت دیگر، زن فقط می تواند نصف مهریه خود را ببخشد و نصف دیگر در صورت جدایی، ساقط خواهد شد.

بخشش مهریه بعد از فوت همسر

مهریه به محض عقد، به مالکیت زن درمی آید و یک دین بر ذمه شوهر است. در صورت فوت شوهر، این دین از بین نمی رود، بلکه از اموال به جای مانده (ماترک) او قابل مطالبه است.

• عدم امکان بخشش مهریه پس از فوت زوج: پس از فوت شوهر، مهریه زن به عنوان یک دین ممتاز از اموال متوفی محسوب می شود و زن می تواند آن را از ماترک مطالبه کند. در این شرایط، زن دیگر نمی تواند مهریه را ببخشد، چرا که دین به ورثه منتقل شده و مطالبه آن از ماترک، تابع قوانین ارث است.
• حق مطالبه مهریه از ماترک متوفی: اگر زن پیش از فوت همسر مهریه خود را نبخشیده باشد، می تواند پس از فوت او، مهریه را از سهم الارث متوفی (پیش از تقسیم بین ورثه) مطالبه کند. این حق بر سایر دیون متوفی نیز اولویت دارد.

آثار و عواقب حقوقی بخشش مهریه

تصمیم به بخشش مهریه، صرف نظر از دلایل شخصی، پیامدهای حقوقی مهمی دارد که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف ضروری است.

عدم امکان مطالبه مجدد مهریه

مهمترین اثر بخشش مهریه، از بین رفتن حق زن برای مطالبه مجدد آن است. این اثر بسته به نوع سند بخشش، قطعی یا مشروط خواهد بود:

• در صورت ابراء مهریه یا صلح مهریه، زن به طور قطعی و غیرقابل برگشت، حق مطالبه مهریه را از دست می دهد و هیچگاه نمی تواند مجدداً آن را از شوهر یا وراث او مطالبه کند.
• در هبه مهریه، اگر شرایط رجوع از هبه فراهم باشد، زن می تواند مهریه را مطالبه کند. اما در صورت از بین رفتن امکان رجوع (مانند فوت یکی از طرفین یا خروج مهریه از ملکیت شوهر)، حق مطالبه نیز از بین می رود.
• در اقرار به دریافت مهریه، زن به دریافت مهریه اقرار کرده و نمی تواند بعداً ادعای عدم دریافت کند.

رفع دین از ذمه زوج

با بخشش مهریه، به ویژه در قالب ابراء و صلح، دین مهریه از ذمه زوج (شوهر) ساقط می شود. این بدان معناست که دیگر هیچ تعهد مالی بابت مهریه بر عهده مرد نخواهد بود و او از بار این دین رهایی می یابد. این موضوع برای مرد اطمینان خاطر ایجاد می کند و از نگرانی های مالی آینده او می کاهد.

تأثیر بر حق نفقه و سایر حقوق زن

یکی از ابهامات رایج این است که آیا بخشش مهریه، بر سایر حقوق مالی و غیرمالی زن تأثیر می گذارد؟

پاسخ صریح قانون این است که بخشش مهریه هیچ تأثیری بر حق نفقه (در صورت تمکین)، حق حضانت فرزندان، اجرت المثل ایام زوجیت، یا سایر حقوق مالی و غیرمالی زن ندارد. نفقه حق مستقل زن است که در صورت تمکین، بر عهده مرد قرار دارد و بخشش مهریه این حق را سلب نمی کند. همچنین، حقوقی مانند حضانت و اجرت المثل نیز به قوت خود باقی می مانند و از بین نمی روند.

رابطه با اجرا گذاشتن مهریه و جلب

در صورتی که مهریه به صورت قطعی (ابراء یا صلح) بخشیده شده باشد، امکان اجرا گذاشتن مهریه از بین می رود. به این معنا که زن دیگر نمی تواند با مراجعه به مراجع قضایی یا اداره ثبت، درخواست مطالبه مهریه را مطرح کرده و اقدام به توقیف اموال یا درخواست جلب همسر کند. سند رسمی بخشش مهریه، مانع از هرگونه اقدام اجرایی در آینده خواهد شد. اما اگر بخشش به صورت هبه و با امکان رجوع باشد و زن از هبه رجوع کرده باشد، یا اگر بخشش مشروط بوده و شرط آن محقق نشده باشد، امکان مطالبه و اجرا گذاشتن مهریه دوباره برای زن فراهم می شود.

نکات مهم و توصیه های حقوقی برای جلوگیری از مشکلات

برای اطمینان از اینکه فرآیند بخشش مهریه به درستی و بدون بروز مشکلات حقوقی در آینده انجام شود، رعایت نکات و توصیه های زیر الزامی است:

• مشاوره با وکیل: بار دیگر تأکید می شود که پیش از هرگونه اقدام، دریافت مشاوره تخصصی از یک وکیل خانواده ضروری است. وکیل می تواند شما را در انتخاب نوع سند مناسب، نگارش دقیق آن و پیش بینی تمامی جوانب احتمالی یاری کند.
• پرهیز از اسناد عادی و شفاهی: بخشش مهریه با دست نوشته عادی یا به صورت شفاهی، اگرچه ممکن است در مواردی قابل اثبات باشد، اما اثبات آن در دادگاه بسیار دشوار و پرچالش است و می تواند به اختلافات حقوقی طولانی مدت منجر شود. برای اطمینان و اعتبار حداکثری، همواره از اسناد رسمی تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی استفاده کنید.
• مطالعه دقیق متن سند: قبل از امضای هرگونه سند بخشش مهریه، تمامی مفاد آن را با دقت کامل مطالعه و از درک صحیح تک تک عبارات و کلمات اطمینان حاصل کنید. در صورت وجود هرگونه ابهام، از سردفتر یا وکیل خود توضیح بخواهید.
• نگهداری از نسخه اصلی سند: هر دو طرف (زن و شوهر) باید نسخه های اصلی سند رسمی بخشش مهریه را به دقت نگهداری کنند. این سند یک مدرک حقوقی مهم و قاطع است که در صورت بروز هرگونه اختلاف در آینده، مورد استناد قرار خواهد گرفت.
• هشدار نسبت به اجبار و اکراه: یادآوری می شود که بخشش مهریه باید با قصد و رضایت کامل و بدون هیچ گونه فشار یا اجباری صورت گیرد. سند بخششی که تحت اکراه یا اجبار تنظیم شده باشد، فاقد اعتبار قانونی است و زن می تواند با اثبات اجبار، خواستار ابطال آن شود.

نمونه متن سند بخشش مهریه

در ادامه، دو نمونه متن رایج برای بخشش مهریه (ابراء و صلح) ارائه می شود. لازم به ذکر است که این نمونه ها صرفاً جهت اطلاع رسانی هستند و تنظیم سند نهایی باید با مشاوره و راهنمایی سردفتر یا وکیل متخصص صورت گیرد.

نمونه متن ابراء ذمه زوج (بدون بازگشت)

اینجانب: [نام و نام خانوادگی زن]، فرزند: [نام پدر زن]، به شماره ملی: [کد ملی زن]، شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه زن]، صادره از: [محل صدور شناسنامه زن]، متولد: [تاریخ تولد زن]، ساکن: [آدرس کامل زن]،

با کمال قصد و رضایت کامل و بدون هیچ گونه اکراه و اجباری، تمام/بخشی از مهریه معلوم القدر و معلوم الجنسیه خود، به میزان [میزان مهریه به عدد و حروف، مثلاً: صد سکه بهار آزادی تمام به ارزش روز] مندرج در عقدنامه شماره [شماره عقدنامه]، مورخ [تاریخ عقدنامه]، تنظیمی در دفتر رسمی ثبت ازدواج شماره [شماره دفترخانه ازدواج] شهرستان [نام شهرستان] را به همسرم آقای [نام و نام خانوادگی مرد]، فرزند: [نام پدر مرد]، به شماره ملی: [کد ملی مرد]، به صورت قطعی و غیرقابل رجوع، ابراء کردم و ذمه ایشان را از پرداخت مهریه مذکور بری نمودم و حق هرگونه مطالبه و ادعایی را در آینده از خود سلب و ساقط می نمایم.

نمونه متن صلح مهریه (بدون بازگشت)

مصالح (زن): خانم [نام و نام خانوادگی زن]، فرزند [نام پدر زن]، به کد ملی [کد ملی زن]، شماره شناسنامه [شماره شناسنامه زن]، صادره از [محل صدور شناسنامه زن]، متولد [تاریخ تولد زن]، ساکن [آدرس کامل زن].

متصالح (مرد): آقای [نام و نام خانوادگی مرد]، فرزند [نام پدر مرد]، به کد ملی [کد ملی مرد]، شماره شناسنامه [شماره شناسنامه مرد]، صادره از [محل صدور شناسنامه مرد]، متولد [تاریخ تولد مرد]، ساکن [آدرس کامل مرد].

مورد صلح و موضوع مصالحه: کلیه حقوق واقعی، حقیقی و فرضی طلب مصالح (زن)، ناشی از مهریه مشارالیه، موضوع سند ازدواج شماره [شماره سند ازدواج] مورخ [تاریخ سند ازدواج] تنظیمی در دفتر رسمی ثبت ازدواج شماره [شماره دفترخانه ثبت ازدواج] شهر [نام شهر] که بر ذمه متصالح (مرد) می باشد، به نحوی که پس از امضای این سند، هیچ گونه حقی، از حقوق ناشی از سند مهریه، برای مصالح، در مورد صلح، باقی نمانده و تمامی آن حقوق، در مورد مصالحه، متعلق به متصالح می باشد.

این صلح به صورت قطعی و غیرقابل رجوع و به صورت [معوض/غیرمعوض] تنظیم می گردد. [در صورت معوض بودن، شرط یا عوض صلح (مثلاً: در قبال بذل حق طلاق یا دریافت یک دستگاه آپارتمان) به طور دقیق در این قسمت درج می شود].

سوالات متداول

در ادامه به پرتکرارترین سوالات در زمینه بخشش مهریه در دفترخانه پاسخ داده شده است.

آیا بخشش مهریه بدون حضور مرد امکان پذیر است؟

در صورتی که زن قصد ابراء مهریه را داشته باشد (یعنی ذمه مرد را بری کند)، حضور مرد لزوماً اجباری نیست و زن می تواند به تنهایی با مدارک لازم به دفترخانه مراجعه کند. اما در مواردی مانند صلح مهریه که نیاز به توافق دو طرف دارد یا در قبال دریافت عوض از سوی مرد، حضور هر دو طرف ضروری است. برخی دفاتر نیز به دلیل احتیاط، حضور مرد را در تمامی انواع بخشش توصیه می کنند.

اعتبار بخشش مهریه با دست نوشته و امضای شهود چقدر است؟

بخشش مهریه با دست نوشته عادی (بدون ثبت در دفترخانه اسناد رسمی) و امضای شهود، از نظر قانونی دارای اعتبار سند عادی است و در صورت اختلاف، باید در دادگاه و با کمک شهود یا سایر دلایل اثبات شود. این روش کمتر از سند رسمی امنیت حقوقی دارد و توصیه نمی شود، زیرا اثبات آن در مراجع قضایی می تواند زمان بر و دشوار باشد.

آیا اگر عقدنامه گم شده باشد، می توان مهریه را بخشید؟

بله، در صورت گم شدن عقدنامه، ابتدا باید با مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواجی که عقد در آنجا منعقد شده، درخواست رونوشت سند ازدواج را بدهید. پس از دریافت رونوشت معتبر، می توانید با همان مدارک به دفترخانه اسناد رسمی برای بخشش مهریه مراجعه کنید.

آیا بخشش مهریه بر حق نفقه تأثیر می گذارد؟

خیر، بخشش مهریه هیچ تأثیری بر حق نفقه زن ندارد. حق نفقه یک حق مستقل است که در صورت تمکین زن، بر عهده مرد قرار دارد و بخشش مهریه این حق را سلب نمی کند. زن همچنان مستحق دریافت نفقه خواهد بود.

آیا برای بخشش مهریه حتماً باید وکیل گرفت؟

گرفتن وکیل برای بخشش مهریه اجباری نیست، اما به شدت توصیه می شود. با توجه به پیچیدگی ها و تفاوت های حقوقی بین ابراء، هبه و صلح و آثار حقوقی متفاوت هر یک، مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده می تواند به شما کمک کند تا تصمیمی آگاهانه بگیرید و سندی دقیق و بدون ایراد تنظیم کنید تا از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری شود.

چه زمانی نمی توان از بخشش مهریه رجوع کرد؟

در صورت ابراء مهریه یا صلح مهریه، زن به هیچ وجه نمی تواند از بخشش خود رجوع کند و این اقدام قطعی است. در مورد هبه مهریه نیز در شرایط خاصی مانند فوت زوج یا زوجه، خروج عین موهوبه از ملکیت شوهر یا تغییر و تصرف مادی در آن، امکان رجوع از بین می رود.

بخشش مهریه قبل از ازدواج چه حکمی دارد؟

بخشش مهریه قبل از جاری شدن صیغه عقد نکاح از نظر قانونی بی اعتبار است. مهریه حقی است که با جاری شدن عقد به زن تعلق می گیرد و فقط پس از آن می تواند آن را ببخشد. قبل از عقد، حقی به نام مهریه برای بخشش وجود ندارد.

آیا بعد از بخشش مهریه، می توان درخواست جلب همسر را داد؟

در صورتی که مهریه به صورت قطعی و غیرقابل رجوع (مانند ابراء یا صلح) بخشیده شده باشد، دیگر حق مطالبه مهریه وجود ندارد و در نتیجه، امکان درخواست جلب همسر نیز از بین می رود. اما اگر بخشش به صورت هبه و قابل رجوع باشد و زن به درستی از هبه رجوع کرده باشد، می تواند مجدداً برای مطالبه و اقدامات اجرایی (از جمله جلب) اقدام کند.

نتیجه گیری

بخشش مهریه در دفترخانه، تصمیمی بزرگ و پرچالش است که می تواند پیامدهای حقوقی و مالی عمیقی برای زن و شوهر داشته باشد. این فرآیند حقوقی، با وجود سادگی ظاهری، نیازمند آگاهی کامل از انواع مختلف بخشش (ابراء، هبه، صلح)، شرایط صحت هر یک و آثار حقوقی مترتب بر آن است. عدم توجه به جزئیات قانونی می تواند در آینده به بروز اختلافات، سوءتفاهم ها و چالش های قضایی منجر شود.

ثبت رسمی بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی، مطمئن ترین راه برای تضمین حقوق هر دو طرف و ایجاد سندیت قانونی برای این اقدام است. این سند رسمی، از اعتبار بالایی برخوردار بوده و از هرگونه انکار یا تردید بعدی جلوگیری می کند. توصیه نهایی این است که قبل از هرگونه اقدام، حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت کرده و تمامی جوانب را با دقت بررسی نمایید تا سندی دقیق، معتبر و مطابق با اهداف شما تنظیم شود و از بروز هرگونه مشکل و اختلاف در آینده جلوگیری گردد.