نکات درس اول فارسی دهم هنرستان

درس اول فارسی دهم هنرستان، با عنوان «از آموختن، ننگ مدار»، مجموعه ای از پندها و رهنمودهای اخلاقی و اجتماعی را برای دانش آموزان به ارمغان می آورد. این درس که برگرفته از متون کهن فارسی است، اهمیت یادگیری، راستگویی، نیکی کردن و پرهیز از ریا را به شیوه ای شیوا بیان می کند.

متن حاضر به منظور ارائه یک راهنمای کامل و جامع برای دانش آموزان پایه دهم رشته های فنی حرفه ای و کاردانش تدوین شده است. در این مقاله، تمامی جزئیات مربوط به درس اول فارسی، شامل معنی دقیق متن، آرایه های ادبی به کاررفته، واژگان کلیدی و دشوار، نکات دستوری و نگارشی مهم، پاسخ به فعالیت های کارگاه درس پژوهی و خودارزیابی، و همچنین سوالات مهم و پرتکرار امتحانی، به صورت کاملاً دقیق، مستند و قابل فهم برای افراد مبتدی تشریح می شود. این رویکرد گامی مهم در جهت تقویت مهارت های خواندن، درک مطلب و شناخت عمیق تر ادبیات فارسی است تا دانش آموزان بتوانند با تسلط کامل، خود را برای امتحانات آماده کنند و هیچ ابهامی در این زمینه نداشته باشند.

۱. آشنایی با درس «از آموختن، ننگ مدار» (پیام و محتوا)

درس «از آموختن، ننگ مدار» یکی از متون مهم و پرمحتوای کتاب فارسی و نگارش دهم هنرستان است که به جنبه های اخلاقی و تربیتی می پردازد. این درس که از «قابوس نامه» اثر «عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر» برگرفته شده، مجموعه ای از اندرزها را در قالب نثری شیوا و دلنشین به فرزندش گیلانشاه ارائه می کند. قابوس نامه از متون تعلیمی برجسته ادبیات فارسی به شمار می رود که پندهای اخلاقی و حکمت های عملی را در زندگی فردی و اجتماعی بیان می کند.

۱.۱. معرفی اجمالی متن و نویسنده

قابوس نامه، یکی از ارزشمندترین گنجینه های ادبیات فارسی، اثری است از «کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر زیاری»، معروف به «عنصرالمعالی». او یکی از شاهزادگان و حاکمان منطقه «گرگان» در قرن پنجم و ششم هجری بود. این کتاب در سال ۴۷۵ هجری قمری تألیف شده و مشتمل بر چهل و چهار باب است که هر باب به موضوعی خاص از آداب زندگی، کشورداری، هنرها، علوم و مسائل اخلاقی می پردازد. عنصرالمعالی با زبانی ساده و روان، تجربیات و حکمت های خود را در قالب پندهایی به فرزندش منتقل می کند که درس «از آموختن، ننگ مدار» نیز جزئی از این گنجینه گران بها است.

۱.۲. پیام ها و پندهای اصلی درس در یک نگاه

درس «از آموختن، ننگ مدار» حاوی پیام های عمیق و کاربردی است که برای دانش آموزان در مسیر زندگی و تحصیل بسیار سازنده خواهد بود. این پندها را می توان در چند محور اصلی دسته بندی کرد:

• اهمیت نیکی کردن و پرهیز از ریا: بر این نکته تأکید دارد که نیکی باید از سر صدق و صفا باشد، نه برای تظاهر و خودنمایی.
• راستگویی و یگانگی دل و زبان: درس می آموزد که ظاهر و باطن انسان باید یکی باشد تا از فریبکاری و دورویی مبرا باشد.
• عدالت و انصاف: در هر کاری، فرد باید جانب انصاف را نگه دارد و به خود اجازه ندهد که در حق کسی ستم کند.
• مدیریت احساسات: توصیه می کند که انسان در برابر غم و شادی، ثبات و پایداری داشته باشد و زود شاد یا زود اندوهگین نشود.
• پرهیز از نومیدی و امیدواری در سختی ها: حتی در شرایط یأس آور نیز نباید از امید دست کشید و دانست که هر ناامیدی در دل خود بذری از امید دارد.
• قدرشناسی و احترام به خویشاوندان و بزرگان: بر پاسداشت حقوق دیگران، به ویژه نزدیکان و پیشکسوتان، تأکید می کند.
• لزوم فراگیری دانش و پرهیز از جهل: برجسته ترین پیام درس، دوری از شرمندگی در برابر آموختن است؛ چراکه ننگ نادانی بزرگ تر از هر شرم دیگری است.

رنج هیچ کس ضایع مکن و همه کس را به سزا، حق شناس باش؛ خاصه قرابت خویش را.

۲. معنی دقیق و روان متن درس اول فارسی دهم هنرستان (بند به بند)

درس «از آموختن، ننگ مدار» در کتاب فارسی دهم هنرستان، شامل چند بخش اصلی است که هر کدام به پندی گران بها اشاره دارند. در ادامه، متن اصلی درس به تفکیک بندها آورده شده و سپس معنی روان و ساده آن ارائه می شود تا درک مطلب برای دانش آموزان آسان تر شود.

بند اول: نیکی و نیکوکاری

متن اصلی: تا توانی از نیکی کردن میاسا و خود را به نیکی و نیکوکاری به مردم نمای و چون نمودی به خلاف نموده، مباش.

معنی روان: تا زمانی که توانایی داری، از انجام کارهای نیک دست برندار. خودت را در نزد مردم، انسانی نیکوکار و با خیر معرفی کن، اما پس از اینکه خود را چنین نشان دادی، هرگز برخلاف آن عمل نکن و دورو نباش.

بند دوم: راستگویی و انصاف

متن اصلی: به زبان، دیگر مگو و به دل، دیگر مدار، تا گندم نمای جو فروش نباشی، و اندر همه کاری داد از خویشتن بده، که هر که داد از خویشتن بدهد، از دوار مستغنی باشد.

معنی روان: سخن تو در ظاهر و باطن یکی باشد و هرگز چیزی به زبان نیاور که در دلت برخلاف آن فکر می کنی، تا مانند کسی نباشی که ظاهرش زیبا و فریبنده (گندم نما) است اما در باطن کالای بی ارزش (جو) می فروشد. در تمام کارهایت جانب عدالت و انصاف را رعایت کن و خودت را قاضی خودت قرار بده، زیرا هر کس که در مورد خودش انصاف داشته باشد، دیگر به قضاوت و داوری دیگران نیازی نخواهد داشت.

بند سوم: مدیریت غم و شادی

متن اصلی: و اگر غم و شادیت بود، به آن کس گوی که او تیمار غم و شادی تو دارد و اثر غم و شادی پیش مردمان، برخود پیدا مکن و به هر نیک و بد، زود شادان و زود اندوهگین مشو که این فعل کودکان باشد.

معنی روان: اگر غمگین یا شاد بودی، فقط با کسی در میان بگذار که او واقعاً غمخوار و شریک شادی و غمت است و به فکر توست. آثار غم و شادی را در حضور دیگران بر چهره خود نمایان نکن. همچنین، در برابر اتفاقات خوب یا بد، زود شاد یا زود غمگین نشو، چراکه اینگونه رفتارها شایسته کودکان است و نشان از بی ثباتی در شخصیت دارد.

بند چهارم: ثبات شخصیت

متن اصلی: بدان کوش که به هر محالی، از حال و نهاد خویش بنگردی، که بزرگان به هر حق و باطلی از جای نشوند.

معنی روان: تلاش کن که در برابر هیچ اتفاق غیرممکن و دشواری، آرامش و ذات اصلی خود را از دست ندهی و تغییر نکنی؛ زیرا انسان های بزرگ و خردمند در برابر حوادث مختلف، چه درست و چه نادرست، هرگز از کوره در نمی روند و ثبات خود را حفظ می کنند.

بند پنجم: شادی واقعی و امید

متن اصلی: و هر شادی که بازگشت آن به غم است، آن را شادی مشمر. و به وقت نومیدی امیدوارتر باش و نومیدی را در امید، بسته دان و امید را در نومیدی.

معنی روان: هر شادی ای که سرانجامش به غم و اندوه می انجامد، آن را شادی حقیقی به حساب نیاور. در زمان ناامیدی، بیشتر از همیشه امیدوار باش و بدان که ناامیدی در دل خود رگه هایی از امید دارد و امید نیز می تواند به ناامیدی گره بخورد؛ یعنی این دو حالت همیشه به هم متصل و وابسته هستند و پس از هر ناامیدی، امیدی نهفته است.

بند ششم: قدردانی و احترام

متن اصلی: رنج هیچ کس ضایع مکن و همه کس را به سزا، حق شناس باش؛ خاصه قرابت خویش را. چندان که طاقت باشد، با ایشان نیکی کن و پیران قبیله خویش را حرمت دار، ولیکن به ایشان مولع مباش تا همچنان که هنر ایشان همی بینی عیب نیز بتوانی دید.

معنی روان: تلاش و زحمت هیچ کس را بی ارزش و تباه مکن و در برابر هر کس، به اندازه شایستگی اش قدرشناس و حق شناس باش، به ویژه در مورد خویشاوندان خود. هر قدر که توانایی داری، با آنان نیکی کن و به بزرگان و پیران خانواده خود احترام بگذار، اما دلبسته و شیفته آنان نباش، تا بتوانی علاوه بر هنرمندی ها و خوبی هایشان، عیب ها و کاستی هایشان را نیز ببینی و بدون تعصب قضاوت کنی.

بند هفتم: امنیت و یادگیری

متن اصلی: و اگر از بیگانه ناایمن شوی زود به مقدار ناایمنی، خویش را از وی ایمن گردان و از آموختن، ننگ مدار تا از ننگ رسته باشی.

معنی روان: اگر از یک غریبه یا دشمن احساس خطر کردی و در امان نبودی، به سرعت به اندازه آن خطر، خودت را از آسیب او در امان نگه دار. و از یاد گرفتن و دانش اندوختن، احساس شرم و خجالت نکن، تا از ننگ نادانی و بی سوادی نجات پیدا کنی.

۳. آرایه های ادبی درس «از آموختن، ننگ مدار» (تحلیل جامع)

آرایه های ادبی نقش مهمی در زیبایی، عمق و تأثیرگذاری متون ادبی دارند. درس «از آموختن، ننگ مدار» نیز سرشار از آرایه هایی است که درک آن ها به دانش آموزان در تحلیل عمیق تر متن کمک می کند. در ادامه، آرایه های ادبی مهم این درس به همراه مثال و توضیح کامل آورده شده اند.

جدول زیر مهم ترین آرایه های ادبی درس اول فارسی دهم هنرستان را نشان می دهد:

آرایه ادبی	مثال از متن درس	توضیح
تضاد (طباق)	غم و شادی / نیک و بد / شادان و اندوهگین / حق و باطل / امید و نومیدی / هنر و عیب / ناایمن و ایمن	به کارگیری دو کلمه با معنی متضاد در یک جمله یا عبارت برای ایجاد زیبایی و تأکید.
واژه آرایی (تکرار)	«به زبان، دیگر مگو و به دل، دیگر مدار»	تکرار یک کلمه یا عبارت برای افزایش تأثیر کلام و ایجاد وزن در نثر.
جناس همسان (تام)	«که هر که داد از خویشتن بدهد، از دوار مستغنی باشد» (که اول: زیرا / که دوم: کس)	به کارگیری دو کلمه با املای یکسان و تلفظ یکسان اما با معانی متفاوت.
ضرب المثل	«تا گندم نمای جو فروش نباشی»	اشاره به یک حکایت یا عبارت معروف که در زبان عامه به کار می رود و مفهوم عمیقی دارد.
کنایه	«از جای نشوند» (کنایه از: از کوره در رفتن، عصبانی شدن)	سخنی که معنی ظاهری آن مد نظر نیست و از آن معنی پنهان و غیرمستقیم اراده می شود.
تلمیح	«که هر که داد از خویشتن بدهد، از دوار مستغنی باشد» (تلمیح به حدیث «حاسِبوا قَبْلَ أن تُحاسَبوا» / خودتان را محاسبه کنید قبل از اینکه شما را محاسبه کنند)	اشاره ای پنهان به آیه، حدیث، داستان، رویداد تاریخی، یا شعر معروف.

۴. واژگان کلیدی و دشوار درس اول فارسی دهم هنرستان (معنی و مترادف)

یکی از گام های اساسی در درک کامل هر متن ادبی، آشنایی با معنی واژگان دشوار آن است. در درس «از آموختن، ننگ مدار» نیز کلماتی وجود دارند که ممکن است برای دانش آموزان ناآشنا باشند. در این بخش، واژگان کلیدی و دشوار درس به همراه معنی و در صورت لزوم مترادف آن ها در یک جدول آورده شده است تا به تثبیت بهتر معنا در ذهن کمک کند.

واژه	معنی	مترادف/توضیح بیشتر
میاسا	دست نکش، فروگذار مکن	کوتاهی نکن
نمای	نشان بده	عرضه کن
نموده	آشکار کرده، نشان داده	اظهار کرده
به خلاف نموده مباش	برخلاف آنچه که نشان دادی رفتار نکن	دورویی نکن
مدار	نگه دار، داشته باش	حفظ کن
گندم نمای جو فروش	کسی که ظاهرش فریبنده است اما باطنش بی ارزش	دورو، فریبکار
داد	عدالت، انصاف	حق، برابری
از خویشتن بدهد	خودش قضاوت کند، انصاف داشته باشد	خودش را محک بزند
دوار	قضاوت، داوری دیگران	حکم، رأی
مستغنی	بی نیاز	بی احتیاج
تیمار	پرستاری، غمخواری، دلسوزی	مراقبت، رسیدگی
فعل	عمل، کار، رفتار	کردار، کنش
محال	غیرممکن، دشوار	نشُدنی، سخت
نهاد	سرشت، ذات، طبیعت	طینت، خوی
بنگردی	تغییر نکنی، برنگردی	عوض نشوی
از جای نشوند	از کوره در نروند، عصبانی نشوند	آشفته نشوند
مشمر	حساب مکن	دانش، فرض نکن
بسته دان	وابسته بدان	ملازم، پیوسته
ضایع مکن	تباه مکن، هدر نده	نابود نکن
به سزا	به اندازه شایستگی، به حق	بجا، مناسب
قرابت	نزدیکی، خویشاوندی	بستگان، کسان
خاصه	به ویژه، مخصوصاً	علی الخصوص
حرمت دار	احترام بگذار	عزت بدار
مولع مباش	شیفته و دلبسته نشو	زیاد جذب نشو
ننگ مدار	شرم مکن، خجالت نکش	حیا مکن
رسته باشی	نجات یافته باشی، رها شده باشی	خلاص شده باشی

۵. نکات دستوری و نگارشی مهم درس (بررسی گرامر و ساختار)

فهم دقیق ساختار جملات و نکات دستوری در درس «از آموختن، ننگ مدار» می تواند به دانش آموزان در تحلیل عمیق تر و پاسخگویی به سوالات مربوط به نگارش و قواعد زبان فارسی کمک کند. در این بخش، به برخی از نکات دستوری و نگارشی مهم این درس اشاره می شود.

• فعل های امری و نهی: متن درس سرشار از فعل های امری و نهی است که نشان دهنده ماهیت پند و اندرزگونه آن است.
  • مثال: «میاسا» (فعل نهی: دست نکش)، «نمای» (فعل امر: نشان بده)، «مباش» (فعل نهی: نباش)، «مگو» (فعل نهی: نگو)، «مدار» (فعل نهی: نداشته باش)، «بده» (فعل امر: بده)، «گوی» (فعل امر: بگو)، «پیدا مکن» (فعل نهی: آشکار نکن)، «مشو» (فعل نهی: نشو)، «بکوش» (فعل امر: تلاش کن)، «بنگردی» (فعل نهی: تغییر نکنی)، «مشمر» (فعل نهی: حساب مکن)، «دان» (فعل امر: بدان)، «ضایع مکن» (فعل نهی: تباه مکن)، «حرمت دار» (فعل امر: احترام بگذار)، «مولع مباش» (فعل نهی: شیفته نشو)، «ننگ مدار» (فعل نهی: شرم مکن).
• «که» پیوند دهنده و «که» موصولی: در این متن، «که» با نقش های متفاوت به کار رفته است:
  • «که» پیوند دهنده (ربط): برای اتصال دو جمله به یکدیگر.
    • مثال: «و اندر همه کاری داد از خویشتن بده، که هر که داد از خویشتن بدهد، از دوار مستغنی باشد.» (که به معنی زیرا)
    • مثال: «اثر غم و شادی پیش مردمان، برخود پیدا مکن و به هر نیک و بد، زود شادان و زود اندوهگین مشو که این فعل کودکان باشد.» (که به معنی زیرا)
    • مثال: «بدان کوش که به هر محالی، از حال و نهاد خویش بنگردی، که بزرگان به هر حق و باطلی از جای نشوند.» (که اول: هدف، که دوم: زیرا)
  • «که» موصولی (ضمیر موصولی): به جای اسم می نشیند و جمله بعد از خود را به اسم قبل از خود پیوند می دهد. در این درس، «که» موصولی می تواند به معنی «کسی که» نیز باشد.
    • مثال: «هر که داد از خویشتن بدهد…» (که به معنی «کسی که»)
• «را» نشانه مفعول و اضافه فک اضافه:
  • نشانه مفعول صریح: «رنج هیچ کس را ضایع مکن»
  • فک اضافه: «پیران قبیله خویش را حرمت دار» (در اصل «حرمت پیران قبیله خویش را دار» بوده که «را» به جای مضاف الیه آمده است.)
• نکات املایی و نگارشی:
  • استفاده از «همی» برای استمرار در گذشته یا حال (فعل مضارع اخباری): «همی بینی» (می بینی).
  • کلمات باستانی مانند «میاسا»، «بنگردی»، «مولع» که در فارسی امروز کمتر رایج اند و به زیبایی و کهن بودن متن می افزایند.
  • ساختار جملات معمولاً ساده و خبری یا امری/نهی است که به وضوح و فهم آسان متن کمک می کند.

۶. سوالات مهم و پرتکرار امتحانی از درس اول فارسی دهم هنرستان (با پاسخ)

آمادگی برای امتحانات نیازمند تسلط بر نکات کلیدی و تمرین با سوالات احتمالی است. این بخش شامل نمونه سوالات پرتکرار از درس «از آموختن، ننگ مدار» است که دانش آموزان را برای کسب نمره عالی در امتحان آماده می کند. پاسخنامه تشریحی نیز برای هر سوال ارائه شده است.

۶.۱. سوالات تشریحی

1. مفهوم عبارت «از آموختن، ننگ مدار تا از ننگ رسته باشی» را توضیح دهید.

   پاسخ: این عبارت به این معناست که از یاد گرفتن و کسب علم و دانش، هیچ گاه احساس شرم و خجالت نکن. زیرا تنها راه رهایی از ننگ جهل و نادانی، آموختن است. نادانی خود بزرگترین مایه شرمندگی و سرافکندگی است و با آموزش می توان از آن رهایی یافت.

2. چرا نویسنده توصیه می کند که «به وقت نومیدی امیدوارتر باش»؟

   پاسخ: نویسنده با این توصیه به ما یادآوری می کند که امید و ناامیدی به هم گره خورده اند و در دل هر ناامیدی، امیدی نهفته است. در واقع، او می خواهد بگوید که شرایط سخت و ناامیدکننده، موقتی هستند و همیشه پس از سختی، گشایشی وجود دارد. این پند برای حفظ روحیه و پایداری در برابر مشکلات است.

3. مهمترین پیام اخلاقی در عبارت «تا گندم نمای جو فروش نباشی» چیست؟

   پاسخ: مهمترین پیام اخلاقی این عبارت، پرهیز از ریاکاری، تظاهر و دورویی است. «گندم نما جو فروش» کنایه از کسی است که ظاهرش فریبنده و زیباست اما در باطن، نیت های ناسالم یا کالای بی ارزش دارد. این عبارت بر یکسانی ظاهر و باطن و صداقت در رفتار و گفتار تأکید می کند.

4. آرایه تلمیح در کدام بخش از درس به کار رفته است؟ آن را توضیح دهید.

   پاسخ: آرایه تلمیح در جمله «که هر که داد از خویشتن بدهد، از دوار مستغنی باشد» به کار رفته است. این عبارت اشاره ای پنهان به حدیث مشهور «حاسِبوا قَبْلَ أن تُحاسَبوا» (خودتان را محاسبه کنید قبل از اینکه شما را محاسبه کنند) دارد. این تلمیح بر اهمیت خودارزیابی، انصاف در مورد خود و بی نیازی از قضاوت دیگران تأکید می کند.

۶.۲. سوالات جای خالی

1. نویسنده درس «از آموختن، ننگ مدار»، _______________ است.

   پاسخ: عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر

2. جمله «هر شادی که بازگشت آن به غم است، آن را شادی مشمر» بر اهمیت _______________ تأکید دارد.

   پاسخ: شادی های پایدار و حقیقی (پرهیز از شادی های زودگذر)

3. «ز جای شدن» در متن درس، کنایه از _______________ است.

   پاسخ: از کوره در رفتن، عصبانی شدن

۶.۳. سوالات درست/غلط

1. نویسنده «قابوس نامه» توصیه می کند که غم و شادی خود را با همه مردم در میان بگذاریم. (درست/غلط)

   پاسخ: غلط (توصیه می کند فقط با کسی که تیمار غم و شادی ما را دارد در میان بگذاریم.)

2. «مستغنی» به معنای «بی نیاز» است. (درست/غلط)

   پاسخ: درست

3. در جمله «هنر ایشان همی بینی عیب نیز بتوانی دید»، آرایه تضاد به کار نرفته است. (درست/غلط)

   پاسخ: غلط (هنر و عیب تضاد دارند.)

۷. پاسخ کامل «کارگاه درس پژوهی» و «خودارزیابی» درس اول (صفحات مربوطه)

این بخش برای دانش آموزانی که به دنبال پاسخ های دقیق و تشریحی برای فعالیت های کتاب درسی هستند، بسیار کاربردی است. پاسخ های ارائه شده به «کارگاه درس پژوهی» و «خودارزیابی» درس اول فارسی دهم هنرستان، به صورت گام به گام و مطابق با مفاهیم درس تنظیم شده اند.

۷.۱. پاسخ کارگاه درس پژوهی

پرسش ۱: از متن درس، سه ویژگی انسان «نیکوکار و با انصاف» را بیان کنید.

پاسخ:

1. نیکی کردن از روی صداقت: «خود را به نیکی و نیکوکاری به مردم نمای و چون نمودی به خلاف نموده، مباش.» (یعنی در نیکی کردن دورویی نمی کند و ظاهر و باطنش یکی است.)
2. راستگویی و یک زبانی: «به زبان، دیگر مگو و به دل، دیگر مدار، تا گندم نمای جو فروش نباشی.» (سخنش با دلش یکی است و فریبکار نیست.)
3. رعایت عدالت و انصاف: «اندر همه کاری داد از خویشتن بده، که هر که داد از خویشتن بدهد، از دوار مستغنی باشد.» (در هر کاری، جانب انصاف را نگه می دارد و خودش، قاضی خودش است.)

پرسش ۲: معنی و مفهوم «نومیدی را در امید، بسته دان و امید را در نومیدی» را با توجه به متن درس توضیح دهید.

پاسخ: این عبارت به این معناست که امید و ناامیدی دو روی یک سکه اند و به هم وابسته و گره خورده اند. در هر ناامیدی، رگه هایی از امید وجود دارد و در دل هر امیدی نیز ممکن است ناامیدی نهفته باشد. نویسنده می خواهد بگوید که زندگی پر از فراز و نشیب است و نباید با مواجهه با سختی ها ناامید شد، بلکه باید دانست که پس از هر تاریکی، روشنایی وجود دارد و امید به آینده، حتی در سخت ترین شرایط، لازم است. این مفهوم نشان دهنده چرخه زندگی و ناپایداری هر دو حالت امید و ناامیدی است.

پرسش ۳: نویسنده برای بیان پندهای خود از چه شیوه ای استفاده کرده است؟

پاسخ: نویسنده در «قابوس نامه» و این درس، از شیوه اندرز و نصیحت غیرمستقیم در قالب پدر به فرزند استفاده کرده است. زبان متن نثر ساده و روان فارسی کهن است و با بیان جملات کوتاه و صریح، پیام های اخلاقی و تربیتی را منتقل می کند. همچنین، استفاده از ضرب المثل و کنایه، مانند «گندم نمای جو فروش»، به تأثیرگذاری و جذابیت پندها می افزاید. این شیوه، کلام را دلنشین تر و قابل فهم تر می کند.

۷.۲. پاسخ خودارزیابی

پرسش ۱: کدام پند درس برای شما کاربردی تر است و چرا؟

پاسخ: (پاسخ این سوال می تواند برای هر دانش آموز متفاوت باشد، اما یک نمونه پاسخ:

پند «از آموختن، ننگ مدار تا از ننگ رسته باشی» برای من کاربردی تر است. زیرا در زندگی تحصیلی و حتی شخصی، بسیاری اوقات از سوال پرسیدن یا اعتراف به ندانستن موضوعی، خجالت می کشم. این پند به من یادآوری می کند که ننگ ندانستن بسیار بدتر از شرم لحظه ای سوال کردن است و برای رهایی از جهل باید پیوسته در حال یادگیری باشم. این جمله مرا تشویق می کند که با شهامت به دنبال علم بروم و از نادانی فرار کنم.

پرسش ۲: در مورد «داد از خویشتن دادن» توضیح دهید و بگویید چه نتایجی برای انسان دارد.

پاسخ: «داد از خویشتن دادن» یعنی در هر کاری، ابتدا خودمان را قضاوت کنیم و با انصاف و عدالت، به رفتارها و اعمالمان بنگریم، پیش از آنکه منتظر قضاوت دیگران باشیم. این یعنی خود را به جای دیگران بگذاریم و ببینیم آیا کاری که انجام داده ایم، صحیح بوده است یا خیر.

نتایج این کار عبارتند از:

1. بی نیازی از قضاوت دیگران: وقتی فرد خودش منصفانه عمل می کند، دیگر نیازی به تأیید یا رد دیگران ندارد.
2. افزایش اعتماد به نفس: شخص با دانستن اینکه درست عمل کرده، از درون آرامش و اطمینان خاطر بیشتری پیدا می کند.
3. پرهیز از خطا: با خودانتقادی و انصاف، فرد کمتر دچار اشتباه می شود و رفتارهایش را اصلاح می کند.
4. ایجاد آرامش روانی: زمانی که فرد از درون مطمئن باشد که کاری را با عدل و انصاف انجام داده، از اضطراب و نگرانی ناشی از قضاوت های بیرونی رها می شود.

پرسش ۳: با توجه به متن درس، یک انسان با شخصیت و بزرگ، در مواجهه با مشکلات و مسائل چه رفتاری از خود نشان می دهد؟

پاسخ: یک انسان با شخصیت و بزرگ، با توجه به درس، در مواجهه با مشکلات و مسائل (هر حق و باطلی و هر محالی)، ویژگی های زیر را از خود نشان می دهد:

1. ثبات و پایداری: «به هر محالی، از حال و نهاد خویش بنگردی»؛ یعنی شخصیت و سرشت او با هر سختی و امر غیرممکنی تغییر نمی کند و آرامش خود را حفظ می کند.
2. عدم عصبانیت و از کوره در نرفتن: «بزرگان به هر حق و باطلی از جای نشوند»؛ یعنی در برابر مسائل، چه درست و چه نادرست، عصبانی نمی شوند و خویشتنداری می کنند.
3. مدیریت احساسات: «به هر نیک و بد، زود شادان و زود اندوهگین مشو»؛ یعنی در برابر غم و شادی، ثبات عاطفی دارد و زودگذر واکنش نشان نمی دهد.

و اگر غم و شادیت بود، به آن کس گوی که او تیمار غم و شادی تو دارد و اثر غم و شادی پیش مردمان، برخود پیدا مکن و به هر نیک و بد، زود شادان و زود اندوهگین مشو که این فعل کودکان باشد.

۸. روش های مطالعه و مرور درس اول برای کسب نمره عالی

برای تسلط کامل بر درس «از آموختن، ننگ مدار» و کسب نمره عالی، صرفاً خواندن معنی کافی نیست. دانش آموزان باید با روش های صحیح مطالعه و مرور آشنا باشند تا بتوانند مفاهیم را به خوبی درک و به حافظه بسپارند. در ادامه به چند توصیه کاربردی پرداخته می شود:

خواندن فعال و خلاصه برداری

1. اولین مطالعه: متن درس را یک بار به صورت کامل و بدون توقف بخوانید تا با کلیت آن آشنا شوید.
2. مطالعه دقیق با خودکار: در مرحله دوم، جمله به جمله بخوانید و زیر کلمات کلیدی، آرایه های ادبی و نکات مهم خط بکشید.
3. خلاصه برداری: پس از هر بند یا پاراگراف، پیام اصلی آن را با کلمات خودتان در دفتری جداگانه یادداشت کنید. این کار به فعال شدن ذهن و تثبیت اطلاعات کمک می کند. می توانید معنی لغات دشوار را هم در همین خلاصه نویسی ها بیاورید.

یادگیری معنی لغات و آرایه ها

1. استفاده از جدول: جدول واژگان و آرایه های ادبی را که در این مقاله ارائه شد، چندین بار مرور کنید. سعی کنید معنی کلمات را در بستر جمله به خاطر بسپارید، نه فقط به صورت جداگانه.
2. فلش کارت: برای لغات دشوار و آرایه ها، فلش کارت بسازید. روی یک طرف کارت کلمه یا آرایه را بنویسید و روی طرف دیگر، معنی و مثال آن را. مرور روزانه این کارت ها بسیار مؤثر است.
3. تمرین آرایه ها با مثال: برای هر آرایه، از متن درس مثال های متعدد پیدا کنید و سعی کنید خودتان نیز مثال های جدیدی بسازید تا درک عمیق تری پیدا کنید.

آمادگی برای امتحانات

1. حل نمونه سوالات: سوالات تشریحی، جای خالی و درست/غلط را که در این مقاله ارائه شد، بدون نگاه کردن به پاسخ ها حل کنید. سپس پاسخ های خود را با پاسخنامه مقایسه کرده و اشتباهاتتان را تحلیل کنید.
2. پاسخ به کارگاه درس پژوهی و خودارزیابی: فعالیت های کتاب درسی نقش مهمی در فهم درس دارند. پاسخ های تشریحی این بخش ها را به دقت مطالعه و درک کنید و سعی کنید خودتان نیز به همین شیوه پاسخ دهید.
3. مرور قبل از امتحان: یک روز قبل از امتحان، خلاصه برداری ها، فلش کارت ها و سوالات مهم را مجدداً مرور کنید. این کار به بازیابی اطلاعات در حافظه بلندمدت کمک می کند.

و از آموختن، ننگ مدار تا از ننگ رسته باشی.

با رعایت این نکات، دانش آموزان می توانند درس «از آموختن، ننگ مدار» را به بهترین شکل ممکن فرا گرفته و در امتحانات نتایج درخشانی کسب کنند. تمرین مداوم و مرور منظم، کلید موفقیت در یادگیری هر درسی است.

نتیجه گیری

درس «از آموختن، ننگ مدار» از کتاب فارسی دهم هنرستان، بیش از یک متن درسی، گنجینه ای از پندهای اخلاقی و حکمت های زندگی است که ریشه در ادب و فرهنگ غنی ایرانی دارد. این مقاله کوشید تا با ارائه تحلیلی جامع و دقیق، تمامی ابعاد این درس را از معنی واژگان و آرایه های ادبی گرفته تا نکات دستوری و پاسخ به سوالات امتحانی، پوشش دهد. هدف این بود که دانش آموزان با یک منبع کامل و مستند، بتوانند به درکی عمیق و پایدار از این درس دست یابند و آمادگی لازم برای موفقیت در آزمون ها را کسب کنند.

مفاهیمی چون اهمیت راستگویی و پرهیز از دورویی («گندم نمای جو فروش نباشی»)، پایداری در برابر غم و شادی، رعایت انصاف و عدالت («داد از خویشتن دادن»)، قدرشناسی از دیگران، و به ویژه تأکید بر فضیلت یادگیری («از آموختن، ننگ مدار»)، چراغ راهی برای زندگی فردی و اجتماعی دانش آموزان خواهد بود. امید است با مطالعه این راهنما، نه تنها نمره عالی در درس فارسی کسب شود، بلکه این پندهای گران بها در زندگی روزمره نیز به کار گرفته شوند. فراموش نکنید که مرور و تمرین مستمر، رمز تسلط کامل بر مباحث و تثبیت آموخته هاست.

سوالات متداول

مفهوم اصلی درس «از آموختن، ننگ مدار» چیست؟

مفهوم اصلی این درس، تشویق به دانش اندوزی و پرهیز از نادانی است. نویسنده تأکید می کند که از یادگیری و کسب علم نباید شرم داشت، چرا که ننگ اصلی در جهل و ناآگاهی است. علاوه بر آن، درس شامل پندهای اخلاقی درباره راستگویی، انصاف، پایداری در برابر مشکلات و قدرشناسی نیز می شود.

چند آرایه ادبی مهم در درس اول فارسی دهم کدامند؟

آرایه های ادبی مهم در درس اول فارسی دهم هنرستان عبارتند از: تضاد (مانند غم و شادی)، واژه آرایی (مانند تکرار کلمه «دیگر»)، جناس همسان (مانند «که» به معانی مختلف)، ضرب المثل (مانند «گندم نمای جو فروش»)، کنایه (مانند «از جای نشدن» به معنای عصبانی شدن)، و تلمیح (اشاره به حدیث «حاسبوا قبل ان تحاسبوا»).

چگونه لغات دشوار درس اول را بهتر حفظ کنیم؟

برای حفظ بهتر لغات دشوار، توصیه می شود: ۱. لغات را در بستر جمله و مفهوم کلی درس یاد بگیرید، نه فقط به صورت مجزا. ۲. از فلش کارت استفاده کنید. ۳. معنی لغات را چندین بار بنویسید و مترادف های آن ها را نیز یاد بگیرید. ۴. جملاتی با آن لغات بسازید تا کاربردشان را بهتر درک کنید.

پاسخ کارگاه درس پژوهی صفحه ۱۲ چیست؟

پاسخ کارگاه درس پژوهی صفحه ۱۲ (اگر منظور از صفحه ۱۲، فعالیت های مربوط به درس اول باشد) شامل تحلیل ویژگی های انسان نیکوکار و با انصاف، توضیح مفهوم «نومیدی را در امید، بسته دان»، و بررسی شیوه های بیان پندها توسط نویسنده است. در بخش ۷.۱ این مقاله پاسخ های کامل ارائه شده اند.

آیا این درس در امتحان نهایی هم سوال دارد؟

درس «از آموختن، ننگ مدار» به عنوان یکی از دروس پایه کتاب فارسی دهم هنرستان، هم در امتحانات داخلی و هم در امتحانات نهایی (در صورت برگزاری) می تواند منبع طرح سوال باشد. سوالات معمولاً از معنی متن، آرایه های ادبی، واژگان، نکات دستوری و مفاهیم اخلاقی درس مطرح می شوند.