خلاصه کتاب حماسه حسینی: جلد اول ( نویسنده مرتضی مطهری )

جلد اول کتاب حماسه حسینی، مجموعه ای از سخنرانی های روشنگر استاد شهید مرتضی مطهری است که به تحلیل عمیق و بنیانی قیام امام حسین (ع) می پردازد. این اثر، خواننده را با فلسفه واقعی عاشورا، مبارزه با تحریفات و فهم ماهیت حماسی این نهضت از نگاه متفکرانه مطهری آشنا می کند.

کتاب حماسه حسینی اثر استاد شهید مرتضی مطهری، بی شک یکی از تأثیرگذارترین و جامع ترین کتب در زمینه واقعه عاشورا و قیام امام حسین (ع) به شمار می رود. این مجموعه که حاصل سال ها تحقیق، سخنرانی و یادداشت برداری شهید مطهری است، توانست نگاهی نوین و تحلیلی به یکی از مهم ترین وقایع تاریخ اسلام ارائه دهد و ابعاد پنهان و کمتر دیده شده این نهضت عظیم را روشن سازد. هدف اصلی مطهری، زدودن غبار تحریف از چهره نورانی عاشورا و بازگرداندن آن به جایگاه حقیقی خود به عنوان یک حماسه آگاهانه و الهام بخش بود. او با این اثر، به دنبال ارتقاء فهم مخاطبان از یک واقعه تاریخی صرف به درکی عمیق از فلسفه، اهداف و پیام های جاودانه آن است.

این مقاله به طور خاص به خلاصه جلد اول حماسه حسینی می پردازد. جلد اول این کتاب عمدتاً شامل هفت سخنرانی اصلی استاد مطهری است که بنیان های فکری او را در خصوص ماهیت قیام، چالش تحریفات و تبیین ابعاد حماسی شخصیت امام حسین (ع) شکل می دهد. این سخنرانی ها، که در برهه های مختلف ایراد شده اند، نه تنها روایت گر یک حادثه تاریخی هستند، بلکه تحلیلی جامع و مستدل از چرایی و چگونگی وقوع عاشورا، همراه با درس هایی برای تمام اعصار ارائه می دهند. قیام امام حسین از نگاه مطهری در این جلد، بیش از یک مصیبت، به عنوان یک حماسه عظیم بشری تصویر می شود که در آن، عزت، صلابت و حق طلبی موج می زند.

مفهوم «حماسه» در قیام حسینی: کلید شخصیت امام حسین (ع)

یکی از بنیادی ترین مفاهیمی که شهید مطهری در جلد اول حماسه حسینی به تفصیل به آن می پردازد، چرایی انتخاب واژه «حماسه» برای توصیف قیام امام حسین (ع) است. او معتقد است که برای درک صحیح ماهیت نهضت حسینی، باید از چهارچوب های رایج فراتر رفت و به عمق معنای این حرکت توجه کرد. مطهری قیام امام حسین (ع) را نه صرفاً یک «قیام»، «نهضت»، «شورش» یا «مصیبت» می داند، بلکه آن را «حماسه» می خواند.

واژه «حماسه» در ادبیات فارسی و فرهنگ عمومی، با مفاهیمی چون بزرگی، عظمت، شجاعت، ایستادگی و شور و صلابت گره خورده است. مطهری این واژه را برای بیان شخصیت فراتر از زمان و مکان امام حسین (ع) و ابعاد جهانی و فراقومی نهضت ایشان برمی گزیند. او تأکید دارد که حماسه حسینی نه فقط یک حادثه تاریخی یا مصیبتی جانگداز، بلکه نمادی از عظمت روح انسانی، پایداری در برابر ظلم و حق پرستی در اوج مظلومیت است. این دیدگاه، ماهیت منفعلانه و صرفاً مظلومانه را از قیام حسین (ع) زدوده و بُعد قهرمانی و شورانگیز آن را برجسته می سازد.

مرتضی مطهری در تبیین این موضوع، جمله معروف خود را بیان می کند که کلید فهم شخصیت امام حسین (ع) است:

«کلید شخصیت حسین (ع) حماسه است، شور است، عظمت است، صلابت است، شدت است، ایستادگی است، حق پرستی است.»

این نقل قول، به وضوح نشان می دهد که مطهری، امام حسین (ع) را نه تنها یک اسوه صبر و تحمل، بلکه یک قهرمان بی بدیل در تاریخ بشریت می داند که با قیام خود، درس عزت و آزادگی را به بشریت آموخت. در حالی که حماسه های قومی و ملی معمولاً بر پایه منافع و ارزش های یک گروه خاص شکل می گیرند، شخصیت حماسی امام حسین (ع) و حماسه او، از مرزهای جغرافیایی و قومی فراتر رفته و به یک الگوی جهانی برای تمامی آزادگان جهان تبدیل می شود. این ویژگی، حماسه حسینی را از سایر حماسه ها متمایز می کند و آن را در کانون توجه اندیشمندان قرار می دهد.

تحریفات در واقعه تاریخی کربلا: زنگ خطر مطهری (بررسی مبانی نظری در جلد اول)

یکی از مهم ترین دغدغه های شهید مطهری و از محوری ترین مباحث جلد اول حماسه حسینی، پرداختن به تحریفات عاشورا مطهری است. او معتقد بود که با گذر زمان و به دلایل مختلف، بسیاری از حقایق مربوط به واقعه کربلا دستخوش تغییر و تحریف شده اند که این امر به زیان درک صحیح و عمیق فلسفه قیام حسینی مطهری است.

مطهری اهمیت شناخت و زدودن این تحریفات را برای حفظ اصالت دین و تداوم تأثیرگذاری پیام عاشورا حیاتی می دانست. او می گوید که اگر حقیقت واقعه کربلا در میان انبوهی از خرافات و دروغ ها پنهان بماند، نه تنها درس های آن گم می شود، بلکه دین نیز به جای ترویج آگاهی، به سمت جهل و سطحی نگری سوق پیدا می کند.

از دیدگاه مطهری، تحریف به دو دسته اصلی تقسیم می شود:

• تحریف لفظی: تغییر و دستکاری در متن و کلمات روایات و وقایع تاریخی، که ممکن است با افزودن یا کاستن کلمات صورت گیرد.
• تحریف معنوی: این نوع تحریف، که به مراتب خطرناک تر از تحریف لفظی است، به معنای تغییر در فهم و تفسیر حادثه، بدون دستکاری در الفاظ آن است. به عبارت دیگر، الفاظ همان هستند، اما معنا و پیام آنها به گونه ای تحریف می شود که با واقعیت مغایرت پیدا کند. مطهری تأکید می کند که تحریف معنوی می تواند ماهیت اصلی قیام را کاملاً دگرگون سازد و آن را از مسیر واقعی خود منحرف کند.

عوامل متعددی از نظر مطهری در پیدایش و گسترش تحریفات نقش داشته اند که از مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اغراض دشمنان و منافع سیاسی: گروه های معاند با اهل بیت و اسلام، برای کم رنگ کردن نقش قیام حسینی و تضعیف جایگاه امام حسین (ع)، به جعل و تحریف روایات پرداختند.
• تمایل به اسطوره سازی و خرافه پرستی در میان عوام: برخی از مردم به دلیل علاقه به شنیدن داستان های عجیب و غریب و ماورایی، به استقبال روایات غیرمستند رفته و حتی خود در ترویج آن ها نقش داشتند.
• تحریک احساسات از طریق جعل (روضه های دروغین): برخی از وعاظ و مداحان برای جلب توجه بیشتر مخاطب و تحریک شدیدتر احساسات، بدون توجه به صحت و سقم مطالب، اقدام به نقل روضه های تحریف شده و ساختگی می کردند.

مطهری همچنین بر مسئولیت خواص (علما و اندیشمندان) و عوام در برابر تحریفات تأکید می کند. او معتقد است که خواص باید با آگاهی بخشی و استناد به منابع معتبر، با این آفت مبارزه کنند و عوام نیز باید با هوشیاری و دوری از پذیرش بی چون و چرای هر روایتی، به این امر کمک کنند. نقد مطهری بر تحریفات، زنگ خطری جدی بود برای جامعه اسلامی تا در برابر روایت های نادرست از تاریخ دین خود، مسئولانه عمل کند.

ماهیت قیام حسینی: انقلابی آگاهانه، نه انفجاری ناخواسته

شهید مطهری در جلد اول حماسه حسینی، با تحلیل دقیق و منطقی، به تبیین ماهیت نهضت حسینی می پردازد و آن را نه یک واکنش احساسی و «انفجاری»، بلکه یک حرکت «انقلابی آگاهانه» و از سر تدبیر معرفی می کند. این بخش از مباحث مطهری، گامی بلند در جهت زدودن دیدگاه های سطحی و غلط انداز درباره قیام کربلا است که آن را محصول شرایط و فشارهای ناخواسته می دانستند.

برای درک ماهیت قیام، مطهری به بررسی علل فاعلی و غایی آن می پردازد: چه چیزی امام حسین (ع) را به قیام واداشت و هدف غایی از این حرکت چه بود؟ او به وضوح فرضیه «انفجاری» بودن قیام را رد می کند و با استناد به سخنان و عملکرد امام، اثبات می نماید که این نهضت با کمال آگاهی، از پیش برنامه ریزی شده و با تدبیر کامل صورت گرفته است. مطهری این نکته را بارها گوشزد می کند که امام (ع) از عواقب و نتیجه ظاهری حرکت خود آگاه بود، اما اهداف بلندتری را دنبال می کرد.

مطهری در این خصوص می گوید:

«این نهضت در کمال آگاهی بوده است؛ انقلاب است، اما انفجار نه!»

این جمله، جوهره دیدگاه مطهری را در این زمینه نشان می دهد. او بر این باور است که امام حسین (ع) با علم به شهادت، مسیر خود را انتخاب کرد تا با خون خود، اسلام را از انحرافات نجات دهد و درس آزادگی و عزت را به امت بیاموزد.

عوامل چندوجهی که مطهری برای فلسفه قیام حسینی مطهری برمی شمارد، عبارتند از:

1. دعوت مردم کوفه: هرچند این دعوت یکی از عوامل زمینه ساز بود، اما مطهری تأکید می کند که این عامل، تنها دلیل یا دلیل اصلی قیام نبود. امام با رفتن به سمت کوفه، اتمام حجت کرد و قصد داشت تا اگر مردم کوفه بر عهد خود باقی بمانند، حکومتی اسلامی برپا کند.
2. تقاضای بیعت از سوی یزید و عدم پذیرش ذلت توسط امام: یزید از امام حسین (ع) خواست تا با او بیعت کند، اما امام با شعار معروف «هیهات من الذله» این بیعت را رد کرد. مطهری این رد بیعت را نه صرفاً یک امتناع سیاسی، بلکه نمادی از مبارزه با ستم و حفظ کرامت انسانی می داند.
3. امر به معروف و نهی از منکر: از دیدگاه مطهری، این عامل اساسی ترین و اصلی ترین هدف قیام حسینی بود. امام حسین (ع) وضعیت جامعه اسلامی را در زمان یزید به شدت منحرف شده و نیازمند اصلاح می دید. او با استناد به حدیث «اِنّى لَمْ اَخْرُجْ اَشِراً وَ لا بَطِراً وَ لا مُفْسِداً وَ لا ظالِماً وَ اِنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الاِْصْلاحِ فى اُمَّهِ جَدّى» (من از روی هوسرانی و سرمستی و فساد و ستمگری قیام نکردم؛ بلکه برای اصلاح در امت جدم قیام نمودم) و همچنین جمله «وعلی الاسلام السلام اذ قد بلیت الامه براع مثل یزید» (سلام بر اسلام باد اگر امت به حکومتی چون یزید مبتلا شود)، تأکید می کند که امام (ع) خود را موظف به احیای این فریضه الهی می دانست تا اسلام را از نابودی نجات دهد.

مطهری در جلد اول، به ارزش گذاری این عوامل و تقدم و تأخر آن ها می پردازد و نشان می دهد که در منظومه فکری امام حسین (ع)، امر به معروف و نهی از منکر، نقشی محوری و تعیین کننده داشته است. این تحلیل، نهضت عاشورا را از یک واقعه صرفاً اندوهناک به یک الگوی عملی و الهام بخش برای هر نوع مبارزه با ظلم و فساد تبدیل می کند.

تحلیل واقعه عاشورا: بازخوانی برای درکی عمیق تر

شهید مطهری در جلد اول حماسه حسینی، نه تنها به مبانی نظری و فلسفه قیام می پردازد، بلکه به درس های عاشورا و بازخوانی خود واقعه نیز اهتمام می ورزد. این رویکرد شاید در نگاه اول تکراری به نظر رسد، اما مطهری دلایل محکمی برای روایت مجدد و تحلیلی این حادثه عظیم ارائه می دهد.

چرا مطهری به روایت مجدد واقعه می پردازد؟

1. باور به بهتر شناخته شدن شخصیت های بزرگ در طول زمان: مطهری معتقد است که حقایق مربوط به شخصیت های بزرگ تاریخی، به مرور زمان و با فاصله گرفتن از فضای هیجان زده و احساساتی اولیه، روشن تر و عمیق تر درک می شوند. این امر در مورد واقعه عاشورا و شخصیت امام حسین (ع) نیز صادق است.
2. نیاز به روایت مستند و پالایش شده: پس از زدودن تحریفات و دروغ ها از چهره عاشورا، نیاز مبرمی به روایتی مستند و خالی از هرگونه جعل و خرافه احساس می شود. مطهری با تکیه بر منابع معتبر، تلاش می کند تا تصویری واقعی از آنچه در کربلا رخ داد، ارائه دهد.
3. هدف: رسیدن به نتیجه گیری های صحیح و کاربردی برای امروز: روایت دقیق و تحلیلی واقعه عاشورا، به خواننده کمک می کند تا نه تنها از بعد تاریخی آن آگاه شود، بلکه بتواند درس ها و پیام های عملی این قیام را برای زندگی امروز خود استخراج کند. مطهری به دنبال آن است که عاشورا را از یک داستان صرف، به یک منبع الهام و راهنمای عمل تبدیل کند.

ویژگی های روایت مطهری از واقعه عاشورا، تفاوت های اساسی با بسیاری از روایات رایج دارد. او با استناد به منابع معتبر و پرهیز از احساسات گرایی صرف، روایتی عمیق و اندیشه ورزانه ارائه می دهد. برخلاف برخی روضه خوانی ها و مرثیه سرایی هایی که تنها بر تحریک احساسات و گریاندن مخاطب متمرکز بودند، مطهری به دنبال آن است که با روشن بینی، روح مخاطب را با عظمت و فلسفه قیام آشنا سازد.

مطهری تأکید می کند که روایت او، به دلیل عمق و بیان شیوا و دقیق، خسته کننده نیست. او به گونه ای سخن می گوید و می نویسد که حتی جزئی ترین وقایع، در بستر یک تحلیل منطقی و هدفمند قرار می گیرند و برای مخاطب جذاب و تأمل برانگیز می شوند. این بازخوانی، یک «معرفی کتاب حماسه حسینی» عملی از درون محتوای آن است که به خواننده کمک می کند با دیدی بازتر و ذهنی آماده تر به جزئیات واقعه بنگرد و پیام های پنهان آن را درک کند.

شعارهای عاشورا: پیام هایی از جنس حقیقت و عزت

در ادامه مباحث روشنگرانه خود در جلد اول حماسه حسینی، شهید مطهری به شعارهای قیام حسینی و اهمیت آن ها می پردازد. او معتقد است که شعارها، چکیده و عصاره پیام یک نهضت هستند و انتخاب صحیح آن ها برای انتقال درست فلسفه آن حرکت، حیاتی است. مطهری با وسواسی خاص، بر ضرورت انتخاب شعارهای اصیل و منطبق با اهداف واقعی قیام تأکید می کند.

اهمیت انتخاب شعارهای اصیل از آن روست که این شعارها، نه تنها در زمان وقوع حادثه، بلکه در طول تاریخ و نسل های بعدی، نقش مهمی در تبیین و ترویج اهداف نهضت ایفا می کنند. شعارهای جعلی یا کم اهمیت تر می توانند پیام اصلی قیام را کمرنگ کنند و حتی آن را به انحراف بکشانند.

از نظر مطهری، «هیهات من الذله» به عنوان شعار محوری امام حسین (ع)، یکی از برجسته ترین و مهم ترین پیام های عاشوراست. او به تحلیل معنایی و فلسفی این شعار می پردازد و آن را نمادی از روحیه عزت، آزادگی، نفی ظلم و ستم و هرگونه سازش با باطل می داند. این شعار، نه تنها یک جمله تاریخی، بلکه یک پیام جاودانه برای تمامی نسل ها است که در هر زمان و مکانی، درسی از کرامت انسانی و مقاومت در برابر ذلت می دهد. مطهری بیان می کند که این شعار نشان دهنده عظمت روحی امام و یارانش بود که مرگ با عزت را بر زندگی با ذلت ترجیح دادند.

مطهری به شدت استفاده از شعارهای جعلی یا آن هایی را که پیام اصلی قیام را خدشه دار می کنند، نقد می کند. او تأکید دارد که اگر در مجالس عزاداری، به جای شعارهای اصیل و پرمغز، به شعارهایی روی آوریم که صرفاً احساسات را تحریک کرده یا ماهیت قیام را تحریف کنند، در واقع به اهداف امام حسین (ع) جفا کرده ایم. او به این نکته اشاره می کند که امام حسین (ع) خود در انتخاب سخنان و شعارهایش، نهایت دقت را به کار می برد تا فلسفه قیامش را به بهترین شکل منتقل کند.

در نهایت، مطهری بر رابطه نزدیک «علم» (درک فلسفه قیام) و «عمل» (نحوه عزاداری و شعارها) تأکید می کند. او معتقد است که عزاداری صحیح، باید بر پایه فهم عمیق از ماهیت قیام باشد و شعارها و اعمال عزاداری نیز باید بازتاب دهنده همین فهم و اندیشه باشند. تنها در این صورت است که عزاداری ها می توانند موجب رشد فکری و معنوی جامعه شوند و پیام واقعی عاشورا را زنده نگه دارند.

عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی (بسط و تشریح)

همان طور که پیشتر اشاره شد، استاد شهید مرتضی مطهری در جلد اول حماسه حسینی، امر به معروف و نهی از منکر در عاشورا را اصلی ترین و بنیادی ترین هدف قیام امام حسین (ع) می داند. این بخش از مباحث مطهری، به بسط و تشریح این فریضه الهی در بافتار نهضت عاشورا اختصاص دارد و اهمیت آن را برای اصلاح جامعه اسلامی روشن می سازد.

مطهری امر به معروف و نهی از منکر را تنها یک وظیفه فردی نمی داند، بلکه بر ابعاد اجتماعی، سیاسی و حتی جهانی آن در قیام حسینی تأکید می کند. او معتقد است که امام حسین (ع) در شرایطی قیام کرد که جامعه اسلامی از مسیر اصلی خود منحرف شده بود و بسیاری از ارزش های دینی به فراموشی سپرده شده بودند. حاکمیت یزید، نمادی از فساد و بی دینی بود که حیات اسلام را به خطر انداخته بود. در چنین وضعیتی، امر به معروف و نهی از منکر نه تنها یک توصیه اخلاقی، بلکه یک ضرورت حیاتی برای حفظ موجودیت اسلام بود.

از دیدگاه مطهری، نقش این فریضه در اصلاح جامعه اسلامی و جلوگیری از انحرافات، بی بدیل است. او به حدیث معروف امام حسین (ع) استناد می کند که فرمود: «اِنّى لَمْ اَخْرُجْ اَشِراً وَ لا بَطِراً وَ لا مُفْسِداً وَ لا ظالِماً وَ اِنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الاِْصْلاحِ فى اُمَّهِ جَدّى» (من از روی هوسرانی و سرمستی و فساد و ستمگری قیام نکردم؛ بلکه برای اصلاح در امت جدم قیام نمودم). این کلام، به روشنی نشان می دهد که هدف اصلی امام (ع)، اصلاح امور امت و بازگرداندن آن به سوی ارزش های اصیل اسلامی بود. همچنین، جمله کوبنده امام «وعلی الاسلام السلام اذ قد بلیت الامه براع مثل یزید» گویای آن است که امام، حاکمیت یزید را به معنای پایان اسلام واقعی می دانست و برای بقای دین، چاره ای جز قیام و امر به معروف و نهی از منکر نمی دید.

مطهری چگونگی احیای این اصل از سوی امام حسین (ع) را مورد تحلیل قرار می دهد و پیام آن را برای جوامع امروزی تبیین می کند. او بیان می کند که امام (ع) با قیام خود، این فریضه فراموش شده را دوباره زنده کرد و به مسلمانان آموخت که در برابر ظلم و فساد، سکوت جایز نیست و باید با هر وسیله ای که مقدور است، برای اصلاح جامعه تلاش کرد. این درس، برای جوامع امروزی نیز بسیار ارزشمند است، چرا که نشان می دهد مسئولیت اجتماعی و دینی ما ایجاب می کند که نسبت به سرنوشت جامعه بی تفاوت نباشیم و در راه مبارزه با منکرات و ترویج معروفات بکوشیم. قیام امام حسین از نگاه مطهری، یک الگو و نقشه راه برای همه کسانی است که به دنبال اصلاح و عدالت در جامعه خود هستند.

عنصر تبلیغ در نهضت حسینی: ابلاغ حقیقت عاشورا

شهید مطهری در جلد اول کتاب حماسه حسینی، علاوه بر تبیین ابعاد حماسی و اصلاح گرانه قیام عاشورا، به نقش حیاتی «تبلیغ» در ماندگاری و گسترش پیام این نهضت نیز می پردازد. او معتقد است که بدون تبلیغ صحیح و مستند، حتی بزرگترین وقایع نیز ممکن است به فراموشی سپرده شوند یا دچار تحریف گردند.

از دیدگاه مطهری، نقش حیاتی تبلیغ در ماندگاری و گسترش پیام قیام، بر هیچ کس پوشیده نیست. امام حسین (ع) و یارانش، خود به بهترین شکل ممکن، به وظیفه تبلیغ حقیقت عمل کردند. سخنرانی های امام در مسیر مکه تا کربلا، در روز عاشورا و حتی پس از شهادت ایشان، نقش اصلی را در آگاه سازی مردم از اهداف واقعی قیام ایفا کرد. این تبلیغ، نه بر پایه دروغ و بزرگ نمایی، بلکه بر اساس حقیقت و شفافیت بنا شده بود.

مطهری بر اهمیت تبلیغ صحیح و مستند، دور از تحریف و خرافه تأکید می کند. او هشدار می دهد که اگر تبلیغ عاشورا بر پایه اطلاعات نادرست یا عواطف صرف باشد، نه تنها به نفع پیام قیام نیست، بلکه می تواند آن را دچار آسیب جدی کند. او از مبلغان و مداحان می خواهد که با آگاهی کامل از منابع معتبر و فلسفه قیام، به ابلاغ حقیقت عاشورا بپردازند. این تأکید، بار دیگر اهمیت مبارزه با تحریفات عاشورا مطهری را نشان می دهد.

مطهری به این نکته اشاره می کند که چگونه امام حسین (ع) و یارانش خود به بهترین مبلغان حقیقت بودند. هر یک از اصحاب امام، در لحظه شهادت و قبل از آن، با سخنان خود، ماهیت این قیام را برای دشمنان و آیندگان روشن می ساختند. پس از واقعه عاشورا نیز، حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) با خطبه های کوبنده خود در کوفه و شام، نقش بی بدیلی در انتقال پیام عاشورا و رسوا کردن حاکمیت یزید ایفا کردند. این خطبه ها، بُعد تبلیغی قیام را به اوج رساند و نگذاشت خون شهدا بی ثمر بماند.

در نهایت، مطهری مسئولیت مبلغان و مداحان امروز در انتقال صحیح پیام عاشورا را بسیار سنگین می داند. او از آنان می خواهد که با مطالعه دقیق و فهم عمیق از متن کامل حماسه حسینی جلد اول و دیگر آثار معتبر، از هرگونه دروغ و اغراق پرهیز کنند و تنها حقیقت را به مردم ابلاغ نمایند. تنها در این صورت است که پیام عاشورا می تواند همچنان الهام بخش و راهنمای نسل های آینده باشد و درس های عاشورا را زنده نگه دارد.

نتیجه گیری: میراث فکری جلد اول حماسه حسینی برای نسل امروز

جلد اول حماسه حسینی، با قلم و اندیشه نافذ استاد شهید مرتضی مطهری، چراغ راهی برای درک عمیق تر و جامع تر از واقعه کربلا است. مطهری در این مجلد، که عمدتاً متشکل از سخنرانی های روشنگرانه ایشان است، بنیان های فکری خود را در تبیین ابعاد گوناگون نهضت عاشورا پی ریزی می کند و تصویری نو، حماسی و آگاهانه از قیام امام حسین (ع) ارائه می دهد.

مهم ترین آموزه هایی که از این جلد می توان استخراج کرد، شامل این نکات کلیدی است:

1. حماسی بودن قیام: مطهری با تأکید بر واژه «حماسه»، نشان می دهد که قیام امام حسین (ع) نه یک مصیبت صرف، بلکه نمادی از عزت، شور، صلابت و ایستادگی انسان در برابر باطل است. این دیدگاه، نهضت عاشورا را به یک الگوی جهانی برای تمامی آزادگان تبدیل می کند.
2. لزوم مبارزه با تحریفات: یکی از دغدغه های اصلی مطهری، زدودن غبار تحریفات لفظی و معنوی از چهره عاشورا بود. او با معرفی انواع تحریف و عوامل پیدایش آن ها، جامعه را به هوشیاری در برابر روایات نادرست فرا می خواند تا اصالت پیام قیام حفظ شود.
3. آگاهانه بودن نهضت: مطهری به روشنی فرضیه «انفجاری» بودن قیام را رد کرده و تأکید می کند که حرکت امام حسین (ع) یک انقلاب آگاهانه، مدبرانه و از روی بصیرت بوده است که با اهداف بلند اصلاح طلبانه صورت گرفته است.
4. نقش محوری امر به معروف و نهی از منکر: از دیدگاه مطهری، این فریضه الهی، اصلی ترین و اساسی ترین هدف قیام حسینی بود. امام (ع) برای احیای اسلام و مبارزه با فساد و انراف در جامعه، خود را موظف به اجرای این اصل می دانست.
5. تبلیغ درست و مستند: مطهری بر اهمیت تبلیغ صحیح و مستند پیام عاشورا، به دور از خرافات و اغراق، تأکید می کند و مسئولیت مبلغان و مداحان را در این زمینه بسیار سنگین می داند.

تاثیر عمیق اندیشه های مطهری بر فهم معاصر از عاشورا غیرقابل انکار است. او با این اثر، توانست نگاه احساسی و سطحی را به نگاهی تحلیلی و عمیق بدل سازد و قیام عاشورا را به عنوان منبعی غنی از درس های زندگی، عزت، شجاعت و آزادگی معرفی کند. معرفی کتاب حماسه حسینی به عنوان یک اثر ماندگار، نه تنها برای دانشجویان و پژوهشگران، بلکه برای عموم علاقه مندان به معارف اسلامی، ضروری است.

در پایان، خواندن خلاصه کتاب حماسه حسینی: جلد اول ( نویسنده مرتضی مطهری ) تنها گامی اولیه در مسیر درک این اثر ارزشمند است. برای دستیابی به فهم کامل و بهره مندی حداکثری از اندیشه های شهید مطهری، مطالعه کامل کتاب و تفکر در ابعاد مختلف قیام حسینی، به تمامی علاقه مندان توصیه می شود. این کتاب، گنجینه ای از معرفت است که می تواند بصیرت هر انسانی را نسبت به واقعه بی بدیل کربلا ارتقا بخشد و او را با درس های عاشورا بیش از پیش آشنا سازد.