بزرگترین بیابان های زمین و خصوصیات آن ها

بزرگترین بیابان های جهان شامل مناطق وسیع و خشکی مانند جنوبگان شمالگان و صحرای آفریقا هستند که با کمبود بارش پوشش گیاهی محدود و شرایط آب و هوایی خاص شناخته می شوند و زیستگاه گونه های منحصربه فردی از گیاهان و جانوران هستند.

بیابان ها از پهناورترین و شگفت انگیزترین چشم اندازهای طبیعی سیاره ما به شمار می روند. این مناطق با وجود شرایط زیستی اغلب دشوار نقش مهمی در اکوسیستم جهانی ایفا می کنند و تنوعی بی نظیر از حیات سازگار شده با خشکی یا سرمای شدید را در خود جای داده اند. برخلاف تصور رایج که بیابان ها را تنها با تپه های شنی داغ و آفتاب سوزان می شناسد بخش قابل توجهی از بزرگترین بیابان های زمین در واقع مناطق قطبی بسیار سرد هستند. مطالعه بیابان ها به درک بهتر تغییرات اقلیمی تاریخ زمین شناسی و پتانسیل حیات در محیط های فرازمینی کمک می کند. این مناطق همچنین گنجینه ای از منابع طبیعی و شواهد تمدن های باستانی هستند که در طول هزاران سال با شرایط سخت آن ها کنار آمده اند.

آشنایی با بزرگترین بیابان های جهان به ترتیب بیشترین وسعت

بیابان ها بر اساس میزان بارندگی کم تعریف می شوند نه صرفاً دما. این تعریف شامل مناطق بسیار سرد قطبی نیز می شود که به دلیل انجماد آب و عدم دسترسی گیاهان به آن شرایطی مشابه بیابان های گرم دارند. وسعت این مناطق خشک یا بسیار سرد آن ها را به پهنه های جغرافیایی عظیمی تبدیل کرده که تأثیر مستقیمی بر الگوهای آب و هوایی جهانی و پراکندگی جمعیت های انسانی دارند.

این بیابان های وسیع اغلب دارای ویژگی های زمین شناختی منحصر به فردی هستند؛ از تپه های شنی متحرک و فلات های سنگی گرفته تا کوه های مرتفع و دره های عمیق. پوشش گیاهی در این مناطق معمولاً پراکنده و شامل گونه هایی است که توانایی ذخیره آب یا مقاومت در برابر خشکی و دماهای شدید را دارند. جانوران بیابانی نیز سازگاری های شگفت آوری برای بقا در این محیط ها پیدا کرده اند از توانایی تحمل دماهای بالا یا پایین گرفته تا نیاز کم به آب و فعالیت در ساعات خنک تر روز یا شب.

درک این بیابان های بزرگ و تفاوت های آن ها نه تنها دانش ما را درباره جغرافیا و زیست شناسی سیاره مان افزایش می دهد بلکه چالش ها و فرصت های مرتبط با زندگی انسان در این مناطق را نیز روشن می سازد. بسیاری از این بیابان ها دارای منابع طبیعی ارزشمندی مانند نفت گاز و مواد معدنی هستند که همین امر منجر به فعالیت های اقتصادی و انسانی قابل توجهی در آن ها شده است. با این حال این فعالیت ها باید با در نظر گرفتن آسیب پذیری بالای اکوسیستم های بیابانی انجام شوند.

فهرست بیابان ها بر پایه مساحت

جدول زیر بزرگترین بیابان های جهان را بر اساس مساحت تقریبی فهرست کرده است. این بیابان ها شامل بیابان های قطبی و گرم هستند و وسعت آن ها تأثیر قابل توجهی بر اقلیم و زیست بوم های محلی و جهانی دارد.

نام بیابان	مساحت تقریبی (کیلومتر مربع)	موقعیت جغرافیایی
بیابان جنوبگان	۱۴,۲۰۰,۰۰۰	قاره جنوبگان
بیابان شمالگان	۱۳,۹۰۰,۰۰۰	مناطق قطبی شمالی (بخش هایی از آمریکای شمالی اروپا و آسیا)
صحرای بزرگ آفریقا	۹,۲۰۰,۰۰۰	شمال آفریقا
بیابان عربستان	۲,۳۳۰,۰۰۰	شبه جزیره عربستان
بیابان گبی	۱,۲۹۵,۰۰۰	چین و مغولستان
بیابان کالاهاری	۹۰۰,۰۰۰	جنوب آفریقا (بوتسوانا نامیبیا آفریقای جنوبی)
بیابان پاتاگونیا	۶۷۳,۰۰۰	آرژانتین و شیلی
بیابان سوریه	۵۰۰,۰۰۰	خاورمیانه (سوریه اردن عراق عربستان سعودی)
بیابان چی واوا	۵۰۰,۰۰۰	شمال مکزیک و جنوب غربی ایالات متحده
بیابان گریت بیسین	۴۹۲,۰۰۰	غرب ایالات متحده
بیابان قره قوم	۳۵۰,۰۰۰	ترکمنستان
بیابان تکله مکان	۳۳۷,۰۰۰	شمال غربی چین

بیابان جنوبگان

بیابان جنوبگان که تمام قاره جنوبگان را در بر می گیرد به عنوان بزرگترین بیابان روی زمین شناخته می شود. این پهنه یخی وسیع نمونه ای بارز از یک بیابان قطبی است که نه به دلیل گرما بلکه به خاطر سرمای بی اندازه و میزان بارش بسیار کم در این دسته قرار می گیرد. دمای هوا در این منطقه به طور مداوم زیر نقطه انجماد قرار دارد و در برخی نقاط می تواند به شدت کاهش یابد که این خود عامل اصلی کمبود رطوبت قابل دسترس است.

بارش در جنوبگان عمدتاً به شکل برف است و به دلیل سرمای شدید این برف به سرعت تبخیر یا ذوب نمی شود بلکه روی هم انباشته شده و لایه های ضخیم یخ را تشکیل می دهد که می تواند کیلومترها عمق داشته باشد. این پوشش یخی عظیم منظره ای سفید و یکنواخت را ایجاد می کند اما در زیر آن شگفتی های پنهانی مانند دریاچه های آب شیرین زیر یخی وجود دارند که محیطی منحصربه فرد برای مطالعه حیات احتمالی در شرایط سخت فراهم می کنند.

حیات در بیابان جنوبگان به گونه های بسیار مقاوم محدود می شود. در مناطق ساحلی و بدون یخ کلونی های بزرگی از پنگوئن ها از جمله پنگوئن های امپراتور و انواع مختلفی از فک ها مانند فک وادل دیده می شوند. در محیط های یخی و برفی حیات عمدتاً به جلبک ها خزه ها و گلسنگ های میکروسکوپی محدود می شود که توانسته اند با دماهای بسیار پایین و نور محدود سازگار شوند. این بیابان قطبی نقش حیاتی در تنظیم آب و هوای جهانی دارد.

بیابان شمالگان

بیابان شمالگان دومین بیابان بزرگ جهان مناطق وسیعی از قطب شمال را در بر می گیرد و مانند جنوبگان یک بیابان قطبی محسوب می شود. این منطقه شامل بخش هایی از شمال کانادا گرینلند روسیه و جزایر اقیانوس منجمد شمالی است. آب و هوای آن بسیار سرد است با زمستان های طولانی و تاریک و تابستان های کوتاه و خنک. بارش در این بیابان نیز بسیار کم است و بیشتر به شکل برف می بارد که به دلیل دماهای پایین به صورت یخ و برف دائمی روی زمین باقی می ماند.

پوشش گیاهی در بیابان شمالگان بسیار محدود است و عمدتاً شامل گلسنگ ها خزه ها و برخی گیاهان کوچک مقاوم به سرما در مناطق بدون یخ دائمی است که در تابستان کوتاه فرصت رشد پیدا می کنند. با این حال این بیابان زیستگاه گونه های جانوری نمادین و مهمی است که به زندگی در سرما عادت کرده اند. خرس های قطبی در جستجوی غذا در پهنه های یخی حرکت می کنند روباه های شمالی و خرگوش های قطبی با پوشش سفید خود در زمستان استتار می کنند و پرندگان مهاجر در تابستان به این منطقه می آیند.

بیابان شمالگان در حال حاضر به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارد. افزایش دما باعث ذوب شدن سریع یخ های دریا و یخچال ها شده که نه تنها زیستگاه حیواناتی مانند خرس قطبی را تهدید می کند بلکه بر سطح آب دریاهای جهان نیز تأثیر می گذارد. این منطقه همچنین اهمیت زمین شناختی و منابع طبیعی (مانند نفت و گاز در مناطق زیر دریا) دارد که مورد توجه فزاینده ای قرار گرفته است. با وجود شرایط سخت شمالگان یک اکوسیستم فعال و حیاتی با سازگاری های شگفت آور است.

صحرای بزرگ آفریقا

صحرای بزرگ آفریقا که به سادگی با نام صحرا شناخته می شود بزرگترین بیابان گرم جهان و سومین بیابان بزرگ کلی است. این بیابان پهناور بخش عظیمی از شمال آفریقا را پوشش می دهد و وسعت آن تقریباً با مساحت ایالات متحده یا چین برابر است. صحرا به دلیل دماهای بسیار بالا به ویژه در تابستان کمبود شدید بارش و طوفان های شن قدرتمندش مشهور است. در برخی مناطق دمای روز می تواند به راحتی از ۵۰ درجه سانتی گراد فراتر رود در حالی که شب ها دما به طور قابل توجهی کاهش می یابد.

علی رغم شرایط خشن صحرا کاملاً خالی از حیات نیست. پوشش گیاهی عمدتاً به واحه ها بستر رودخانه های خشک (وادی ها) و مناطق کوهستانی محدود می شود که برخی گونه های مقاوم به خشکی در آن ها می رویند. جانورانی مانند شتر (که نقش حیاتی در حمل و نقل سنتی دارد) روباه فنک مارها عقرب ها و انواع خزندگان و حشرات در این بیابان زندگی می کنند. قبایل بومی مانند طوارق قرن هاست که با سبک زندگی کوچ نشینی در صحرا زندگی کرده و دانش عمیقی از محیط زیست آن دارند.

صحرای بزرگ آفریقا با وسعت بیش از ۹ میلیون کیلومتر مربع نه تنها بزرگترین بیابان گرم جهان است بلکه چشم اندازهای متنوعی از تپه های شنی عظیم فلات های سنگی کوهستان ها و وادی های خشک را در بر می گیرد که نشان دهنده تاریخ زمین شناختی پیچیده آن است.

صحرا دارای ویژگی های زمین شناختی متنوعی است از جمله ارگ ها (دریاهای شنی بزرگ) حماده ها (فلات های سنگی) رگ ها (دشت های سنگریزه ای) و کوهستان هایی مانند هگار و تیبستی. شواهد زمین شناسی و باستان شناسی نشان می دهد که این منطقه در گذشته های دور زمانی که آب و هوای زمین متفاوت بود بسیار سرسبزتر بوده و میزبان دریاچه ها و رودخانه ها بوده است. نقاشی های سنگی یافت شده در غارها حیات وحش و زندگی انسانی در آن دوران را به تصویر می کشند. امروزه صحرا همچنان یک منطقه مهم برای تحقیقات علمی و همچنین منبعی برای مواد معدنی است.

بیابان عربستان

بیابان عربستان بخش عمده ای از شبه جزیره عربستان را پوشش می دهد و یکی از بزرگترین بیابان های گرم و خشک آسیا محسوب می شود. این بیابان با تپه های شنی وسیع و چشم اندازهای خشک و صخره ای شناخته می شود. آب و هوای آن بسیار گرم و خشک است با دماهای بسیار بالا در طول روز به ویژه در تابستان و کاهش شدید دما در شب ها. میزان بارش در این منطقه به شدت کم و نامنظم است که منجر به پوشش گیاهی بسیار پراکنده و محدود شده است.

بزرگترین بخش شنی پیوسته در جهان ربع الخالی (به معنای یک چهارم خالی) در جنوب شرقی این بیابان قرار دارد و نمونه ای نمادین از وسعت و خشکی آن است. با وجود شرایط سخت برخی گونه های گیاهی مقاوم مانند درختان خرما در واحه ها درختچه های آکاسیا و علف های مقاوم به خشکی در مناطق مساعدتر می رویند. حیات جانوری شامل شترهای عربی انواع خزندگان مانند مارها و سوسمارها پرندگان شکاری و برخی پستانداران کوچک مانند روباه های بیابانی است که همگی برای بقا در این محیط سازگاری یافته اند.

بیابان عربستان اهمیت تاریخی و اقتصادی فراوانی دارد. این منطقه از دیرباز مسیر مهمی برای کاروان های تجاری بوده و شهرهای تاریخی در حاشیه یا واحه های آن شکل گرفته اند. امروزه این بیابان به دلیل داشتن بزرگترین ذخایر نفت و گاز طبیعی جهان شناخته می شود که نقش حیاتی در اقتصاد کشورهای منطقه و جهان ایفا می کند. فعالیت های اکتشاف و استخراج نفت زیرساخت های جدیدی را در این منطقه ایجاد کرده است. با این حال حفظ محیط زیست بیابانی در برابر توسعه و تغییرات اقلیمی یک چالش مهم محسوب می شود.

بیابان گبی

بیابان گبی یک بیابان وسیع در آسیای مرکزی است که بخش هایی از شمال چین و جنوب مغولستان را در بر می گیرد. برخلاف بسیاری از بیابان های معروف گبی یک بیابان گرمسیری معمولی نیست؛ بلکه یک بیابان سرد است که دماهای شدید را تجربه می کند. زمستان های آن بسیار سرد و همراه با بارش برف است در حالی که تابستان ها می تواند گرم باشد. بارش کلی سالانه در گبی کم است که آن را در دسته بیابان ها قرار می دهد اما نوسانات دمایی فصلی آن قابل توجه است.

چشم انداز گبی متنوع است و شامل دشت های سنگریزه ای مناطق کوهستانی و تپه های شنی (اگرچه کمتر از صحرا) می شود. پوشش گیاهی در گبی پراکنده و شامل علف های مقاوم به خشکی و برخی درختچه ها است. این بیابان به دلیل کشف تعداد زیادی فسیل دایناسور از جمله اولین تخم های دایناسور کشف شده در جهان شهرت جهانی دارد و یک منطقه کلیدی برای دیرینه شناسی است.

حیات جانوری در گبی شامل گونه هایی است که با شرایط آب و هوایی متغیر سازگار شده اند. شترهای دوکوهانه (باکتریایی) که برای تحمل دماهای شدید و پیمایش مسافت های طولانی در محیط های خشک سازگار شده اند از حیوانات نمادین این منطقه هستند. پلنگ های برفی در مناطق کوهستانی و حیواناتی مانند غزال ها و گورخر مغولی نیز در بخش هایی از گبی یافت می شوند. از نظر تاریخی بیابان گبی بخشی مهم از مسیر جاده ابریشم بوده و نقش کلیدی در تجارت و تبادل فرهنگی بین شرق و غرب ایفا کرده است.

بیابان کالاهاری

بیابان کالاهاری یک منطقه نیمه خشک و بیابانی بزرگ در جنوب آفریقا است که بخش های وسیعی از بوتسوانا نامیبیا و آفریقای جنوبی را پوشش می دهد. اگرچه اغلب به عنوان یک بیابان واقعی طبقه بندی می شود اما نسبت به صحرای بزرگ آفریقا بارش بیشتری دریافت می کند و دارای پوشش گیاهی متنوع تری است به ویژه در بخش های شمالی. این ویژگی باعث شده تا کالاهاری بیشتر شبیه به یک استپ خشک یا ساوانای بیابانی با درختان و درختچه های پراکنده به نظر برسد.

آب و هوای کالاهاری گرم و فصلی است با تابستان های گرم و مرطوب (نسبتاً) و زمستان های خشک و خنک تر. بارش باران نامنظم است و اغلب به شکل رگبارهای شدید رخ می دهد که می تواند باعث ایجاد رودخانه های فصلی و حوضچه های آب موقت شود. این منابع آبی موقتی برای حیات وحش منطقه حیاتی هستند. پوشش گیاهی شامل علف ها درختچه های خاردار و درختانی مانند آکاسیا و بائوباب در مناطق خاص است.

کالاهاری به دلیل حیات وحش غنی و متنوع خود مشهور است به ویژه در پارک های ملی و مناطق حفاظت شده مانند پارک ملی کالاهاری گمس باک. حیواناتی مانند شیرهای کالاهاری (که به دلیل جثه بزرگتر و یال تیره تر شناخته می شوند) چیتاها پلنگ ها فیل ها زرافه ها انواع غزال ها و تعداد زیادی پرنده و خزنده در این بیابان زندگی می کنند. مردم بومی سن (سان) که اغلب به نام بوشمن ها شناخته می شوند هزاران سال در این بیابان زندگی کرده و با محیط آن سازگاری شگفت انگیزی پیدا کرده اند.

بیابان پاتاگونیا

بیابان پاتاگونیا بزرگترین بیابان در قاره آمریکای جنوبی در بخش های جنوبی آرژانتین و بخش کوچکی از شیلی واقع شده است. این بیابان به دلیل قرارگیری در منطقه پاتاگونیا و آب و هوای سردش شناخته می شود. برخلاف بیابان های گرمسیری پاتاگونیا زمستان های سردی دارد که دمای هوا می تواند به شدت کاهش یابد و حتی بارش برف نیز در آن مشاهده می شود. ویژگی بارز دیگر این بیابان وزش بادهای بسیار شدید و دائمی است که از غرب از سمت کوه های آند می وزند.

این بادها نقش مهمی در شکل گیری چشم انداز پاتاگونیا داشته اند و باعث فرسایش شدید خاک و سنگ ها شده اند که نتیجه آن دشت های سنگریزه ای وسیع فلات های صخره ای و دره های عمیق است. پوشش گیاهی در این بیابان به دلیل خشکی و بادهای شدید بسیار کم پشت است و عمدتاً شامل علف های مقاوم به سرما درختچه های خاردار و گیاهان بالشتکی است که نزدیک به زمین رشد می کنند تا از باد در امان بمانند.

حیات جانوری در بیابان پاتاگونیا شامل گونه هایی است که با سرما و باد سازگار شده اند. گواناکو یکی از اجداد لاما از حیوانات بزرگ و رایج این منطقه است. روباه های خاکستری پاتاگونیا شترمرغ های ریا (گونه ای پرنده بزرگ شبیه به شترمرغ) و انواع پرندگان شکاری نیز در این بیابان زندگی می کنند. این منطقه همچنین به دلیل مجاورت با کوه های آند و یخچال های طبیعی دارای دریاچه ها و رودخانه هایی در حاشیه خود است که منابع آبی مهمی برای حیات وحش و انسان ها فراهم می کنند. پاتاگونیا به دلیل مناظر بکر و منحصربه فردش مقصدی محبوب برای طبیعت گردی و تحقیقات علمی است.

بیابان سوریه

بیابان سوریه که با نام بادیه الشام نیز شناخته می شود یک بیابان بزرگ در منطقه خاورمیانه است که بخش های قابل توجهی از سوریه اردن عراق و عربستان سعودی را در بر می گیرد. این بیابان به دلیل زمین های صخره ای دشت های وسیع و خشک و وادی های (دره های رودخانه ای خشک) متعدد شناخته می شود. آب و هوای آن بسیار گرم و خشک است به ویژه در تابستان و نوسانات دمایی شدیدی بین روز و شب دارد؛ روزها بسیار گرم و شب ها خنک می شوند.

میزان بارش در بیابان سوریه بسیار کم است و به همین دلیل پوشش گیاهی آن محدود به گونه های مقاوم به خشکی مانند علف ها درختچه های خاردار و برخی گیاهان دارویی است که عمدتاً پس از بارش های اندک فصلی می رویند. حیات جانوری نیز شامل حیواناتی است که با این شرایط سازگار شده اند از جمله شترهای وحشی انواع خزندگان مانند مارها و سوسمارها جوندگان کوچک و پرندگان شکاری مانند عقاب ها و شاهین ها.

بیابان سوریه از نظر تاریخی منطقه بسیار مهمی بوده است. این بیابان بخشی از مسیرهای تجاری باستانی از جمله جاده ابریشم بوده و شهرهای باستانی مهمی مانند پالمیرا (تدمر) در واحه های آن یا در حاشیه آن شکوفا شده اند و به عنوان ایستگاه های کاروان ها عمل می کردند. امروزه این منطقه همچنان برای قبایل بدوی که به سبک زندگی سنتی خود ادامه می دهند اهمیت دارد. همچنین بخش هایی از بیابان سوریه دارای ذخایر نفت و گاز طبیعی هستند که نقش مهمی در اقتصاد کشورهای منطقه ایفا می کنند.

بیابان گریت بیسین

بیابان گریت بیسین که در بخش هایی از هفت ایالت غربی ایالات متحده (عمدتاً نوادا و یوتا) واقع شده است بزرگترین بیابان در ایالات متحده و یکی از بزرگترین ها در آمریکای شمالی است. این بیابان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود بین رشته کوه های سیرا نوادا در غرب و کوه های راکی در شرق که مانع رسیدن رطوبت از اقیانوس آرام می شوند (پدیده سایه باران) بسیار خشک است. گریت بیسین یک بیابان سرد محسوب می شود که زمستان های سرد و برفی و تابستان های گرم و خشک دارد.

چشم انداز گریت بیسین شامل رشته کوه های موازی و دره های وسیع و هموار بین آن هاست. این منطقه فاقد خروجی آب به اقیانوس است به همین دلیل آب رودخانه ها و جریان ها در حوضه های داخلی جمع شده و تبخیر می شوند و دریاچه های نمکی یا شوره زارهای وسیع را تشکیل می دهند مانند دریاچه بزرگ نمک در یوتا. پوشش گیاهی غالب شامل گیاه مریم گلی (Sagebrush) است که نماد این بیابان محسوب می شود به همراه علف های مقاوم و درختان سرو کوهی در ارتفاعات بالاتر.

حیات جانوری در گریت بیسین متنوع است و شامل گونه هایی مانند غزال های شاخ چنگالی گوسفندهای کوهی خرگوش های صحرایی دم سیاه انواع جوندگان مارها (از جمله مارهای زنگی) و پرندگان مختلف است. این بیابان به دلیل ویژگی های زمین شناختی و اکولوژیکی منحصربه فرد خود مورد توجه دانشمندان و طبیعت گردان قرار دارد. بخش هایی از آن در قالب پارک ها و مناطق حفاظت شده مدیریت می شوند اگرچه فعالیت های انسانی مانند معدن کاری و چرای دام نیز در آن انجام می شود.

بیابان چی واوا

بیابان چی واوا که در شمال مکزیک و جنوب غربی ایالات متحده (بخش هایی از تگزاس نیومکزیکو و آریزونا) گسترده شده است بزرگترین بیابان در آمریکای شمالی است. این بیابان به دلیل تنوع زیستی بالا و ویژگی های اقلیمی خاص خود شناخته می شود. چی واوا یک بیابان گرم است اما مانند بسیاری از بیابان ها نوسانات دمایی فصلی و شبانه روزی قابل توجهی دارد؛ تابستان های آن بسیار گرم و زمستان های آن می تواند سرد و حتی همراه با یخبندان باشد. میزان بارش در این بیابان کم است اما بیشتر آن در طول فصل باران های موسمی در تابستان رخ می دهد.

چشم انداز بیابان چی واوا شامل دشت های وسیع کوهستان های پراکنده و وادی های خشک است. این بیابان دارای تنوع گیاهی بسیار غنی است به ویژه در مورد گونه های کاکتوس و گیاهان آبدار. بیش از ۳۵۰ گونه مختلف کاکتوس در این بیابان یافت می شود که آن را به یکی از مراکز تنوع کاکتوس در جهان تبدیل کرده است. سایر گیاهان رایج شامل درختچه های مسکیت اوکاتیلو و یوكا هستند که با شرایط خشک سازگار شده اند.

حیات جانوری در بیابان چی واوا نیز متنوع است و شامل حیواناتی مانند گوزن قاطری گوسفندهای بیابانی خرگوش های صحرایی روباه های خاکستری کایوت ها انواع جوندگان خزندگان (از جمله مارهای زنگی و سوسمارهای خاردار) و پرندگان مختلف است. این بیابان اهمیت اکولوژیکی زیادی دارد و بخش های قابل توجهی از آن در قالب پارک های ملی و مناطق حفاظت شده در هر دو کشور مدیریت می شوند. نزدیکی آن به مرز مکزیک و ایالات متحده نیز چالش ها و مسائل خاص خود را به همراه دارد.

بیابان قره قوم

بیابان قره قوم که نام آن در زبان ترکمنی به معنای شن سیاه است بخش اعظم مساحت کشور ترکمنستان را در آسیای مرکزی پوشش می دهد. این بیابان یکی از بزرگترین بیابان های شنی در جهان است و با تپه های شنی وسیع و موج دار خود شناخته می شود. آب و هوای قره قوم بسیار قاره ای است با تابستان های بسیار گرم و خشک و زمستان های نسبتاً سرد. دما در تابستان می تواند به شدت بالا برود در حالی که در زمستان دما زیر صفر درجه سانتی گراد نیز می رسد. میزان بارش در این بیابان بسیار کم است.

قره قوم به دلیل وجود دروازه جهنم (Darvaza Gas Crater) یک دهانه گاز طبیعی که از دهه ۱۹۷۰ به طور مداوم در حال سوختن است شهرت جهانی دارد. این پدیده یکی از جاذبه های غیرمعمول و دیدنی این بیابان است. چشم انداز قره قوم عمدتاً شنی است اما شامل مناطق صخره ای و شوره زار نیز می شود. پوشش گیاهی بسیار پراکنده و محدود به گونه های مقاوم به خشکی و نمک است که می توانند در میان شن ها رشد کنند.

بیابان قره قوم در ترکمنستان نه تنها به دلیل تپه های شنی گسترده اش شناخته می شود بلکه با پدیده های منحصربه فردی مانند دروازه جهنم و نقش حیاتی در ذخایر عظیم نفت و گاز منطقه اهمیت زمین شناختی و اقتصادی ویژه ای دارد.

حیات جانوری در قره قوم شامل حیواناتی است که با زندگی در شن و خشکی سازگار شده اند. شترهای دوکوهانه همچنان در این بیابان یافت می شوند و برای حمل و نقل در مناطق صعب العبور استفاده می شوند. حیوانات دیگری مانند روباه های صحرایی گربه شنی انواع خزندگان و جوندگان نیز در این بیابان زندگی می کنند. قره قوم از نظر اقتصادی نیز بسیار مهم است زیرا ترکمنستان دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی در زیر این بیابان است و استخراج این منابع نقش اصلی در اقتصاد کشور دارد. کانال قره قوم که برای آبیاری ساخته شده یکی از بزرگترین کانال های جهان است.

بیابان تکله مکان

بیابان تکله مکان که نام آن در زبان اویغوری به معنای اگر وارد شوی بیرون نخواهی آمد یا مکان بی بازگشت است در حوضه تاریم در منطقه سین کیانگ اویغور در شمال غربی چین واقع شده است. این بیابان یکی از بزرگترین و خشک ترین بیابان های شنی جهان است و بخش عمده ای از حوضه تاریم را پوشش می دهد. تکله مکان از شمال توسط کوه های تیان شان و از جنوب توسط کوه های کونلون احاطه شده است که مانع رسیدن رطوبت می شوند و آن را به شدت خشک نگه می دارند.

تکله مکان به دلیل تپه های شنی بسیار بلند و گسترده اش مشهور است که توسط بادهای شدید به طور مداوم جابجا می شوند و منظره ای متغیر ایجاد می کنند. بارش در این بیابان بسیار کم است و رودخانه هایی که از کوه های اطراف سرچشمه می گیرند پیش از رسیدن به مرکز بیابان در شن ها فرو می روند یا در دریاچه های نمکی تبخیر می شوند. شرایط آب و هوایی در تکله مکان بسیار سخت است با تابستان های بسیار گرم و زمستان های سرد.

به دلیل خشکی شدید پوشش گیاهی در تکله مکان بسیار نادر است و عمدتاً در حاشیه بیابان و در امتداد رودخانه های فصلی یافت می شود. حیات جانوری نیز محدود به گونه هایی است که با این شرایط سخت سازگار شده اند. از نظر تاریخی بیابان تکله مکان یک مانع بزرگ در مسیر شمالی و جنوبی جاده ابریشم بود. کاروان ها مجبور بودند در امتداد حاشیه بیابان حرکت کنند و شهرهای واحه ای مهمی مانند کاشغر یارقند ختن و تورفان در این حاشیه شکوفا شدند و به عنوان ایستگاه های تجاری و فرهنگی عمل می کردند.

بیابان تکله مکان در چین با تپه های شنی عظیم و آب و هوای بی نهایت خشک یکی از چالش برانگیزترین بیابان های جهان است که در طول تاریخ به عنوان یک مانع طبیعی در مسیر جاده ابریشم عمل کرده و تنها در حاشیه آن امکان سکونت و تجارت وجود داشته است.

امروزه تلاش هایی برای کنترل حرکت شن ها و توسعه زیرساخت ها در حاشیه بیابان انجام می شود. همچنین کاوش های باستان شناسی در مناطق خشک تکله مکان منجر به کشف بقایای شهرهای باستانی دفن شده در زیر شن ها و مومیایی های تاریم شده که اطلاعات ارزشمندی در مورد تاریخ و فرهنگ منطقه ارائه می دهند.

سوالات متداول

بیابان چیست؟

بیابان منطقه ای جغرافیایی است که میزان بارش سالانه آن بسیار کم است معمولاً کمتر از ۲۵۰ میلی متر. این کمبود بارش باعث محدودیت شدید در رشد گیاهان و شرایط زیستی خاص می شود صرف نظر از اینکه منطقه گرم باشد یا سرد.

آیا همه بیابان ها گرم هستند؟

خیر همه بیابان ها گرم نیستند. تعریف بیابان بر اساس کمبود بارش است. بزرگترین بیابان های جهان مانند جنوبگان و شمالگان بیابان های قطبی هستند که به دلیل سرمای شدید و بارش کم (عمدتاً به شکل برف) در این دسته قرار می گیرند.

بزرگترین بیابان گرم دنیا کدام است؟

بزرگترین بیابان گرم دنیا صحرای بزرگ آفریقا است که در شمال آفریقا واقع شده و مساحتی حدود ۹.۲ میلیون کیلومتر مربع را پوشش می دهد. این بیابان به دماهای بسیار بالا و خشکی شدید مشهور است.

چه نوع آب و هوایی در بیابان ها حاکم است؟

آب و هوای بیابان ها بسته به نوع آن ها متفاوت است. بیابان های گرم دارای تابستان های بسیار گرم و زمستان های معتدل تا خنک هستند با نوسانات دمایی شدید بین روز و شب. بیابان های سرد دارای تابستان های کوتاه و خنک و زمستان های بسیار سرد و طولانی هستند.

چه حیواناتی در بیابان زندگی می کنند؟

حیوانات مختلفی با سازگاری های منحصر به فرد در بیابان ها زندگی می کنند از جمله شترها روباه های صحرایی (مانند فنک) خزندگان (مارها سوسمارها) جوندگان کوچک حشرات عقرب ها و پرندگان شکاری. در بیابان های قطبی نیز حیواناتی مانند پنگوئن فک خرس قطبی و روباه قطبی یافت می شوند.

تفاوت بیابان و کویر چیست؟

در زبان فارسی گاهی این دو کلمه به جای هم استفاده می شوند اما از نظر تخصصی تفاوت دارند. بیابان به منطقه وسیعی با بارش کم و پوشش گیاهی پراکنده اطلاق می شود که می تواند شامل انواع زمین ها باشد. کویر به بخشی از بیابان گفته می شود که دارای نمک زار یا شوره زار است و معمولاً بقایای دریاچه های باستانی خشک شده است.