لائوس | راهنمای جامع سفر و تور + برنامه 14 روزه

لائوس سرزمینی آرام در قلب جنوب شرقی آسیا مقصدی است که فرهنگ غنی طبیعت بکر و تجربه های منحصربه فردی را پیش روی شما قرار می دهد. برخلاف همسایگان پرهیاهوی خود لائوس فضایی آرام تر و اصیل تر دارد که برای بسیاری از مسافران جذاب است. برنامه ریزی سفر به این کشور می تواند چالش برانگیز باشد خصوصاً اگر بخواهید در مدت زمان مشخصی بهترین نقاط را ببینید و از جاذبه های اصلی آن لذت ببرید. این محتوا راهنمای جامعی برای شماست تا بتوانید سفری به یادماندنی به لائوس را برنامه ریزی کنید و از هر لحظه آن نهایت استفاده را ببرید.

برنامه هیجان انگیز سفر به لائوس در ۲ هفته

سفر ۱۴ روزه به لائوس فرصتی عالی برای کشف بخش های متنوع این کشور از جنوب تا شمال است. این برنامه به گونه ای طراحی شده که شما را با طبیعت فرهنگ و تاریخ لائوس آشنا کند و تجربه ای جامع از این مقصد کمتر شناخته شده ارائه دهد. از جزایر آرام جنوبی گرفته تا شهرهای تاریخی و مناطق کوهستانی شمال هر بخش از این سفر جذابیت های خاص خود را دارد.

روز ۱ و ۲ سی فان دون ۴ هزار جزیره

سفر خود را در جنوب لائوس و در منطقه سی فان دون (۴ هزار جزیره) آغاز کنید. این منطقه در امتداد رودخانه مکونگ قرار دارد و فضایی بسیار آرام و دلپذیر برای استراحت پس از پرواز طولانی فراهم می کند. می توانید در یکی از جزایر اصلی مانند دون دت دون سوم یا دون خونگ اقامت کنید. دون دت برای کسانی که به دنبال کمی هیجان و فعالیت های آبی هستند مناسب تر است در حالی که دون سوم و دون خونگ آرامش بیشتری دارند.

در این دو روز فرصت دارید از آبشار عظیم خونه فافنگ یکی از بزرگترین آبشارهای آسیا دیدن کنید. همچنین می توانید با اجاره قایق در رودخانه مکونگ گشتی بزنید و شاید شانس دیدن دلفین های کمیاب رودخانه را پیدا کنید. دوچرخه سواری در میان مزارع و روستاهای جزیره نیز تجربه ای لذت بخش است و به شما امکان می دهد با زندگی محلی آشنا شوید.

روز ۳ ۴ و ۵ پاکسه و فلات بولاون

پس از لذت بردن از آرامش ۴ هزار جزیره با اتوبوس به سمت شمال و شهر پاکسه حرکت کنید. پاکسه دروازه ورود به منطقه فلات بولاون است که به خاطر مزارع قهوه و آبشارهای متعددش شهرت دارد. این سه روز را به گشت و گذار در این منطقه اختصاص دهید.

یک روز را به بازدید از شهر چامپاساک و معبد باستانی وات فو که قدمت آن به دوران پیش از انگکور وات بازمی گردد و در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده اختصاص دهید. روز دیگر را به کاوش در فلات بولاون و دیدن آبشارهایی مانند تاد فَن و تاد یوآنگ بگذرانید. بازدید از مزارع قهوه و چای و آشنایی با فرآیند تولید آن ها نیز می تواند جذاب باشد. بازارهای محلی پاکسه نیز مکانی عالی برای تجربه فرهنگ و خرید سوغاتی هستند.

روز ۶ ۷ و ۸ تاخک و حلقه کونگ لور

در ادامه مسیر به سمت شمال در شهر تاخک توقف کنید. این منطقه برای علاقه مندان به ماجراجویی و طبیعت گردی ایده آل است و به خاطر «حلقه تاخک» یک مسیر موتورسواری معروف شناخته می شود. حتی اگر موتورسواری نمی کنید می توانید با سایر وسایل نقلیه از زیبایی های این منطقه لذت ببرید.

برجسته ترین جاذبه این بخش غار کونگ لور است. این غار رودخانه ای طویل (حدود ۷.۵ کیلومتر) است که تنها با قایق قابل دسترسی است. قایق سواری در دل این غار تاریک و دیدن دیواره های عظیم و اشکال کریستالی آن تجربه ای فراموش نشدنی است. اطراف تاخک نیز فرصت های خوبی برای سنگ نوردی و پیاده روی در دل طبیعت وجود دارد.

روز ۹ وینتیان

پس از ماجراجویی در تاخک به سمت پایتخت آرام لائوس وینتیان حرکت کنید. وینتیان کوچکترین پایتخت در جنوب شرقی آسیا است و فضایی دلنشین دارد. این روز را به کاوش در شهر و بازدید از جاذبه های اصلی آن اختصاص دهید.

از بناهای مذهبی مهم مانند وات سی موانگ و وات سیساکت دیدن کنید. از دروازه پیروزی (پاتوکسای) بالا بروید تا نمای پانورامایی از شهر را تماشا کنید. بازدید از مرکز COPE نیز که به تاریخ تلخ بمباران لائوس می پردازد بسیار آموزنده است. عصر را می توانید در بازارهای شبانه کنار رودخانه مکونگ بگذرانید و از غذاهای محلی لذت ببرید.

روز ۱۰ و ۱۱ ونگ وینگ

از وینتیان با مینی ون یا اتوبوس به سمت شمال و شهر ونگ وینگ بروید. ونگ وینگ که زمانی به خاطر تفریحات آبی هیجان انگیز شهرت داشت اکنون مقصدی آرام تر اما همچنان زیباست که در میان کوه های کارستی و رودخانه نم سونگ قرار گرفته است.

این دو روز را می توانید به فعالیت های متنوعی مانند غارنوردی کایاک سواری در رودخانه دوچرخه سواری در حومه شهر یا پیاده روی در میان مزارع برنج اختصاص دهید. تماشای غروب خورشید بر فراز کوه ها و رودخانه نم سونگ بسیار دیدنی است. همچنین می توانید با بالن سواری از مناظر خیره کننده منطقه لذت ببرید.

روز ۱۲ ۱۳ و ۱۴ لوانگ پرابانگ

سه روز پایانی سفرتان را در لوانگ پرابانگ شهر تاریخی و ثبت شده در میراث جهانی یونسکو سپری کنید. لوانگ پرابانگ با معابد زیبا معماری استعماری فرانسوی و فضای روحانی خود قلب فرهنگی لائوس محسوب می شود.

در این شهر از معابد مهمی مانند وات شیِنگ تونگ و موزه قصر سلطنتی دیدن کنید. در مراسم صبحگاهی اهدای صدقه به راهبان بودایی شرکت کنید. از کوه فوسی بالا بروید تا غروب آفتاب را بر فراز شهر و رودخانه مکونگ تماشا کنید. همچنین می توانید از بازارهای شبانه دیدن کرده و صنایع دستی محلی را خریداری کنید.

در خارج از شهر از آبشار معروف کوانگ سی با حوضچه های فیروزه ای رنگش دیدن کنید و در صورت تمایل در آن ها شنا کنید. بازدید از غارهای پاک او که مملو از مجسمه های بودا هستند و با قایق در رودخانه مکونگ قابل دسترسی اند نیز توصیه می شود. این سه روز فرصت کافی برای لذت بردن از فضای آرام و زیبای لوانگ پرابانگ و پایان دادن به سفر هیجان انگیزتان در لائوس را فراهم می کند.

آشنایی مقدماتی با لائوس

لائوس کشوری محصور در خشکی در جنوب شرقی آسیا است که با کشورهای چین ویتنام کامبوج تایلند و میانمار هم مرز است. پایتخت و بزرگترین شهر آن وینتیان نام دارد. لائوس تاریخ و فرهنگ غنی دارد و تحت تأثیر بودیسم ترواده قرار گرفته است. اقتصاد این کشور در حال توسعه است و گردشگری نقش مهمی در آن ایفا می کند. مردم لائوس به مهمان نوازی و سبک زندگی آرام خود شهرت دارند.

بهترین زمان سفر به لائوس

بهترین زمان برای سفر به لائوس معمولاً از نوامبر تا فوریه است. در این دوره هوا خنک تر و خشک تر است و برای فعالیت های خارج از منزل و گشت و گذار بسیار مناسب است. فصل گرم و خشک از مارس تا می ادامه دارد و هوا می تواند بسیار گرم شود. فصل بارانی از می تا اکتبر است که با باران های شدید اما معمولاً کوتاه همراه است. سفر در فصل بارانی نیز مزایای خود را دارد مانند طبیعت سرسبزتر و تعداد کمتر گردشگران.

ویزای توریستی لائوس

برای سفر توریستی به لائوس بیشتر ملیت ها نیاز به ویزا دارند. شهروندان برخی کشورها می توانند ویزای بدو ورود (Visa on Arrival) را در فرودگاه های بین المللی اصلی مانند وینتیان و لوانگ پرابانگ یا برخی گذرگاه های مرزی زمینی دریافت کنند. شرایط و مدارک لازم برای دریافت ویزا ممکن است بسته به ملیت شما متفاوت باشد. توصیه می شود پیش از سفر از سفارت یا کنسولگری لائوس در کشور خود یا وب سایت های رسمی مربوط به ویزا اطلاعات دقیق را کسب کنید.

لیست قیمت تور لائوس

قیمت تور لائوس به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله مدت زمان سفر نوع اقامتگاه (هتل های اقتصادی یا لوکس) فعالیت های گنجانده شده در تور زمان سفر (فصل اوج یا کم سفر) و شرکت ارائه دهنده تور. تورهای گروهی معمولاً ارزان تر از تورهای انفرادی یا سفارشی هستند. به طور کلی هزینه های سفر در لائوس نسبت به برخی کشورهای همسایه مانند تایلند یا ویتنام کمی پایین تر است اما این موضوع به سبک سفر شما بستگی دارد. برای اطلاع از قیمت های دقیق بهتر است با آژانس های مسافرتی معتبر که تور لائوس برگزار می کنند تماس بگیرید و پکیج های مختلف را مقایسه کنید.

سفر زمینی هوایی دریایی و سفر با قطار و بک پک به لائوس

دسترسی به لائوس از راه های مختلفی امکان پذیر است. سفر هوایی رایج ترین روش است و فرودگاه های بین المللی در وینتیان لوانگ پرابانگ و پاکسه پروازهایی از کشورهای همسایه و برخی مقاصد دیگر دارند. سفر زمینی از کشورهای همسایه مانند تایلند ویتنام کامبوج و چین از طریق گذرگاه های مرزی امکان پذیر است و برای مسافرانی که به صورت بک پک سفر می کنند یا به دنبال تجربه بیشتری از منطقه هستند جذاب است.

سفر با قطار به طور مستقیم به لائوس از کشورهای دیگر تا همین اواخر محدود بود اما با راه اندازی خط آهن پرسرعت لائوس-چین امکان سفر ریلی بین چین و لائوس و همچنین بین شهرهای اصلی لائوس مانند وینتیان و لوانگ پرابانگ فراهم شده که گزینه جدید و سریعی محسوب می شود. سفر دریایی در رودخانه مکونگ نیز بین برخی شهرها مانند لوانگ پرابانگ و هوای سای در مرز تایلند امکان پذیر است و تجربه ای کندتر و منظره ای متفاوت ارائه می دهد. سفر به سبک بک پک در لائوس بسیار محبوب است و امکان اقامت در مهمان خانه های ارزان استفاده از حمل ونقل عمومی و تجربه نزدیک تر با فرهنگ محلی را فراهم می کند.

شهرهای تور لائوس

شهرهای اصلی که معمولاً در تورهای لائوس گنجانده می شوند عبارتند از: وینتیان پایتخت آرام و مرکز اداری و فرهنگی کشور لوانگ پرابانگ شهر تاریخی و ثبت شده در میراث جهانی یونسکو با معابد زیبا و فضای روحانی ونگ وینگ منطقه ای با طبیعت کوهستانی و رودخانه ای که برای فعالیت های ماجراجویانه مناسب است و پاکسه در جنوب که دروازه ورود به منطقه ۴ هزار جزیره و فلات بولاون است. شهرهای کوچکتر دیگری نیز مانند ساواناخِت و لوآنگ نام تا برای تجربه های متفاوت تر وجود دارند.

جاذبه های گردشگری لائوس

لائوس دارای جاذبه های گردشگری متنوعی است که شامل آثار تاریخی معابد باستانی مناطق طبیعی بکر و فعالیت های ماجراجویانه می شود. این جاذبه ها در سراسر کشور پراکنده شده اند و هر کدام زیبایی ها و ویژگی های خاص خود را دارند. از آبشارهای پلکانی گرفته تا غارهای زیرزمینی و معابد باستانی لائوس برای هر سلیقه ای چیزی برای ارائه دارد.

غار و آبشارهای کوانگ سی

آبشار کوانگ سی یکی از معروف ترین جاذبه های طبیعی لائوس است که در نزدیکی لوانگ پرابانگ قرار دارد. این آبشار مجموعه ای از آبشارهای پلکانی است که به حوضچه های فیروزه ای رنگ می ریزند. اطراف آبشار توسط جنگل سرسبز احاطه شده و محیطی بسیار زیبا برای پیاده روی استراحت و شنا فراهم می کند. یک مرکز نجات خرس نیز در نزدیکی آبشار قرار دارد که بازدید از آن آموزنده است.

غارهای کنگ لر

غار کونگ لور یک غار رودخانه ای شگفت انگیز است که در نزدیکی شهر تاخک واقع شده است. رودخانه نَم هین بون از میان این غار آهکی به طول ۷.۵ کیلومتر عبور می کند. بازدید از این غار با قایق های موتوری انجام می شود و در طول مسیر می توانید از تاریکی غار دیواره های عظیم و استالاکتیت ها و استالاگمیت های آن لذت ببرید. این تجربه یکی از منحصر به فردترین فعالیت ها در لائوس است.

معبد فات فو

وات فو یک مجموعه معبد خمر باستانی است که در نزدیکی شهر چامپاساک در جنوب لائوس قرار دارد. این مجموعه که قدمت آن به قرن نهم بازمی گردد پیش از انگکور وات در کامبوج ساخته شده و نمونه ای عالی از معماری خمر پیشاانگکوری است. وات فو در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و شامل معابد زیارتگاه ها و سازه های سنگی است که بر روی دامنه ی کوه قرار گرفته اند. بازدید از این مکان تاریخی فرصتی برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ منطقه است.

چهار هزار جزیره

سی فان دون یا ۴ هزار جزیره منطقه ای در جنوب لائوس است که رودخانه مکونگ به پهنای زیادی می رسد و هزاران جزیره کوچک و بزرگ را تشکیل می دهد. این منطقه فضایی بسیار آرام و دلنشین دارد و برای استراحت و لذت بردن از طبیعت رودخانه مکونگ ایده آل است. فعالیت هایی مانند دوچرخه سواری قایق سواری شنا و تماشای غروب آفتاب در این منطقه محبوب هستند. جزایر اصلی مانند دون دت و دون خونگ امکانات اقامتی و رستوران دارند.

مکان های تاریخی در لائوس

لائوس دارای مکان های تاریخی متعددی است که نشان دهنده تاریخ غنی و پیچیده این کشور هستند. علاوه بر معابد باستانی مانند وات فو و معابد لوانگ پرابانگ و وینتیان مکان هایی مانند دشت کوزه ها (Plain of Jars) در استان شیِنگ خوانگ که مجموعه ای از کوزه های سنگی مرموز باستانی است اهمیت تاریخی دارند. همچنین بقایای مربوط به جنگ های گذشته از جمله مرکز COPE در وینتیان بخش مهمی از تاریخ معاصر لائوس را روایت می کنند.

جاذبه های طبیعی در لائوس

طبیعت یکی از بزرگترین دارایی های لائوس است. این کشور دارای کوه های سرسبز فلات های مرتفع غارهای عظیم رودخانه های پرآب و آبشارهای زیبا است. علاوه بر آبشار کوانگ سی و غار کونگ لور آبشارهای دیگری مانند تاد فَن و تاد یوآنگ در فلات بولاون و آبشار خونه فافنگ در جنوب نیز دیدنی هستند. مناطق حفاظت شده طبیعی مانند نَم اِت-فوی لویی نیز فرصت هایی برای اکوتوریسم و مشاهده حیات وحش ارائه می دهند. رودخانه مکونگ نیز به خودی خود یک جاذبه طبیعی مهم است که زندگی در اطراف آن جریان دارد.

نکات مهم که پیش از تور لائوس باید بدانید

پیش از سفر به لائوس آگاهی از برخی نکات مهم می تواند به شما در داشتن سفری راحت تر و ایمن تر کمک کند. این نکات شامل مسائل بهداشتی امنیتی حمل ونقل و اقامت می شود. برنامه ریزی قبلی و کسب اطلاعات لازم خصوصاً در مورد سلامت و ایمنی بخش مهمی از آمادگی برای سفر است.

بیماری ها و واکسن های مورد نیاز قبل از سفر به لائوس

پیش از سفر به لائوس توصیه می شود با پزشک یا یک کلینیک بهداشت مسافرتی مشورت کنید. واکسن های معمول مانند کزاز دیفتری سیاه سرفه فلج اطفال سرخک اوریون و سرخجه باید به روز باشند. واکسن های دیگری مانند هپاتیت A حصبه و در برخی موارد هپاتیت B نیز ممکن است توصیه شوند. بسته به منطقه مورد بازدید و فصل سفر ممکن است نیاز به اقدامات پیشگیرانه در برابر مالاریا نیز باشد. نوشیدن آب بطری شده و رعایت بهداشت غذایی برای جلوگیری از بیماری های گوارشی ضروری است.

خطرات احتمالی برای گردشگران در لائوس

لائوس به طور کلی کشور امنی برای گردشگران محسوب می شود اما مانند هر مقصد دیگری رعایت نکات ایمنی ضروری است. جیب بری و سرقت های کوچک خصوصاً در مناطق شلوغ و بازارهای شبانه ممکن است رخ دهد. احتیاط در هنگام کرایه موتورسیکلت و رانندگی در جاده های ناهموار مهم است. یکی از خطرات جدی تر در برخی مناطق روستایی وجود مهمات منفجر نشده از زمان جنگ است؛ بنابراین هرگز از مسیرهای مشخص شده خارج نشوید خصوصاً در مناطقی مانند شیِنگ خوانگ و استان ساواناخِت.

اجاره اتومبیل در لائوس

اجاره اتومبیل بدون راننده در لائوس رایج نیست و توصیه نمی شود خصوصاً برای کسانی که با جاده ها و قوانین رانندگی محلی آشنایی ندارند. جاده ها ممکن است در شرایط خوبی نباشند و رانندگی می تواند چالش برانگیز باشد. رایج تر و ایمن تر استفاده از تاکسی توک توک یا اجاره اتومبیل با راننده است. برای سفرهای بین شهری اتوبوس ها مینی ون ها یا قطار (در مسیرهای مشخص) گزینه های بهتری هستند.

هتل های لائوس

لائوس طیف متنوعی از اقامتگاه ها را برای گردشگران با بودجه های مختلف ارائه می دهد. در شهرهای بزرگتر و مقاصد توریستی محبوب مانند لوانگ پرابانگ و وینتیان از مهمان خانه های اقتصادی و هاستل ها گرفته تا هتل های بوتیک و هتل های لوکس بین المللی در دسترس هستند. در مناطق کوچکتر و روستایی تر گزینه ها ممکن است محدودتر باشند و شامل مهمان خانه های ساده تر یا اقامتگاه های بوم گردی شوند. توصیه می شود پیش از سفر خصوصاً در فصول شلوغ اقامتگاه خود را رزرو کنید.

وسایل ضروری برای سفر به لائوس

هنگام بستن چمدان برای سفر به لائوس چند وسیله ضروری وجود دارد که باید به همراه داشته باشید. لباس های سبک و خنک برای آب و هوای گرم و مرطوب به همراه یک بارانی یا چتر برای فصل باران ضروری هستند. کفش های راحت برای پیاده روی و صندل یا دمپایی برای استفاده روزمره توصیه می شوند. کرم ضد آفتاب کلاه عینک آفتابی دافع حشرات و کیت کمک های اولیه کوچک نیز لازم هستند. اگر قصد بازدید از معابد را دارید لباس مناسب (پوشاندن شانه و زانو) به همراه داشته باشید. آداپتور برق و پاوربانک نیز می توانند مفید باشند.

تور لائوس

تورهای لائوس به روش های مختلفی قابل برنامه ریزی هستند و می توانند علایق گوناگون مسافران را پوشش دهند. این تورها می توانند شامل بازدید از شهرهای تاریخی طبیعت گردی فعالیت های ماجراجویانه تجربه های فرهنگی یا ترکیبی از همه این ها باشند. انتخاب نوع تور بستگی به زمان بودجه و ترجیحات شخصی شما دارد.

تور ماجراجویی لائوس

لائوس مقصدی عالی برای علاقه مندان به ماجراجویی است. تورهای ماجراجویی در لائوس می توانند شامل فعالیت هایی مانند کایاک سواری و رفتینگ در رودخانه ها غارنوردی (مانند غار کونگ لور) پیاده روی و ترکینگ در مناطق کوهستانی و روستایی دوچرخه سواری در حومه شهرها و صخره نوردی باشند. منطقه ونگ وینگ و منطقه تاخک از جمله مقاصد محبوب برای تورهای ماجراجویی هستند که فرصت های زیادی برای فعالیت های هیجان انگیز در دل طبیعت بکر فراهم می کنند.

تورهای تفریحی یک روزه لائوس

علاوه بر تورهای چند روزه که شهرهای مختلف را پوشش می دهند تورهای تفریحی یک روزه نیز در شهرهای اصلی لائوس خصوصاً لوانگ پرابانگ و وینتیان در دسترس هستند. این تورها معمولاً شامل بازدید از جاذبه های اطراف شهر مانند آبشار کوانگ سی غارهای پاک او یا فلات بولاون می شوند. این تورهای یک روزه برای مسافرانی که زمان محدودی دارند یا می خواهند فعالیت های خاصی را تجربه کنند گزینه مناسبی هستند و به راحتی از طریق آژانس های محلی یا هتل ها قابل رزرو هستند.

آیا تور لائوس را برای سفر می پسندم؟

اگر به دنبال مقصدی آرام با فرهنگی غنی طبیعت بکر و تجربه های اصیل هستید لائوس می تواند گزینه بسیار مناسبی برای شما باشد. این کشور فضایی متفاوت از همسایگان شلوغ خود دارد و تجربه ای آرامش بخش و فرهنگی ارائه می دهد.

فستیوال ها و رویدادهای مهم لائوس کدامند؟

مهمترین فستیوال لائوس لوسا مای (سال نو لائوسی) در ماه آوریل است که با پاشیدن آب و جشن های خیابانی همراه است. بون اواک فانسا (پایان فصل بارانی بودایی) و بون نوم (فستیوال قایق سواری) در ماه اکتبر نیز از رویدادهای مهم هستند.

شکم گردی و غذای تور لائوس چگونه است؟

غذای لائوسی برنج چسبنده (کائو نیائو) ماهی رودخانه ای و سبزیجات تازه تأکید دارد. لاب (سالاد گوشت چرخ کرده) و تام ماک هونگ (سالاد پاپایای سبز) از غذاهای معروف هستند. غذاها معمولاً با ادویه ها و چاشنی های محلی طعم دار می شوند.

چرا لائوس مقصد مناسبی برای سفر است؟

لائوس به دلیل طبیعت بکر فرهنگ بودایی آرام مردم مهمان نواز هزینه های نسبتاً پایین سفر و فضای کمتر توریستی نسبت به برخی مقاصد دیگر در جنوب شرقی آسیا مقصدی مناسب برای کسانی است که به دنبال تجربه ای متفاوت هستند.

چطور می توانم تور لائوس را رزرو کنم؟

می توانید تور لائوس را از طریق آژانس های مسافرتی بین المللی یا محلی که در زمینه تورهای جنوب شرقی آسیا فعالیت دارند رزرو کنید. همچنین می توانید با برنامه ریزی مستقل پرواز و اقامت خود را جداگانه رزرو کرده و از تورهای محلی برای بازدید از جاذبه ها استفاده کنید.

روش های دسترسی به آبشار کوانگ سی لائوس؟

آبشار کوانگ سی در حدود ۲۹ کیلومتری جنوب لوانگ پرابانگ قرار دارد. رایج ترین روش های دسترسی شامل اجاره توک توک تاکسی مینی ون اشتراکی یا موتورسیکلت است. بسیاری از تورهای یک روزه از لوانگ پرابانگ نیز بازدید از این آبشار را در برنامه دارند.