کاخ اسماعیلیه باکو: گشتی دلنشین در قلب معماری آذربایجان

کاخ اسماعیلیه باکو: گشتی دلنشین در قلب معماری آذربایجان

بازدیدی از کاخ اسماعیلیه در باکو

کاخ اسماعیلیه در باکو، نمادی خیره کننده از معماری گوتیک ونیزی و یادبودی از فداکاری و عشق پدری نیک اندیش، یکی از برجسته ترین بناهای تاریخی و علمی جمهوری آذربایجان است که امروزه میزبان آکادمی ملی علوم این کشور است.

سفر به پایتخت آذربایجان، باکو، بدون بازدید از بناهایی که داستان های عمیق تاریخی و شاهکارهای معماری را در خود جای داده اند، کامل نخواهد بود. در میان انبوه جاذبه های این شهر، کاخ اسماعیلیه با نمای باشکوه و تاریخ پرفراز و نشیب خود، جایگاه ویژه ای دارد. این بنا نه تنها از نظر بصری خیره کننده است، بلکه هر آجر آن روایتی از عشق، فقدان، تخریب و رستاخیز را در دل خود نهفته دارد. برای گردشگران، پژوهشگران و علاقه مندان به تاریخ و معماری، کاخ اسماعیلیه مقصدی است که فراتر از یک بازدید ساده، تجربه ای عمیق و ماندگار را ارائه می دهد. این مقاله، راهنمایی جامع برای کشف تمامی ابعاد این نگین معماری و تاریخی باکو است.

کاخ اسماعیلیه: نمادی از شکوه، فداکاری و رستاخیز

کاخ اسماعیلیه در قلب شهر باکو، در خیابان استقلالیت (که قبلاً خیابان نیکولایف نام داشت)، همچون نگینی درخشان می درخشد. این بنا نه تنها به دلیل زیبایی خیره کننده معماری گوتیک ونیزی خود شناخته شده است، بلکه به خاطر داستان الهام بخش پشت ساخت آن نیز مورد توجه قرار می گیرد. اسماعیلیه نمادی از قدرت، ثروت و نیکوکاری در اوایل قرن بیستم باکو است و به خوبی تلفیق فرهنگ ها و دوره های تاریخی متفاوت را در خود بازتاب می دهد.

از یادبود تا مرکز علم: مروری بر کاربری های کاخ

این کاخ در سال ۱۹۱۳ میلادی با هدف اولیه میزبانی از انجمن خیریه مسلمانان بنیان گذاری شد. پس از تکمیل، به سرعت به یکی از مراکز مهم اجتماعی و فرهنگی شهر تبدیل گشت. با گذشت زمان و تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی، کاربری این بنا نیز دگرگون شد. از انجمن مطالعات آذربایجان و کمیسیون باستان شناسی گرفته تا جامعه فرهنگ ترکی و علوم اتحاد جماهیر شوروی سابق، هر یک دوره ای را در این کاخ سپری کرده اند. امروزه، کاخ اسماعیلیه به عنوان مقر اصلی آکادمی ملی علوم آذربایجان فعالیت می کند و به این ترتیب، میراثی از علم و دانش را در کنار تاریخ و هنر نگهداری می کند. این تغییر کاربری ها نشان دهنده پویایی و اهمیت این بنا در بستر تاریخی آذربایجان است.

داستانی از عشق و نیکوکاری: تاریخچه کاخ اسماعیلیه

تاریخچه کاخ اسماعیلیه نه تنها به شرح جزئیات ساخت و معماری آن می پردازد، بلکه داستانی از فداکاری عمیق و اندوه پدرانه ای را روایت می کند که به خلق یکی از باشکوه ترین بناهای باکو منجر شد.

بانی نیک اندیش و یادبود پسر

کاخ اسماعیلیه به همت و سرمایه موسی نقی اف، یکی از برجسته ترین میلیونرهای نفتی و نیکوکاران بزرگ باکو در اوایل قرن بیستم، ساخته شد. نقی اف که ثروت فراوانی از صنعت نفت به دست آورده بود، قلب رئوفی نیز داشت و همواره در پی یاری رساندن به همنوعان خود بود. اما انگیزه ای بسیار شخصی و دردناک او را به سوی ساخت این بنا سوق داد. در سال ۱۹۰۷، پسر جوان و تنها او، اسماعیل، در سنین جوانی و در پی ابتلا به بیماری سل، جان خود را از دست داد. این واقعه تأثیر عمیقی بر موسی نقی اف گذاشت. برای جاودانه کردن یاد پسرش و همچنین برای انجام کاری خیر در راستای آرزوهای اسماعیل که همواره دغدغه تعلیم و تربیت داشت، نقی اف تصمیم به ساخت بنایی گرفت که نمادی از علم، فرهنگ و نیکوکاری باشد. هدف اولیه او ایجاد یک انجمن خیریه مسلمانان بود که به نیازمندان کمک کرده و به ترویج علم و دانش بپردازد. نام اسماعیلیه نیز به افتخار و یاد پسر از دست رفته او بر این کاخ نهاده شد، که خود نشان دهنده عمق عشق و فداکاری این پدر است.

در سال ۱۹۰۵، حاجی زین العابدین تقی اف، رئیس وقت بنیاد خیریه مسلمانان، با ارسال نامه ای به دومای شهر باکو، نیاز این بنیاد به یک مقر مناسب را تشریح کرده و خواستار اهدای زمینی خالی در بین دفتر تحریریه روزنامه کسپی و مدرسه دختران مسلمان شد. این زمین به صورت رایگان برای استفاده بنیاد اهدا شد. پس از مدتی تأخیر در شروع ساخت و در یکی از ضیافت های عید نوروز، میلیونرهای باکو به موسی نقی اف پیشنهاد دادند که او هزینه های ساخت مقر بنیاد خیریه را به یاد پسرش تقبل کند. این پیشنهاد با استقبال نقی اف مواجه شد و او آماده ساخت بنایی باشکوه شد که یاد پسرش را زنده نگه دارد و در عین حال به نفع جامعه باشد.

جوزف پلاشکو: خالق شاهکار گوتیک ونیزی

پس از تصمیم نقی اف برای ساخت کاخ، وظیفه طراحی این بنای عظیم به معمار برجسته لهستانی-آذربایجانی، جوزف پلاشکو سپرده شد. پلاشکو که در اوایل قرن بیستم به عنوان معمار ارشد باکو شهرت یافته بود و آثار متعددی از خود در این شهر بر جای گذاشته بود، تصمیم گرفت کاخ اسماعیلیه را به سبک معماری گوتیک ونیزی طراحی کند. این سبک که در شهرهایی چون ونیز با جزئیات فراوان و ظرافت خاص خود شناخته می شود، با نماهای پرکنده کاری، قوس های نوک تیز و پنجره های توری شکل، شکوه و عظمتی منحصربه فرد به بنا می بخشید.

انتخاب این سبک برای باکو که شهری با سابقه فرهنگی غنی اسلامی و شرقی بود، نشان دهنده دیدگاه جهانی پلاشکو و تمایل به ایجاد تلفیقی هنرمندانه از فرهنگ های شرق و غرب بود. پلاشکو، متولد روسیه و تحصیل کرده در انستیتو مهندسان سنت پترزبورگ، از سال ۱۸۹۷ در باکو فعالیت می کرد و به سرعت به یکی از معماران مورد اعتماد خانواده های ثروتمند نفتی تبدیل شد. ساخت کاخ اسماعیلیه در سال ۱۹۰۸ آغاز شد و در سال ۱۹۱۳ به اتمام رسید. در زمان خود، این کاخ به دلیل ویژگی های معماری باشکوه و حجم عظیم خود، یکی از بزرگترین و پرجلال ترین بناهای باکو به شمار می رفت.

نبرد باکو و زخم های یک کاخ: رویدادهای سال 1918

در پی رویدادهای خونین وقایع مارس ۱۹۱۸ در باکو، که با درگیری های شدید بین نیروهای بلشویک-ارمنی و مسلمانان آذربایجان همراه بود، کاخ اسماعیلیه نیز از این آسیب ها در امان نماند. این درگیری ها منجر به آتش سوزی های گسترده در شهر و تخریب بسیاری از بناهای تاریخی شد. ارامنه ای که در آن زمان کنترل باکو را به دست گرفته بودند، به این کاخ یورش برده، آن را غارت کرده و سپس به آتش کشیدند. در نتیجه این آتش سوزی، نه تنها خسارات مالی فراوانی به ساختار و تزئینات داخلی کاخ وارد شد، بلکه آرشیوهای ارزشمند و مدارک موجود در آن نیز به کلی از بین رفت و به خاکستر تبدیل شد. همچنین، کتیبه های طلایی رنگی که در نمای کاخ با آیات قرآنی و جملات حکمت آمیز تزیین شده بودند، در این آتش سوزی از بین رفتند. این کتیبه ها حاوی جملاتی مانند انسان با کار کردن پیشرفت می کند و فقط به کمک آن می تواند به اهدافش دست یابد، انسان باید از لحظه تولد تا مرگ برای کسب دانش تلاش کند، مسلمانان، عصر شما با شما می میرد. فرزندانتان را برای آینده آماده کنید و اگرچه مسیر طولانی است، برای دانش بکوشید بودند که نمادی از فلسفه وجودی این کاخ و بانی آن محسوب می شدند.

تولدی دوباره: بازسازی و تغییرات

پس از برقراری جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی و در پی آسیب های جدی وارده به کاخ اسماعیلیه، ابتدا تصمیم بر آن گرفته شد که این ساختمان به دلیل وضعیت نامناسب و غیرقابل بهره برداری بودن، به طور کامل تخریب شود. اما این تصمیم با واکنش شدید مردم محلی مواجه شد. اعتراضات و تظاهرات گسترده مردم در مقابل کاخ، دولت را وادار به تجدید نظر در تصمیم خود کرد. سرانجام، به جای تخریب، برنامه بازسازی و مرمت این شاهکار معماری آغاز شد. این وظیفه خطیر به معمار برجسته وارتان سرکیسف سپرده شد که از سال ۱۹۲۳ مسئولیت مرمت را بر عهده گرفت.

سرکیسف با دقت و تعهد فراوان، تلاش کرد تا طرح کلی و عظمت بنا را حفظ کند. با این حال، برخی تغییرات نیز در زمان بازسازی اعمال شد که بیشتر آن ها از ماهیت سیاسی زمانه نشأت می گرفت. بارزترین این تغییرات، جایگزینی آیات قرآنی و احادیث اسلامی که قبلاً بر روی مدالیون های نمای کاخ حک شده بودند، با ستاره های پنج پر بود. این اقدام، که نمادی از ایدئولوژی سوسیالیستی و کمونیستی حاکم بود، اگرچه هویت بصری بنا را کمی تغییر داد، اما توانست آن را از تخریب کامل نجات دهد و عمر دوباره ای به آن ببخشد.

کاخ اسماعیلیه باکو، داستانی از عشق، فداکاری و پایداری است که از آتش جنگ برخاست و به نمادی از علم و هویت ملی تبدیل شد.

از خیریه تا آکادمی: کاربری های گوناگون در گذر زمان

پس از بازسازی، کاخ اسماعیلیه به تدریج میزبان نهادها و سازمان های مختلفی شد که هر یک فصلی جدید در تاریخ این بنا رقم زدند. ابتدا انجمن خیریه مسلمانان، سپس انجمن مطالعات آذربایجان و کمیسیون باستان شناسی از جمله اولین نهادهایی بودند که در این کاخ مستقر شدند. با گذشت زمان و گسترش فعالیت های علمی و فرهنگی، جامعه فرهنگ ترکی و سپس بخش های مختلف علوم اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز از این بنا استفاده کردند.

سرانجام، از سال ۱۹۲۳، کاخ اسماعیلیه به عنوان مقر اصلی آکادمی ملی علوم آذربایجان انتخاب شد و تا به امروز نیز این کاربری را حفظ کرده است. این تغییر کاربری ها نشان دهنده اهمیت و جایگاه برجسته این بنا در حیات فکری و علمی آذربایجان است، جایی که پیش از این به عنوان مرکز خیریه فعالیت می کرد و امروز به محلی برای پژوهش و توسعه دانش تبدیل شده است.

معماری خیره کننده کاخ اسماعیلیه: سمفونی سنگ و هنر

کاخ اسماعیلیه نه تنها به دلیل اهمیت تاریخی، بلکه به واسطه معماری استثنایی و هنرمندانه اش شهرت دارد. این بنا یک شاهکار واقعی از تلفیق سبک های گوتیک ونیزی با عناصر فرهنگی شرقی است که هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد.

نمای بیرونی: تلفیقی از گوتیک و نقوش شرقی

نمای بیرونی کاخ اسماعیلیه اوج هنر معمار جوزف پلاشکو را به نمایش می گذارد. این بنا به سبک گوتیک ونیزی طراحی شده است که با جزئیات فراوان، کنده کاری های عمیق بر روی سنگ ها، و ستون های باشکوه خود، فضایی رمانتیک و در عین حال قدرتمند ایجاد می کند. شباهت این کاخ با بناهایی چون قصر دوک ونیز (Doge’s Palace) کاملاً مشهود است، به ویژه در استفاده از پنجره های قوسی شکل با تزیینات ظریف و بالکن های سنگی. پلاشکو در طراحی خود، نه تنها به زیبایی بصری اهمیت داده، بلکه به هوشمندی، انگیزه های شرقی و غربی را به گونه ای هنرمندانه در هم آمیخته است که بنایی بی نظیر خلق شود. این تلفیق، کاخ اسماعیلیه را از صرفاً یک بنای گوتیک متمایز کرده و به آن هویتی بومی و منحصربه فرد می بخشد.

بر روی نمای ساختمان، مجسمه هایی نیز دیده می شوند که بیانگر ارزش ها و مفاهیم مختلف هستند. به عنوان مثال، مجسمه هایی که علم، عشق، خرد و کار را به تصویر می کشند، گواه روح این بنا هستند که قرار بود محلی برای ترویج دانش و انسانیت باشد. سنگ های استفاده شده در نما با دقت و ظرافت خاصی حکاکی شده اند، که هر یک داستان و معنای خاص خود را دارند و سمفونی ای از سنگ و هنر را به وجود می آورند.

فضای داخلی: شکوه و وسعت

ورود به کاخ اسماعیلیه، تجربه ای متفاوت از نمای بیرونی آن ارائه می دهد. با وجود اینکه نمای ساختمان با الهام از سبک گوتیک طراحی شده، اما فضای داخلی آن بیشتر به سبک های سنتی اروپایی تمایل دارد. سالن های گشاده و وسیع، راهروهای طولانی و پلکان های باشکوه، حس عظمت و شکوه را در بازدیدکننده برمی انگیزند. در طبقه همکف، یک سالن مربعی شکل زیبا با ستون هایی به شیوه ایونی (Ionic) خودنمایی می کند. این ستون ها با تزئینات خاص و سرستون های حلزونی شکل، به فضا جلوه ای کلاسیک و باوقار می بخشند. اتاق های کاری و دفاتر در امتداد پله های ورودی قرار گرفته اند و همگی با وسعت و طراحی دقیق خود، محیطی مناسب برای فعالیت های علمی و اداری فراهم می آورند. این تضاد و در عین حال هارمونی بین نمای خارجی گوتیک و طراحی داخلی کلاسیک، کاخ اسماعیلیه را به یک نمونه بی نظیر از معماری دوره خود تبدیل کرده است.

چرا باید از کاخ اسماعیلیه بازدید کرد؟ (اهمیت و جذابیت برای گردشگران)

بازدید از کاخ اسماعیلیه نه تنها فرصتی برای دیدن یک بنای زیباست، بلکه دریچه ای به سوی تاریخ، فرهنگ و معماری غنی آذربایجان می گشاید. دلایل متعددی وجود دارد که این کاخ را به مقصدی ضروری برای هر بازدیدکننده ای از باکو تبدیل می کند:

  • شاهکار معماری: کاخ اسماعیلیه یکی از بهترین نمونه های معماری گوتیک ونیزی در منطقه قفقاز است. جزئیات ظریف، کنده کاری های هنرمندانه و تلفیق هوشمندانه سبک های شرقی و غربی، این بنا را به یک اثر هنری زنده تبدیل کرده است.
  • اهمیت تاریخی: داستان ساخت کاخ، فداکاری موسی نقی اف برای پسرش، و رویدادهای پرفراز و نشیب سال 1918 که منجر به تخریب و سپس بازسازی آن شد، همگی بخش های مهمی از تاریخ پرچالش باکو و آذربایجان را روایت می کنند. بازدید از این کاخ به درک عمیق تری از گذشته این سرزمین کمک می کند.
  • موقعیت مکانی عالی: این کاخ در خیابان استقلالیت، یکی از مهمترین و زیباترین خیابان های باکو واقع شده است. این موقعیت، امکان برنامه ریزی یک بازدید ترکیبی از چندین جاذبه دیگر را فراهم می آورد.
  • تجربه بصری منحصربه فرد: چه در روز با نور خورشید که جزئیات نما را روشن می کند و چه در شب با نورپردازی های هنرمندانه، کاخ اسماعیلیه منظره ای خیره کننده و فراموش نشدنی را ارائه می دهد که برای عکاسان و دوستداران هنر بصری بسیار جذاب است.
  • نمادی از رستاخیز: کاخ اسماعیلیه نه تنها یک بنای تاریخی، بلکه نمادی از پایداری و قدرت بازسازی یک ملت است که پس از ویرانی های بزرگ، دوباره از خاکستر خود برخاست.

راهنمای عملی بازدید از کاخ اسماعیلیه: سفر بی دردسر به قلب باکو

برای برنامه ریزی یک بازدید دلنشین و بی دردسر از کاخ اسماعیلیه، آگاهی از جزئیات عملی بسیار مهم است. در اینجا به تمامی اطلاعات مورد نیاز شما برای یک سفر راحت و لذت بخش به این شاهکار معماری می پردازیم.

آدرس دقیق و موقعیت مکانی

کاخ اسماعیلیه در موقعیتی استراتژیک و مرکزی در شهر باکو واقع شده است.
نشانی کامل: خیابان استقلالیت (İstiqlaliyyət küçəsi)، پلاک ۱۰، باکو، آذربایجان.

این خیابان یکی از اصلی ترین و تاریخی ترین خیابان های باکو است که در آن بسیاری از ساختمان های مهم دولتی، دانشگاه ها و بناهای تاریخی دیگر نیز قرار دارند. موقعیت مرکزی کاخ، دسترسی به آن را از نقاط مختلف شهر آسان می کند.

چگونه به کاخ اسماعیلیه برویم؟ (نحوه دسترسی)

دسترسی به کاخ اسماعیلیه به دلیل موقعیت مرکزی آن بسیار آسان است و می توانید از روش های مختلف حمل ونقل عمومی یا پیاده روی استفاده کنید:

  • مترو: نزدیک ترین ایستگاه های مترو به کاخ اسماعیلیه، ایستگاه های ایچری شهیر (İçərişəhər) و ساحیل (Sahil) هستند. از هر دو ایستگاه با یک پیاده روی کوتاه و دلنشین (حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه) به کاخ خواهید رسید. پیاده روی از ایستگاه ایچری شهیر می تواند شما را از کنار بخش هایی از شهر قدیمی نیز عبور دهد.
  • اتوبوس: خطوط اتوبوس متعددی از خیابان استقلالیت عبور می کنند. می توانید با بررسی مسیرها از اپلیکیشن های حمل ونقل محلی، نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس به محل اقامت خود را پیدا کنید.
  • تاکسی: تاکسی ها در باکو به وفور یافت می شوند. می توانید از اپلیکیشن های تاکسی آنلاین مانند Bolt یا Uber استفاده کنید که معمولاً قیمت های مناسب تری ارائه می دهند. راننده را به İsmailiyyə Sarayı یا AMEA (آکادمی ملی علوم آذربایجان) راهنمایی کنید.
  • پیاده روی: اگر در مرکز شهر و نزدیک به جاذبه های اصلی مانند ایچری شهیر، میدان فانتین ها یا بلوار باکو اقامت دارید، می توانید با یک پیاده روی لذت بخش (حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه بسته به نقطه شروع) به کاخ برسید و در طول مسیر از زیبایی های شهر نیز بهره مند شوید.

ساعات بازدید و روزهای تعطیل

با توجه به اینکه کاخ اسماعیلیه در حال حاضر به عنوان مقر آکادمی ملی علوم آذربایجان مورد استفاده قرار می گیرد، این یک ساختمان اداری و پژوهشی است، نه یک موزه یا جاذبه گردشگری عمومی با ساعات بازدید مشخص. معمولاً امکان بازدید از فضای داخلی به صورت آزاد برای عموم فراهم نیست، مگر در مناسبت های خاص یا با هماهنگی قبلی. با این حال، نمای بیرونی و معماری خیره کننده آن همواره قابل مشاهده و تحسین است. توصیه می شود قبل از برنامه ریزی برای بازدید از داخل، با آکادمی ملی علوم آذربایجان تماس بگیرید یا وب سایت رسمی آن ها را برای کسب اطلاعات دقیق تر و احتمالی در مورد تورهای عمومی (اگر وجود داشته باشند) بررسی کنید. معمولاً روزهای تعطیل رسمی و آخر هفته ها، دفاتر اداری تعطیل هستند.

هزینه ورودی و نحوه تهیه بلیط

از آنجا که کاخ اسماعیلیه یک ساختمان اداری و آکادمیک است، ورودی مشخصی برای بازدید از داخل آن وجود ندارد و همان طور که ذکر شد، معمولاً امکان بازدید عمومی از فضای داخلی آن به صورت روتین فراهم نیست. بازدید از نمای بیرونی و عکاسی از شکوه معماری آن رایگان و در هر زمانی ممکن است.

نکات مهم برای یک بازدید دلنشین

  • بهترین زمان بازدید: برای مشاهده و عکاسی از نمای بیرونی کاخ، اوایل صبح یا اواخر بعدازظهر بهترین زمان است، زیرا نور خورشید در این ساعات زاویه مناسبی دارد و جزئیات معماری را برجسته می کند. فصل بهار و پاییز نیز به دلیل آب و هوای معتدل، برای پیاده روی و بازدید از باکو ایده آل هستند.
  • مدت زمان بازدید: برای تحسین نمای بیرونی و معماری کاخ از بیرون، حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان کافی است. اگر به جزئیات معماری و تاریخ علاقه دارید، ممکن است زمان بیشتری را صرف کنید.
  • عکاسی: عکاسی از نمای بیرونی کاخ آزاد است و به شما امکان می دهد این شاهکار معماری را در حافظه دوربین خود ثبت کنید.
  • پوشش مناسب: از آنجایی که این مکان یک ساختمان دولتی و آکادمیک است، رعایت پوشش مناسب و احترام به محیط توصیه می شود.
  • بازدید ترکیبی: کاخ اسماعیلیه در نزدیکی بسیاری از دیگر جاذبه های مهم باکو قرار دارد. می توانید بازدید از آن را با گشت و گذار در شهر قدیمی، بازدید از برج دختر، یا قدم زدن در خیابان استقلالیت ترکیب کنید.

با رعایت این نکات، بازدید شما از کاخ اسماعیلیه تجربه ای فراموش نشدنی و پربار خواهد بود.

جاذبه های نزدیک کاخ اسماعیلیه: سفری در قلب باکو

موقعیت مرکزی کاخ اسماعیلیه در خیابان استقلالیت، آن را به نقطه ای ایده آل برای شروع یا ادامه گشت وگذار در باکو تبدیل کرده است. در اطراف این کاخ، مجموعه ای از جاذبه های تاریخی، فرهنگی و دولتی قرار دارند که هر یک به نوبه خود ارزش بازدید دارند:

  • شهر قدیمی باکو (ایچری شهیر): این منطقه تاریخی که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، تنها چند دقیقه پیاده روی از کاخ اسماعیلیه فاصله دارد. با دیوارهای باستانی خود، ایچری شهیر شما را به گذشته باکو می برد.
  • برج دختر (Maiden Tower): نماد باکو و یکی از مهمترین بناهای ایچری شهیر، که تاریخچه ای اسرارآمیز دارد و چشم اندازهای فوق العاده ای از شهر و دریای خزر ارائه می دهد.
  • کاخ شیروان شاهان (Palace of the Shirvanshahs): مجموعه قصری متعلق به قرن ۱۵ میلادی که در شهر قدیمی قرار دارد و شامل بخش های مختلفی از جمله دیوانخانه، مقبره ها و حمام است.
  • مسجد جامع شهر قدیمی: مسجدی تاریخی و زیبا در دل ایچری شهیر که نمایانگر هنر معماری اسلامی است.
  • ساختمان شهرداری باکو (Baku City Executive Power): این ساختمان نیز در خیابان استقلالیت و در نزدیکی کاخ اسماعیلیه قرار دارد و از نظر معماری خود بسیار دیدنی است.
  • مدرسه دختران مسلمان حاج زین العابدین تقی اف: ساختمانی تاریخی که خود بخشی از روایت خیابان نیکولایف (استقلالیت فعلی) و تلاش های خیرخواهانه در باکو است. این مدرسه نیز در همان خیابان و در نزدیکی کاخ اسماعیلیه قرار دارد.
  • دانشگاه دولتی اقتصاد آذربایجان: این دانشگاه که در گذشته مدرسه رئالنی نام داشت، نیز در همان خیابان واقع شده و یکی دیگر از بناهای مهم با معماری چشمگیر در این منطقه است.

با ترکیب بازدید از کاخ اسماعیلیه با این جاذبه ها، می توانید یک روز کامل را به کشف بخش های مهم تاریخی و فرهنگی باکو اختصاص دهید و از گوناگونی معماری و داستان های شهر لذت ببرید.


در سال ۱۸۹۸، معمار قسلاوسکی همزمان با آماده سازی طرح ساخت مدرسه دختران مسلمان حاج زین العابدین تقی اف، طرح بنای بازاری را که قرار بود متقارن با مدرسه ساخته شود، تهیه نموده بود. با توجه به ظرفیت های خیابان نیکولایف، این پروژه به تعویق افتاد. دومای شهر باکو بر این باور بود که کنار جاده اصلی مرکزی مکان مناسبی برای قرارگیری مراکز تجاری نیست. آن پهنه تا ده سال دیگر، یعنی تا زمان ساخت پرتجمل ترین و باشکوه ترین ساختمان باکو – کاخ اسماعیلیه به خاطر پسر میلیونر باکو، موسی نقی اف خالی ماند.

پروژه تنظیم ساختار خیابان نیکولایف در سال ۱۸۹۰ انجام گرفت، که به موجب آن، این خیابان کاملاً در اختیار بناهای اداری-اجتماعی همچون خانه فرمانده، «مدرسه رئالنی» (دانشگاه دولتی اقتصاد فعلی جمهوری آذربایجان)، دوما و اداره شهر (شهرداری کنونی باکو)، مسجد و اقلام تجاری قرار گرفت. در سال ۱۸۹۳، کارهایی جهت تعیین زمین برای ساخت مسجد جامع آغاز گردید. قرار بود آن مسجد در پارکی دارای فانتین ها و فواره ها ساخته شود. مسلمانان اهل باکو تمایل داشتند که مجتمع مذهبی شایان توجهی با اقتباس از مساجد شهرهای استانبول، تبریز و اصفهان، که در قلمرویی آکنده از گیاهان سبز، فانتین ها و استخرهای دارای آب زلال ایجاد شده بودند، بسازند؛ ولی ساخت کلیسای جامع آلکساندر نوسکی در آن محوطه، تأثیراتی بر لایحه ساخت مسجد نهاد. پس، ساخت مسجد در قلمروی مد نظر گرفته شده از سوی مسئولین حکومت روسیه تزاری ممنوع اعلام گردید.

در ۵ نوامبر سال ۱۸۹۶، زمینی که برای ساخت مسجد زیر نظر گرفته و آماده شده بود، به حاج زین العابدین تقی اف بابت ساخت مدرسه دخترانه واگذار شد. پهنه ای که برای ساخت کاخ اسماعیلیه تحویل داده شد، از نظر شهرسازی مکان مناسبی و از اهمیت بسزایی در طرح معماری شهر برخوردار بود.

طرح معماری ساختمان از جانب معمار جوزف پلاشکو، که دیگر به عنوان معماری باقریحه در باکو نیز شهرت بسزایی پیدا کرده بود، فی مابین سال های ۱۹۰۱ الی ۱۹۰۳ تدوین گردید. طرح ساخت این کاخ آن قدر مورد علاقه مردم واقع شده بود که روزنامه های وقت باکو آن را برای فروش در کیوسک ها در شماره های خود منتشر می کردند. مراسم کلنگ زنی این کاخ با حضور توده بزرگی از مردم و میلیونرهای باکو؛ حاج زین العابدین تقی اف، شمسی اسدالله یف، «مرتضی مختارف»، «عیسی بیگ حاجینسکی» و برادران «عاشور بیگف ها» و «داداشف ها» در بیست و یکم دسامبر سال ۱۹۰۸ برگزار گردید. کارهای ساخت و ساز آن نیز در سال ۱۹۱۳ به اتمام رسید.

کاخ اسماعیلیه بر اساس سبک معماری گوتیک احداث گردیده است. نمای ساختمان خیلی شکل پذیر می باشد و به طور ماهرانه ای ساخته شده است. این بنا، سمفونی معماری و اثر هنری هماهنگی می باشد که تمامی بازدیدکنندگان را از نظر معماری ماهرانه و ترکیب فوق العاده خود تحت تأثیر عمیقی قرار می دهد. معمار کاخ برای اینکه نمای ساختمان را به صورت شکل پذیر درآورد، حکاکی های عمیقی بر روی سنگ ها انجام داده است. معمار با ادغام انگیزه های شرق و غرب ترکیبی درخور توجه در ساخت این بنا به وجود آورده است.

داخل بنای کاخ بسیار گشاده می باشد. در طبقه یکم، سالن مربعی شکل زیبایی، راهرویی با ستون های طراحی شده با شیوه ایونی و پلکان فوق العاده زیبا قرار گرفته است. اتاق های کاری بر موازات پله های ورودی قرار دارد. با وجود اینکه نمای ساختمان بر پایه سبک و سیاق گوتیک طراحی گردیده، ولی می شود گفت که نمای داخلی از نظر شیوه اش بر اساس سبک سنتی اروپا ساخته شده است.

در سال ۱۹۰۷ پسر نقی اف با وجود درمان توسط ماهرترین اطبا در بهترین بیمارستان های مسکو بر اثر بیماری سل درگذشت. او دو سال قبل به عنوان رئیس بنیاد خیریه مسلمانان برای این بنیاد با ارائه دلیل و مدرک درخواست مقرری کرده بود. او برای این درخواست خواستار زمین خالی در خیابان نیکولایف شد و آن زمین برای استفاده بنیاد خیریه مسلمانان در اختیار او قرار گرفت. هنگامی که پسرش اسماعیل در سوئیس در بستر بیماری بود او همیشه به کاخ Palatso Cantaria که در سبک گوتیک ساخته شده بود نگاه می کرد و طرحی برای بنایی مشابه در باکو در سر داشت.

در سال ۱۹۰۵ او معماری هلندی پلاشکو را به آن شهر فرستاد تا برای ساخت بنا آماده شود این آموزش بسیار طولانی شد و پلاشکو سه سال در سوئیس ماند تا کاملا برای اجرای پروژه آماده شود. ساخت این ساختمان به تعویق افتاد تا جایی که پس از مرگ پسرش ثروتمندان در یک مهمانی به او پیشنهاد ساخت این بنای یادبود را دادند و وی از پلاشکو خواست تا بنایی برای کسب علم و مجهز به بیمارستان به یاد پسرش بنا کند. این کاخ در زمان ساختش از باشکوه ترین ساختمان های آذربایجان بود.

در سال ۱۹۱۸ ارامنه شهر باکو را تصرف کردند و به دنبال راهی برای خسارت زدن به شهر بودند. ابتدا کاخ اسماعیلیه را سرقت کردند و سپس آن را سوزاندند و تمام آن را در آتش سوزاندند و مدارک موجود در کاخ از بین رفت و خاکستر شد. پس از تشکیل جمهوری آذربایجان قرار شد کاخ را خراب کنند. اعتراضات گسترده مردم و راهپیمایی های آنان موجب تغییر این تصمیم شد.

وارتان سرکیسف در سال ۱۹۲۳ مسئول مرمت این کاخ شد. با وجود اینکه نما و طرح آن حفظ شد اما در مدالیون هایی که در گذشته در آن آیات قرآن و حدیث بود ستاره های پنج پر نصب شد. این آتش سوزی موجب از بین رفتن جملات نوشته شده با طلا نیز شد و این نوشته ها برای همیشه از میان رفت. این جملات بر روی دیوار جانبی کاخ با طلا حک شده بودند: (انسان با کار کردن پیشرفت می کند و فقط به کمک آن می تواند به اهدافش دست یابد.)، (انسان باید از لحظه تولد تا مرگ برای کسب دانش تلاش کند)، (مسلمانان، عصر شما با شما می میرد. فرزندانتان را برای آینده آماده کنید)، (اگرچه مسیر طولانی است، برای دانش بکوشید).

پس از پایان کار ساخت ساختمان، کنفرانس ها، ملاقات ها و جلسات در سالن اجتماعات کاخ که با سنگ های سفید تزیین شده بود برگزار می شد. سازمان ها و نهادهای مختلفی پس از انجمن خیریه مسلمانان در این کاخ مستقر شده اند از جمله این سازمان ها و نهادها می توان به کمیسیون باستان شناسی، جامعه فرهنگی ترکی، علوم اتحاد جماهیر شوروی سابق اشاره کرد.

امروزه پس از گذشت سال ها کاخ اسماعیلیه هنوز یکی از برجسته ترین نقاط تاریخی باکو به شمار می آید و آذری ها با دیدن آن به گذشته خود افتخار می کنند و امیدوار هستند ساختمان بدون آسیب برای نسل های بعدی حفظ شود.

کاخ اسماعیلیه، بنایی تاریخی در خیابان استقلالیت شهر باکو است که امروزه از آن به عنوان آکادمی ملی علوم آذربایجان استفاده می شود. موسی نقی اف، میلیونر آذربایجانی، پس از مرگ پسرش برای گرامی داشت او تصمیم به ساخت این کاخ گرفت. ساخت کاخ در سال ۱۹۰۸ به وسیله جوزف پلاشکو آغاز شد و تا سال ۱۹۱۳ طول کشید. از نگاه کردن به سردر بنا مشخص می شود که آن را برای انجمن خیرین مسلمان ساخته اند.

سنت پترزبورگ، جوزف پلاشکو ۳۸ ساله را در اوایل قرن بیستم به عنوان رئیس معماران باکو انتخاب کرد. بناهای او موجب بهبود ظاهر منطقه شد و نمادی شد از جمعیت مسلمان و دولت روسیه!

پلاشکو در روسیه متولد شد و تا سال ۱۸۹۵ میلادی در انستیتو مهندسان سنت پترزبورگ به تحصیل پرداخت. پس از آن دو سال تحصیلات تخصصی را در کییف گذراند. در سال ۱۸۹۷ به باکو رفت و بلافاصله عضو انجمن نخبگان که حامی آن خانواده هایی بودند که از دریای خزر درآمد نفتی کسب می کردند شد. ثروتمندترین این افراد موسی نقی اف بود که به دسته اسماعیلیون پیوسته بود. او پلاشکو را در چند طرح عمرانی استخدام کرد.

این بنا مانند سایر کارهای پلاشکو برگرفته از سبک معماری گوتیک است. هر فردی با نگاه و دقت می تواند شباهت آن را با سایر بناهایی که به این سبک بنا شدند (قصر دوک ونیز) دریابند. این سبکی است که پلاشکو به شدت کوشید تا برای شخصیت بخشیدن به باکو از آن استفاده کند. نقی اف و سایر آذری ها نیز شجاعانه و زیر فشار سنگین روس های ارتودوکس به هویت اسلامی باکو اصرار می ورزیدند. از دیگر بناهایی که او معمار آن بود می توان به بیمارستان عظیم نقی اف، سیستم تامین آب باکو و تعبیه شیرهای آب شیرین و ساخت ۲۵ مدرسه پسرانه که برای خانواده های فرودست جامعه بودند پرداخت.

این بنا در خیابان نیکولایف ساخته شد. در سال ۱۸۹۰ تصمیم بر این شد که در خیابان نیکولایف فقط ساختمان های اداری و تجاری ساخته شوند. در این خیابان امروزه دانشگاه اقتصاد، شهرداری باکو، مسجد و ساختمان های تجاری قرار دارند. در سال ۱۸۹۳ مردم تصمیم داشتند در این خیابان مسجدی به وسعت مسجدهای استانبول، تبریز و … بنا کنند. ولی ساخت کلیسای جامع در آن خیابان موجب شد حکومت تزار روسیه ساخت مسجد را در خیابان ممنوع اعلام کند. سه سال بعد این زمین برای ساخت مدرسه دخترانه به تقی اف واگذار گردید. و پس از آن پلاشکو طرح خود را برای ساخت کاخ ارائه داد که با استقبال گسترده مردم مواجه شد.

نتیجه گیری

کاخ اسماعیلیه در باکو، بیش از یک بنای تاریخی صرف است؛ این کاخ نمادی زنده از روحیه انسانی، تلفیق هنری و استقامت فرهنگی آذربایجان است. از ایده اولیه آن به عنوان یادبودی از یک پسر تا میزبانی از بزرگترین مرکز علمی کشور، هر گوشه از این بنا داستانی برای گفتن دارد. شکوه معماری گوتیک ونیزی آن، در کنار حکایت های تاریخی از ویرانی و بازسازی، آن را به مقصدی بی نظیر برای هر بازدیدکننده ای تبدیل می کند.

برای کسانی که به دنبال تجربه ای عمیق از تاریخ، هنر و فرهنگ باکو هستند، بازدیدی از کاخ اسماعیلیه در باکو فرصتی است تا نه تنها یک شاهکار معماری را از نزدیک ببینند، بلکه با داستانی از عشق و فداکاری آشنا شوند که در دل شهر جاودانه شده است. این کاخ، به واقع، قلب تپنده تاریخ و علم در باکو است و شایسته آن است که در سفر خود به این شهر زیبا، حتماً از آن دیدن کنید.

آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "کاخ اسماعیلیه باکو: گشتی دلنشین در قلب معماری آذربایجان" هستید؟ با کلیک بر روی گردشگری و اقامتی، ممکن است در این موضوع، مطالب مرتبط دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "کاخ اسماعیلیه باکو: گشتی دلنشین در قلب معماری آذربایجان"، کلیک کنید.