گم شدن کهکشان راه شیری در سایه آلودگی نوری/از کرم شبتاب تا درختان؛ لیست قربانیان روشنایی بی مرز شهرها

به گزارش cmsd کهکشان راه شیری یکی از شگفت انگیزترین نماهای طبیعت قرن ها الهام بخش شعر فلسفه علم و حتی جهت یابی بشر بوده است. اما امروزه این تصویر باشکوه در هیاهوی نورهای مصنوعی شهرها گم شده؛ تا جایی که میلیاردها نفر دیگر فرصتی برای تماشای آن ندارند. آلودگی نوری پدیده ای ناشی از گسترش نابسامان نورپردازی های شهری نه تنها زیست شبانه جانداران را دستخوش تهدید کرده بلکه آسمان شب را ـ که زمانی جزئی جدانشدنی از حافظه زیباشناختی انسان بود ـ به حاشیه رانده است.

شاید زمانی نه چندان دور کودکانی با نگاه به ستارگان رؤیای سفر در فضا را در سر می پروراندند؛ امروزه اما بسیاری از همین کودکان حتی معنای «آسمان پرستاره» را نمی دانند. شب ها دیگر تاریک نیستند بلکه غرق در نورند؛ نوری که نه گرما دارد نه آرامش و تنها یک چیز را از ما گرفته است: شگفتی.

در هفته جهانی آسمان تاریک فرصت آن فراهم می شود تا از خود بپرسیم: آیا هنوز می توان ستاره ها را به آسمان برگرداند؟ یا باید آنها را تنها در کتاب ها و عکس ها جست وجو کرد؟

ستاره هایی که در خاطره جمعی خاموش می شوند

حامد میرزا خلیلی نماینده انجمن بین المللی آسمان تاریک در ایران در گفت وگو با cmsd با بیان اینکه در تاریخ بشریت هر زمان که انسان چیزی را از دست داده است رویدادی برای آن طراحی کرده است گفت: با پیشرفت فناوری و توسعه نورهای مصنوعی و آلودگی نوری به نظر می رسد که نمای کهکشان راه شیری از خاطره جمعی در حال حذف شدن است از این رو از سال ۹۳ هفته جهانی «آسمان تاریک» تعریف شد.

وی این هفته را از دوم تا هشتم اردیبهشت دانست و افزود: طبق آمارها ۸۰ درصد از جمعیت کره زمین در جاهایی زندگی می کنند که آلودگی نوری به اندازه ای است که کهکشان راه شیری را نمی بینند به این معنا که شانس دیدن ستارگان را ندارند در حالی که از شب به عنوان بزرگترین ساختار طبیعی یاد می شود.

میرزاخلیلی اظهار کرد: زمانی که این بخش از زندگی به واسطه استفاده از نورهای مصنوعی حذف می شود کودکان دیگر خاطره ای از چنین نماهایی از طبیعت ندارند و برای سخن گفتن از ستارگان برای کودکان باید به کتاب ها رجوع کرد چون دیگر حتی تلسکوپ های بزرگ در شهرها قادر به نمایش اجرام آسمانی نخواهند بود مگر آنکه اجرام نورانی مانند سیاره مشتری زحل و یا ماه در دیدرس آنها قرار گیرد.

وی تاکید کرد: برای دیدن اجرام آسمانی باید حداقل ۲۰۰ کیلومتر از شهرها فاصله گرفت مثلا در نزدیکی تهران رصدگاه :کاروانسرای دیر گچین» که در مسیر قم به گرمسار واقع شده ۵ سال پیش کیفیت آسمان شب آن ۶.۳ (در مقیاس روشنایی آسمان) سنجیده می شد.

وی گفت: در حال حاضر این عدد به کمتر از ۶ رسیده است و هر یک دهم افت در این شاخص به معنای حذف و دیده نشدن شمار بیشتری از ستارگان قابل مشاهده است. از این رو است که برای دیدن اجرام آسمانی باید ۲۰۰ کیلومتر از شهرها دور شویم البته این در حالی است که آسمان تابش شهرها حذف نخواهد شد و همچنان اثر روشنایی شهرها در افق دیده می شود و ستارگان آن بخش از آسمان که نزدیک شهرها است دیده نمی شود.

شعار سال هفته آسمان تاریک ۲۰۲۵

میرزا خلیلی شعار هفته جهانی آسمان تاریک ۲۰۲۵ را «کاهش تعهد و همرسانی» عنوان کرد و ادامه داد: چندین سال است که پژوهش های جانورشناسان و طرفداران محیط زیست نشان می دهد که روشن شدن محیط شهرها بر روی گونه های مختلف جانوران اثرات مخربی دارد به ویژه گونه هایی که زندگی آنها با تاریکی شب عجین شده است.

نماینده انجمن بین المللی آسمان تاریک کرم شب تاب خفاش جغد لاک پشت دریایی سوسک سرگین غلتان انواع قورباغه ها وزغ ها و ملخ ها و شب پره ها را نمونه ای از جانورانی نام برد که زندگی آنها با شب عجین شده اند و یادآور شد: آلودگی نوری موجب تخریب زیستگاه های این جانوران شده است؛ چرا که وقتی ستاره ها به دلیل آلودگی نوری حذف می شوند این جانوران مسیر کریدورهای حرکتی خود را گم می کنند.

به گفته وی نور کرم شبتاب برای جفت یابی تا ۱۴ متر دیده می شود و به دلیل آلودگی نوری این نور از آنها ساطع نمی شود و منجر به کاهش جمعیت آنها خواهد شد در حالی که این جانوران از منابع غذایی پرندگان هستند.

میرزاخلیلی با اشاره به بخش تعهد شعار هفته جهانی آسمان تاریک توضیح داد: باید به خودمان قول دهیم که کاری برای رفع این چالش انجام دهیم و از طریق همرسانی نسبت به پیامدهای این وضعیت اطلاع رسانی صورت گیرد.

وی اضافه کرد: در کنار آن انجمن بین المللی آسمان تاریک در سال جاری تاکیدی بر وضعیت کشته شدن پرندگان به ویژه پرندگان مهاجر در هنگام برخورد با شیشه ساختمان ها و برج ها داشتند. این برخورد در شب به دلیل آلودگی نوری و جذب پرندگان به رنگ نورهای فریبنده که برای زیبایی و روشنایی برج ها استفاده می شود رخ می دهد. آمارها نشان می دهد که تنها در امریکا در طول یک سال یک میلیارد پرنده به دلیل برخورد با شیشه ساختمان ها و برچ ها کشته می شوند.

وی افزود: در نزدیکی تگزاس با خاموش کردن نورهای یک مرکز تجاری در فصل مهاجرت پرندگان میزان مرگ ومیر آن ها ۱۶ درصد کاهش یافت. این تجربه نشان داد که حتی اقدامات ساده هم می توانند مؤثر باشند.

شکست مرزهای نوری؛ تهران و کرج یکی شده اند

میرزاخلیلی با بیان اینکه ایران در مسیر کریدور مهاجرتی پرندگان قرار دارد گفت: در این کریدور شهرهای بزرگی با آلودگی نوری بالا قرار دارند و شاهدیم به اندازه ای آلودگی نوری تهران افزایش یافته که آسمان تاب تهران به کرج پیوسته است و قابل تفکیک نیست. شهرهایی مانند تهران مشهد شیراز یزد تبریز و قم دارای نورپردازی های غیراستاندارد هستند.

وی با تاکید بر اینکه مفهوم آلودگی نوری بر خاموش کردن روشنایی تاکید ندارد ادامه داد: زندگی باید در شهرها به صورت ایمن در جریان باشد ولی باید مراقب باشیم که جهت روشنایی زمین باشد و زمین را روشن کند و زاویه نصب پروژکتورها در برج ها درست نیست به گونه ای که بخش اعظمی از نور آنها به سمت آسمان می رود. من تصاویری از شب های مه آلود تهران تهیه کردم که نشان می دهد چه نور فزاینده ای توسط پروژکتورهای بیلبوردها چه سطح وسیعی از آسمان را روشن می کند و کسی متوجه آن نیست.

نماینده انجمن آسمان تاریک ضمن هشدار نسبت به رنگ نورهای مورد استفاده در شهرها یادآور شد:  در چند سال اخیر فناوری روشنایی از استفاده از لامپ های فلورسنتی به سمت LED رفته و طول عمر این لامپ ها هر چند بیشتر و مصرف برق کاهش یافته است ولی علاقه مصرف کنندگان و تولیدکنندگان به سمت نور سفید است و این امر موجب تشدید آلودگی نوری شده است. قبلا اگر یک خیابان با ۱۰ لامپ زرد رنگ روشن می شد اکنون این نورها سفید شده و این مشکل را ایجاد کرده که به دلیل ماهیت مولکول های کره زمین رنگ سفید بیشتر در اتمسفر پخش می شود و این امر موجب تشدید آلودگی نوری می شود.

میرزاخلیلی اضافه کرد: هر چقدر تلاش شود تا سمت کانون نوری به سمت زمین باشد باز هم انعکاس نوری از زمین به آسمان را داریم که به افزایش آلودگی نوری دامن می زند.

اثرپذیری درختان از آلودگی نوری

وی با اشاره به نورپردازی درختان در شهرها یادآور شد: بر عکس گونه های جانوری درختان در شرایط تنش اکوسیستم قابلیت جابه جایی ندارند و متاسفانه در سال های اخیر شاهد نورپردازی درختان هستیم که در میان مدت باعث تضعیف سیستم ایمنی درختان می شود چرا که نورپردازی موجب اختلال در فتوسنتز درخت می شود و در نهایت درختان خشک خواهند شد.

میرزاخلیلی ادامه داد: راهکاری که در این سال ها انجمن بین المللی آسمان تاریک در این زمینه ارائه می دهد احداث پارک های بین المللی آسمان تاریک است. تاکنون ۲۲۰ نوع از این پارک ها در دنیا راه اندازی شده اند. در خاورمیانه ۵ پارک آسمان تاریک احداث شد و اخیرا کشور عربستان پنجمین پارک بین المللی آسمان تاریک را ایجاد کرد.

وی پارک های آسمان تاریک را اراضی ای دانست که ضوابط روشنایی سختگیرانه ای در آنها جاری است و افزود: در این نواحی اگر گونه جانوری وجود دارد طوری به نورپردازی توجه می شود که حیات آنها به خطر نیفتد ضمن آنکه زیرساخت هایی برای رصدگران در این نواجی ایجاد می شود. تابلوهای راهنما نیز در این پارک ها به گونه ای طراحی می شود که برای خواندن آن نیازی به نور و روشنایی نیست.

پایان خبر cmsd