آیا دفع پروتئین در بارداری درمان دارد؟

آیا دفع پروتئین در بارداری برای جنین خطرناک است؟ پاسخ کوتاه به این سوال بله دفع پروتئین در بارداری قابل درمان است اما نه به طور مستقیم. درمان اصلی متوجه علت زمینه ای دفع پروتئین است. پروتئینوری (دفع پروتئین در ادرار) در دوران بارداری یک علامت مهم است که می تواند نشان دهنده مشکلات مختلفی از جمله پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری) عفونت های دستگاه ادراری یا بیماری های کلیوی باشد. درمان مناسب بستگی به تشخیص دقیق علت پروتئینوری دارد و هدف آن مدیریت بیماری زمینه ای برای حفظ سلامت مادر و جنین است.

بارداری دورانی شگفت انگیز و پر از تغییرات فیزیولوژیک در بدن مادر است. در این دوران بدن مادر دستخوش سازگاری های متعددی می شود تا شرایط لازم برای رشد و تکامل جنین فراهم گردد. یکی از جنبه های مهم در بارداری عملکرد کلیه ها و سیستم ادراری است. کلیه ها نقش حیاتی در تصفیه خون و دفع مواد زائد دارند و در دوران بارداری حجم خون و بار کاری کلیه ها افزایش می یابد. به همین دلیل بررسی سلامت کلیه ها و عملکرد آنها در طول بارداری از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

یکی از مواردی که در بررسی های روتین بارداری مورد توجه قرار می گیرد دفع پروتئین در ادرار (پروتئینوری) است. پروتئینوری به معنای وجود مقدار غیرطبیعی پروتئین در ادرار است. در حالت عادی کلیه ها پروتئین ها را از ادرار بازجذب می کنند و مقدار بسیار کمی پروتئین در ادرار دفع می شود. اما در برخی شرایط این مکانیسم بازجذب مختل شده و پروتئین بیشتری وارد ادرار می شود. پروتئینوری در بارداری می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد و در برخی موارد نشانه ای از یک مشکل جدی پزشکی است که نیازمند توجه و درمان فوری است.

علائم دفع پروتئین در بارداری

متاسفانه دفع پروتئین در بارداری اغلب بدون علامت است و به همین دلیل تشخیص آن معمولاً از طریق آزمایش های روتین ادرار در دوران بارداری صورت می گیرد. بسیاری از زنان باردار مبتلا به پروتئینوری هیچ گونه علائم قابل توجهی را تجربه نمی کنند و تنها از طریق آزمایش ادرار متوجه این وضعیت می شوند.

با این حال در برخی موارد به ویژه اگر پروتئینوری شدید باشد یا ناشی از یک بیماری زمینه ای جدی مانند پره اکلامپسی باشد ممکن است علائم زیر ظاهر شوند :

• تورم (ادم) : تورم در پاها مچ پا صورت و دست ها یکی از علائم شایع بارداری است اما تورم ناگهانی و شدید به خصوص در صورت و دست ها می تواند نشانه ای از پره اکلامپسی و پروتئینوری باشد.
• افزایش ناگهانی وزن : افزایش وزن در بارداری طبیعی است اما افزایش وزن ناگهانی و بیش از حد معمول در مدت زمان کوتاه می تواند نگران کننده باشد و با پروتئینوری مرتبط باشد.
• فشار خون بالا : فشار خون بالا (هایپرتنشن) یکی از مشخصه های اصلی پره اکلامپسی است. اگر فشار خون شما به طور غیرطبیعی بالا رفته باشد به خصوص همراه با پروتئینوری باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
• سردرد شدید و مداوم : سردردهای شدید و مقاوم به مسکن ها به ویژه اگر با اختلالات بینایی همراه باشند می توانند از علائم پره اکلامپسی باشند.
• تغییرات بینایی : تاری دید دیدن نقاط نورانی یا جرقه زدن چشم ها می تواند نشانه ای از مشکلات جدی مرتبط با پره اکلامپسی و پروتئینوری باشد.
• درد در ناحیه فوقانی شکم : درد در ناحیه راست بالای شکم درست زیر دنده ها می تواند از علائم پره اکلامپسی و مشکلات کبدی مرتبط با آن باشد.
• تهوع و استفراغ : تهوع و استفراغ شدید و مداوم به خصوص در سه ماهه دوم و سوم بارداری می تواند نگران کننده باشد.
• کاهش میزان ادرار : در موارد نادر پروتئینوری شدید می تواند منجر به کاهش عملکرد کلیه ها و کاهش میزان ادرار شود.
• احساس خستگی و بی حالی شدید : خستگی در بارداری شایع است اما خستگی غیرطبیعی و شدید که با استراحت بهبود نیابد می تواند نشانه ای از مشکلات زمینه ای باشد.

توجه : وجود یک یا چند مورد از این علائم به معنای قطعیت وجود پروتئینوری نیست اما در صورت بروز هر یک از این علائم به خصوص اگر به طور ناگهانی و شدید ظاهر شوند لازم است فوراً با پزشک خود مشورت کنید. تشخیص قطعی پروتئینوری تنها از طریق آزمایش ادرار امکان پذیر است.

تشخیص دفع پروتئین در بارداری

تشخیص پروتئینوری در بارداری معمولاً از طریق آزمایش های ادرار انجام می شود که به طور روتین در مراقبت های دوران بارداری گنجانده شده اند. آزمایش های مختلفی برای تشخیص و سنجش میزان پروتئین در ادرار وجود دارد که عبارتند از :

1. آزمایش ادرار نواری (Dipstick) : این آزمایش یک روش غربالگری سریع و ساده است که در مطب پزشک یا آزمایشگاه انجام می شود. در این روش یک نوار کاغذی مخصوص آغشته به مواد شیمیایی به نمونه ادرار فرو برده می شود. تغییر رنگ نوار نشان دهنده وجود پروتئین در ادرار است. آزمایش نواری میزان دقیق پروتئین را مشخص نمی کند اما می تواند وجود یا عدم وجود پروتئین را به صورت کیفی (مثبت یا منفی) یا نیمه کمی (درجات مختلف از trace تا ۴+) نشان دهد. اگر نتیجه آزمایش نواری مثبت باشد معمولاً آزمایش های دقیق تری برای تایید و تعیین میزان پروتئینوری درخواست می شود.
2. آزمایش ادرار ۲۴ ساعته : این آزمایش دقیق تر از آزمایش نواری است و میزان پروتئین دفع شده در ادرار را در طول ۲۴ ساعت اندازه گیری می کند. برای انجام این آزمایش شما باید تمام ادرار خود را در طول ۲۴ ساعت در یک ظرف مخصوص جمع آوری کنید و سپس نمونه را به آزمایشگاه تحویل دهید. میزان پروتئین طبیعی در ادرار ۲۴ ساعته در بارداری معمولاً کمتر از ۳۰۰ میلی گرم است. اگر میزان پروتئین بیشتر از ۳۰۰ میلی گرم در ۲۴ ساعت باشد پروتئینوری بارداری تشخیص داده می شود. آزمایش ادرار ۲۴ ساعته به عنوان استاندارد طلایی برای تشخیص و کمیت سنجی پروتئینوری در بارداری شناخته می شود.
3. نسبت پروتئین به کراتینین ادرار (Spot Urine Protein-to-Creatinine Ratio) : این آزمایش یک روش جایگزین برای آزمایش ادرار ۲۴ ساعته است که نمونه ادرار تصادفی (spot urine) را برای سنجش پروتئینوری استفاده می کند. در این آزمایش میزان پروتئین به کراتینین در نمونه ادرار اندازه گیری و نسبت آن محاسبه می شود. نسبت پروتئین به کراتینین بالاتر از ۰.۳ میلی گرم پروتئین به ازای هر میلی گرم کراتینین نشان دهنده پروتئینوری قابل توجه است. این روش نسبت به آزمایش ۲۴ ساعته راحت تر و سریع تر است و اغلب برای پیگیری پروتئینوری و ارزیابی پاسخ به درمان استفاده می شود.
4. آزمایش های تکمیلی : در صورت تشخیص پروتئینوری پزشک ممکن است آزمایش های تکمیلی دیگری را برای تعیین علت زمینه ای پروتئینوری درخواست کند. این آزمایش ها ممکن است شامل موارد زیر باشند :
   • آزمایش خون : برای بررسی عملکرد کلیه ها (اندازه گیری کراتینین و اوره خون) کبد و بررسی فاکتورهای انعقادی و شمارش پلاکت ها به ویژه در صورت suspicion به پره اکلامپسی.
   • سونوگرافی کلیه ها : برای بررسی ساختار کلیه ها و رد بیماری های کلیوی.
   • داپلر عروق رحمی : برای ارزیابی جریان خون رحم و جفت به خصوص در صورت شک به پره اکلامپسی.

درمان دفع پروتئین در بارداری

همانطور که در ابتدا اشاره شد درمان پروتئینوری در بارداری به طور مستقیم انجام نمی شود بلکه درمان اصلی متوجه علت زمینه ای پروتئینوری است. رویکرد درمانی بسته به تشخیص دقیق علت پروتئینوری متفاوت خواهد بود.

۱. پره اکلامپسی : اگر پروتئینوری ناشی از پره اکلامپسی باشد که شایع ترین علت پروتئینوری در بارداری است درمان اصلی شامل موارد زیر است :

* **زایمان : ** تنها درمان قطعی پره اکلامپسی زایمان است. زمان زایمان بستگی به شدت پره اکلامپسی سن بارداری و وضعیت مادر و جنین دارد. در موارد پره اکلامپسی خفیف اگر بارداری به هفته ۳۷ یا بیشتر رسیده باشد معمولاً توصیه به القای زایمان می شود. در موارد پره اکلامپسی شدید یا در سن بارداری پایین تر ممکن است نیاز به زایمان زودرس باشد.

* **داروهای کنترل فشار خون : ** برای کنترل فشار خون بالا و پیشگیری از عوارض پره اکلامپسی ممکن است داروهای ضد فشار خون مانند لابتالول نیفدیپین یا متیل دوپا تجویز شود.

* **سولفات منیزیم : ** سولفات منیزیم برای پیشگیری از تشنج (اکلامپسی) در پره اکلامپسی شدید و همچنین برای محافظت عصبی جنین استفاده می شود.

* **کورتیکواستروئیدها : ** در صورت نیاز به زایمان زودرس کورتیکواستروئیدها برای تسریع بلوغ ریه های جنین تجویز می شوند.

* **بستری در بیمارستان و مراقبت های ویژه : ** در موارد پره اکلامپسی شدید بستری مادر در بیمارستان و مراقبت های ویژه ضروری است تا وضعیت مادر و جنین به طور مداوم پایش شود و در صورت نیاز اقدامات درمانی فوری انجام گیرد.

۲. فشار خون بارداری (Gestational Hypertension) : اگر پروتئینوری ناشی از فشار خون بارداری باشد (یعنی فشار خون بالا بدون پروتئینوری قبل از هفته ۲۰ بارداری و ظهور پروتئینوری بعد از هفته ۲۰) درمان مشابه پره اکلامپسی خفیف است و شامل موارد زیر می شود :

* **پایش دقیق فشار خون و پروتئینوری : ** انجام مکرر آزمایش های فشار خون و ادرار برای بررسی پیشرفت بیماری.

* **استراحت : ** استراحت کافی و پرهیز از فعالیت های سنگین.

* **رژیم غذایی مناسب : ** رژیم غذایی متعادل و کم نمک.

* **داروهای ضد فشار خون : ** در صورت نیاز و بر اساس نظر پزشک.

* **زایمان : ** مانند پره اکلامپسی زایمان درمان قطعی فشار خون بارداری است و زمان زایمان بر اساس شرایط مادر و جنین تعیین می شود.

۳. عفونت های دستگاه ادراری (UTIs) : عفونت های دستگاه ادراری می توانند به طور موقت باعث پروتئینوری شوند. درمان در این موارد شامل موارد زیر است :

* **آنتی بیوتیک ها : ** تجویز آنتی بیوتیک مناسب برای از بین بردن عفونت. نوع آنتی بیوتیک بر اساس نوع باکتری عامل عفونت و حساسیت آنتی بیوتیکی تعیین می شود.

* **افزایش مصرف مایعات : ** نوشیدن مایعات فراوان به دفع باکتری ها از دستگاه ادراری کمک می کند.

* **درمان عفونت قارچی واژن : ** اگر عفونت قارچی واژن همزمان وجود داشته باشد باید درمان شود زیرا می تواند به طور کاذب باعث مثبت شدن آزمایش پروتئینوری شود.

۴. بیماری های کلیوی از قبل موجود : اگر پروتئینوری ناشی از بیماری های کلیوی از قبل موجود باشد (مانند نفروپاتی دیابتی گلومرولونفریت سندرم نفروتیک) درمان پیچیده تر است و نیازمند همکاری متخصص نفرولوژی و متخصص زنان و زایمان است. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد :

* **کنترل فشار خون : ** کنترل دقیق فشار خون با داروهای مناسب.

* **داروهای مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE inhibitors) یا مسدودکننده های گیرنده آنژیوتانسین II (ARBs) : ** این داروها معمولاً در خارج از بارداری برای درمان بیماری های کلیوی و کاهش پروتئینوری استفاده می شوند اما مصرف آنها در بارداری ممنوع است. در دوران بارداری داروهای جایگزین و ایمن تر برای کنترل فشار خون و محافظت از کلیه ها باید استفاده شوند.

* **رژیم غذایی کم پروتئین : ** در برخی موارد ممکن است رژیم غذایی کم پروتئین توصیه شود اما این موضوع باید با نظر متخصص تغذیه و پزشک معالج تعیین شود.

* **پایش دقیق عملکرد کلیه ها : ** انجام آزمایش های منظم برای بررسی عملکرد کلیه ها و تنظیم درمان.

* **زایمان : ** زمان و روش زایمان در بیماران مبتلا به بیماری های کلیوی باید با دقت و بر اساس شرایط مادر و جنین تعیین شود.

۵. پروتئینوری گذرا (Transient Proteinuria) : در برخی موارد پروتئینوری ممکن است به طور موقت و گذرا در دوران بارداری رخ دهد و علت خاصی برای آن یافت نشود. در این موارد معمولاً نیازی به درمان خاصی نیست اما لازم است پروتئینوری به طور منظم پایش شود تا اطمینان حاصل شود که پایدار نیست و پیشرفت نمی کند.

پیشگیری از دفع پروتئین در بارداری

پیشگیری کامل از پروتئینوری در بارداری همیشه امکان پذیر نیست به خصوص اگر ناشی از شرایط غیرقابل کنترل مانند پره اکلامپسی باشد. با این حال اقداماتی وجود دارد که می تواند به کاهش خطر پروتئینوری و عوارض مرتبط با آن کمک کند :

• مراقبت های دوران بارداری منظم : انجام منظم مراقبت های دوران بارداری و مراجعه به پزشک در فواصل زمانی توصیه شده به تشخیص زودهنگام پروتئینوری و سایر مشکلات بارداری کمک می کند.
• کنترل فشار خون : اگر سابقه فشار خون بالا دارید یا در معرض خطر ابتلا به فشار خون بارداری هستید حتماً فشار خون خود را قبل و در طول بارداری به طور منظم کنترل کنید و با پزشک خود در مورد راه های مدیریت و کنترل فشار خون مشورت کنید.
• رژیم غذایی سالم : رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل که شامل مقدار کافی پروتئین میوه ها سبزیجات و غلات کامل باشد به حفظ سلامت کلیه ها و سیستم ادراری کمک می کند.
• مصرف کافی مایعات : نوشیدن مقدار کافی آب (حدود ۸-۱۰ لیوان در روز) به حفظ عملکرد کلیه ها و دفع مواد زائد کمک می کند.
• پرهیز از مصرف نمک زیاد : مصرف بیش از حد نمک می تواند فشار خون را افزایش دهد و به کلیه ها فشار وارد کند. سعی کنید مصرف نمک را در رژیم غذایی خود محدود کنید.
• فعالیت بدنی منظم : انجام فعالیت بدنی منظم و سبک (مانند پیاده روی) در دوران بارداری در صورت عدم منع پزشکی به حفظ سلامتی عمومی و کنترل وزن کمک می کند.
• اجتناب از مصرف دخانیات و الکل : مصرف دخانیات و الکل در دوران بارداری برای سلامت مادر و جنین مضر است و می تواند خطر ابتلا به عوارض بارداری از جمله پروتئینوری را افزایش دهد.
• مدیریت استرس : استرس می تواند بر سلامت عمومی بدن تاثیر منفی بگذارد. سعی کنید استرس خود را با روش های سالم مانند ورزش مدیتیشن یوگا یا صحبت با یک مشاور مدیریت کنید.
• آگاهی از علائم هشداردهنده : با علائم هشداردهنده پروتئینوری و پره اکلامپسی آشنا باشید و در صورت مشاهده هر یک از این علائم فوراً به پزشک مراجعه کنید.