نخستین کارت پستال ها کِی و چرا چاپ شد؟

پژوهش ها نشان می دهد نخستین کارت پستال های تصویری جهان از سوی ارتش چاپ شد و در خدمت آن قرار گرفت تا حس وطن دوستی را به غلیان آورد. قدیمی ترین کارت پستال مصور جهان هم حدود 184 سال پیش، از آمریکا به لندن فرستاده شد و ایران در دوره مظفری (قاجار) به این جریان پیوست.

به گزارش cmsd، مهرداد اسکویی ـ فیلم ساز و پژوهشگر ایرانی ـ در شب کارت پستال های تاریخی ایران که به همت مجله بخارا و پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد، به پیشینه چاپ و نشر کارت پستال تصویری در جهان و ایران پرداخت و گفت: همراه شدن با داستان پیدایش کارت پستال های مصور آنگونه که بر همه جزییاتش آگاه شویم، کاری ناممکن است، اما بررسی نسخه هایی که از دوران اولیه رواج آن باقی مانده است ما را با تحول بزرگی در حوزه فرهنگی، اجتماعی و به دنبالش اقتصادی روبرو می سازد.

این مستندساز با اشاره به پیشینه چاپ و نشر کارت پستال مصور در جهان، اظهارکرد: آنگونه که از شواهد بر می آید، قدیمی ترین کارت پستال مصور جهان یک نسخه با طراحی و رنگ آمیزی دستی است که در سال 1840 از آمریکا به لندن برای یک نمایشنامه نویس و رمان نویس به نام «تیودورک» ارسال شده است، با این حال نخستین کارت پستال های تصویری از سوی ارتش چاپ شد و در خدمت آن قرار گرفت تا حس وطن دوستی را به غلیان آورد.

اسکویی ادامه داد: نخستین کارت پستال تبلیغاتی جهان در سال  1872 در بریتانیا چاپ و نخستین نمونه آلمانی آن در 1874 تولید شد. در دو دهه بعد، چاپ کارت پستال های تصویری افزایش یافت. هنگام برگزاری نمایشگاه پاریس و اولین مراسم بازدید عمومی برج ایفل در ژوین 1889 ناشران فرانسوی این رویداد با شکوه و مجلل را با انتشار نقش و نگارهای تصویری در قسمت نگارش پیام کارت های پستی جشن گرفتند. در همان سال کارت های چشم نواز هلیگولند چاپ شدند.

این فیلم ساز افزود: در این زمان دولت های جهان از انحصار حق چاپ کارت پستال ها صرف نظر کردند و صدها چاپخانۀ خصوصی وارد عرصه شدند. در ابتدای سال 1898 ناشران آمریکایی اجازه یافتند کارت هایی با عنوان کارت پستی خصوصی تحت قانون 19 می 1898 کنگره چاپ کنند و به فروش رسانند. این گونه از سال 1899 آغاز دوره کارت پستال های تصویری فرا رسید و تا سال 1902 علاقه جهانی برای جمع آوری کارت پستال مانند گسترش آتش در جنگل بین مردم همه گیر شد. بسیاری از مردم با اشتیاق جنون آمیزی کارت پستال می خریدند و به ویژه برای قشر جوان سرگرمی لوکس و لذت بخشی به شمار می رفت.

او در تشریح پیشینه چاپ و نشر کارت پستال تصویری در ایران گفت: رفته رفته کشورهای بیرون از جهان غرب هم به عصر طلایی کارت پستال های مصور گام گذاشتند؛ ایران دوره مظفری نیز به این جریان پیوست و علاوه بر ناشران خارجی و ایرانی دولت قاجار هم به نشر کارت پستال تصویردار اقدام کرد. در دوران مشروطه خواهی و به خصوص ماه های مبارزه و مقاومت مردم تبریز برای دفاع از مشروطه، عکس به عنوان ابزار آگاهی از اخبار کشور مورد استقبال مردم قرار گرفت و تکثیر عکس های آن دوره از طریق کارت پستال کاربست سیاسی به آنها بخشید.

این تهیه کننده و چهره فرهنگی کشور درباره وضعیت انتشار کارت پستال ها اظهار کرد: از سه دهه پایانی سلطنت قاجار ناشران مختلف خارجی و داخلی کارت پستال های تصویری با موضوع ایران منتشر می کردند. نخستین ناشر خصوصی کارت پستال در ایران، احتمالا تجارت خانه کاشانی بود. این تجارت خانه در سال 1272 شمسی برابر با 1893 میلادی توسط سید عبدالرحیم کاشانی در تهران تاسیس شد. «آقا سید عبدالرحیم» پرکارترین ناشر کارت پستال در دوره قاجار بود. شیوه کار او در زمینه تولید و نشر کارت پستال تفاوت چندانی با شیوه کار دیگر ناشران هم عصرش نداشت. تصاویر کارت پستال هایش را معمولا از میان عکس های عکاسان حرفه ای برمی گزید و گاه از نقاشان معاصرش می خواست موضوعاتی را نظیر مشاغل یا چهره مشاهیر برایش نقاشی کنند.

اسکویی افزود: یکی دیگر از موسسات نشر و فروش کارت پستال در تهران دوره قاجار کتابفروشی «شیخ حسن» بود. این کتاب فروشی در انتهای خیابان ناصریه زیر عمارت شمس العماره قرار داشت و پاتوق بسیاری از کتاب دوستان و روشنفکران مهم آن روزگار بود. شیخ حسن به نشر کارت پستال هم می پرداخت، اما در مقایسه با سایر ناشران آن دوره کم کار بود. موسسه شناخته شده دیگری که در تهران به نشر و فروش کارت پستال می پرداخت مغازه گلستان بود. بانیان این مغازه مراد بن ابراهام شالم و برادرش اشر بن ابراهام شالم هر دو از کلیمیان تهران و به گمان زیاد از فارغ التحصیلان مدرسه نو بنیاد آلیانس بودند.

بنابر گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، زینب علیزاده ـ باستان شناس و پژوهشگر ـ در شب کارت پستال های تاریخی ایران نیز به بازنمود بناهای ایران در کارت پستال های تصویری دوره قاجار پرداخت و درباره اینکه گونه های مختلف بناهای ایران چگونه تحت تاثیر دو رویکرد شرق شناسانه و مستندنگارانه برای چاپ بر روی کارت پستال های آن روزگار انتخاب می شدند و اینکه ناشران اروپایی و بعدها ناشران ایرانی، هر یک به دنبال چه دستاوردی و ارایه چه تصویری از ایران بودند توضیحاتی داد و درباره اهمیت پژوهش در کارت پستال ها اظهار کرد: پژوهش درباره آنها از منظر مطالعات چند رشته ای می تواند به شناخت سیر تحول بناها در طی زمان، خواه تحول و دگرگونی در کالبد فیزیکی بنا، خواه کاربری و تعامل آن با بافت پیرامونی، کمک کند و به کسب ره یافت های بهتر برای مرمت و بازسازی و حتی کاربری مجدد بناهای تاریخی منجر شود.

او افزود: حفظ این کارت پستال ها، به معنای حفظ تصویر سازه هایی که اکنون دیگر موجودیت فیزیکی ندارند برای ما و آیندگان است و به تکمیل قطعات خالی مانده ای از تاریخ معماری ایران و فراتر از آن تاریخ ایران یاری می رساند.

احمد چایچی امیرخیز ـ عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ـ نیز با بیان اینکه کارت پستال مقوله مهم و گسترده ای است به شکلی که تمام نهادها در ایران نظیر شرکت نفت، راه آهن و … کارت پستال دفترچه ای دارند، به فعالیت های گسترده مهرداد اسکویی در زمینه ترویج کارت پستال و برقراری نمایشگاه هایی از کارت پستال های ایرانی در خارج از کشور اشاره کرد و گفت: کارت پستال کاربرد خودش را در ادارات و سازمان ها حفظ کرده است ولی متاسفانه در میراث فرهنگی هنوز آنطور که باید دیده نشده است.

چایچی اظهار کرد: گردشگران که به ایران می آیند مشتاق دیدن کارت پستال هستند، ولی متاسفانه اداره پست چرخه کارت پستال و صندوق پست را حذف کرده است، در صورتی که هنوز هم زیربنای گردشگری کارت پستال است. امیدواریم برگزاری این برنامه فتح بابی برای احیای کارت پستال در ایران باشد.

پایان خبر cmsd

نخستین کارت پستال ها کِی و چرا چاپ شد؟