نگاهی به وضعیت کشت تریاک در افغانستان/ طالبان چگونه تحریم ها را دور می زنند؟

رسول سلیمی: از فردای خروج امریکا از افغانستان، ناظران سیاسی پیش بینی می کردند که باتوجه به تحریم های آمریکا و ضعف اقتصاد افغانستان، حکومت طالبان برای تامین نیازهای خود به کشت بیشتر مواد مخدر روی آورد. اما 7 ماه پس تسلط طالبان بر افغانستان، ملا هبت الله آخوندزاده رهبر طالبان طی فرمانی کشت، تولید و خریدوفروش مواد مخدر را ممنوع اعلام کرد و از برخورد با متخلفان بر اساس «شریعت اسلامی» اسلامی خبر داد.

اما بر خلاف این گمانه زنی ها، اداره مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل در گزارش جدید خود گفته که کشت مواد مخدر در افغانستان در سال 2023 میلادی، 95 درصد کاهش یافته است. برابر این گزارش چنین رهاوردی نتیجه ممنوعیت اعمال شده از سوی طالبان است. در گزارشی که از سوی بخش مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل منتشر شده آمده است که بر اساس ارزیابی های این نهاد کشت مواد مخدر در تمام نقاط افغانستان از 233 هزار هکتار زمین به 10 هزار هکتار کاهش یافته است و این دستاورد بزرگی محسوب می شود. این در حالی بود که در سال های گذشته، 80 تا 90 درصد تریاک جهان از افغانستان تامین می شد.

مواد مخدر صنعتی جایگزین کشت خشخاش

با رفع نگرانی درباره کاهش سطح زیر کشت مواد مخدر در افغانستان، نگرانی جدیدی که از سوی برخی محافل از جمله در ایران مطرح شد که انگشت اتهام تولید مواد مخدر صنعتی در افغانستان را متوجه مقامات طالبان می کرد. اگرچه قبل از روی کار آمدن حکومت طالبان نیز گزارش هایی درباره آزمایشگاه های تولید مواد مخدر صنعتی در نقاط مختلف این کشور وجود داشت و در کنار مواد مخدر سنتی، به تدریج رشد تولید و قاچاق مواد مخدر صنعتی هم گزارش شد. گفته می شود یکی از مهم ترین مواد مخدر صنعتی تولید شده در افغانستان مت آمفتامین است.

کارشناسان سیاسی معتقدند در حال حاضر سه نوع دیدگاه درباره تولید مواد مخدر صنعتی در افغانستان تحت حاکمیت طالبان وجود دارد؛ دیدگاه بدبینانه حکایت از آن دارد که حکومت طالبان عامدانه سیاست گذار از مواد مخدر سنتی به مواد مخدر صنعتی را انتخاب کرده، دیدگاه خوش بینانه معتقد است که طالبان هم زمان مبارزه با هر دو نوع مواد مخدر را در دستور کار دارد و دیدگاه سوم میانه بر این باور است که طالبان در این عرصه توان کافی را ندارد.

هر چند که حکومت طالبان سیاست منع کشت مواد مخدر را از سال زراعی جاری اعمال کرده، اما میزان مواد مخدر کشف شده توسط کشورهای همسایه افغانستان نشان می دهد که انبارهای قاچاقچیان مواد مخدر هنوز مملو از این مواد است.

نوآوری کشاورزان افغانستانی بعد از ممنوعیت خشخاش

گرچه مزارع خشخاش افغانستان از گذشته تامین کننده اصلی تریاک در جهان بوده؛ اما قاچاقچیان مواد مخدر اکنون به یک گیاه محلی به نام «افدرا (ریش بزی یا ارمک)» دست یافته اند که منبع طبیعی عنصر اصلی مت آمفتامین است. این گیاه در برخی مناطق روستایی افغانستان در مراکز فعال تولید مت آمفتامین کشت شده و به صورت آزادانه در ولایت فراه به فروش می رسد. ناظران سیاسی اذعان دارند مقامات دولتی پیشین و تاجران مواد مخدر، در شش سال گذشته صدها لابراتوار مت آمفتامین در افغانستان تاسیس کردند و هر ماه نیز بر تعداد آنها افزوده می شود؛ زیرا بحران اقتصادی کشور، افغان ها را مجبور می کند تا منابع جدید درآمد پیدا کنند.

بنابراین، باید گفت علاوه بر تولید تریاک، منبع درآمدزای مهم دیگری برای طالبان وجود دارد. برابر گزارش ها صنعت مت آمفتامین فرصت های شغلی برای بیش از 20000 نفر فراهم کرده که از این تعداد 5000 نفر در لابراتوارهای مت آمفتامین مشغول به کار هستند. گرچه غالب مت آمفتامین تولید شده برای صادرات است، اما تعداد فزاینده ای از افغان ها نیز به عنوان مخدر انتخابی خود به آن روی می آورند و مصرف داخل افغانستان نیز را نیز به خود اختصاص داده است.

درحالی که اقتصاد افغانستان اندکی پس از تسلط طالبان در مارپیچی پیوسته و تدریجی از رکود و سقوط افتاد، بحرانِ اقتصادیِ ناشی از تحریم ها، مسدودشدن دارایی های بانک مرکزی و حذف کمک های خارجی، شرایطی از بحران اقتصادی و مالی، نه تنها اراده مبارزه با مواد مخدر را از دستان طالبان سلب کرد؛ بلکه مسیرهای جدیدی برای قدرت نمایی طالبان در حوزه های سودآورتری از تجارت مواد مخدر را گشود.

مناسب بودن آب وهوای جنوب افغانستان برای رشد گیاه افدرا و همچنین آسان بودن تولید مت آمفتامین، برای کشاورزان این منطقه زمینه لازم را فراهم کرده است تا با امکانات اندک، برای خود کارخانه های تولید مت آمفتامین راه بیندازند و تولیداتشان را به بازار عرضه کنند. گزارشگران واشنگتن پست از بازار بزرگی در شهرستان بکواه در استان فراه دیدن کرده اند که در آن، روزانه ده ها کیلوگرم مواد مخدر معامله می شود. در گزارش این روزنامه آمده است: «یکی از پرجنب وجوش ترین قطب های عرضه مواد مخدر در افغانستان، در غرب قندهار است که به ردیفی از مغازه های غبارآلود منتهی می شود. بالای این مغازه ها پرچم طالبان نصب است و عمده فروشانی که اینجا کار می کنند، هر هفته، ده ها کیلو مت آمفتامین جابه جا می کنند.» ارزش یک کیسه نیم کیلویی مت آمفتامین که در خیابان های اروپا و آمریکا ده ها هزار دلار قیمت دارد، در بازار بکوا 250 دلاراست.

صنعت تولید شیشه در افغانستان رونق می گیرد

در همین حال و باتوجه به اینکه افغانستان مسیولیت تولید بیش از 80 درصد تریاک در جهان را دارد، مقامات سازمان ملل نگران بودند که تسلط و قدرت یابی مجدد طالبان به رونق تولید منجر شود و حالا پس از سلطه آنها بر کشور کارشناسان معتقدند جریان تجارت مواد مخدر تحت حاکمیت طالبان به ویژه در زمینه تولید و فروش مت آمفتامین و فراورده های جانبی آن یعنی شیشه در حال رونق است.

تسلط طالبان باعث افزایش تجارت مواد مخدر شده و وعده طالبان برای پاکسازی کشور از مواد مخدر نه تنها محقق نشده بلکه تولید و قاچاق مواد مخدر از زمان تغییر رژیم در افغانستان در سطوح بالا در حال تداوم است. با وجود بیانیه های منظم در مورد ممنوعیت کشت تریاک، تجارت مواد مخدر در افغانستان ادامه دارد، هرچند که ابعاد دقیق حجم و درآمد حاصل از آن هرگز به طور کامل کشف نشده است. از دیگر سو آنچه گزارش ها نشان می دهد افغانستان به زودی به تولید کنندۀ عمدۀ شیشه تبدیل خواهد شد که زنگ خطر بزرگی برای ایران و سایر کشورهای همسایه آن خواهد بود.

به باور برخی ناظران، طالبان از طریق اعلامیه های تاکتیکی وانمود می کنند که تولید مواد مخدر در افغانستان را متوقف می کنند تا از نظارت دقیق بین المللی بر کشت تریاک در این کشور سرباز زند. اما به هرحال به نظر می رسد ممنوعیت جدید طالبان بر مواد مخدر در این کشور، قیمت تریاک و هرویین را افزایش داده و تجارت مواد مخدر را تا حدی به سمتِ مخفی شدن و افتادن در کانال های تجارتی پنهان سوق داده است.

از سوی دیگر به باور برخی این اقدام به عنوان رویکردی هوشمندانه از سوی این گروه و در تکرار نتایجِ ممنوعیت در سال 1994 تلقی می شود. دلیل دیگر این حرکت، نیاز به کسب مشروعیت بین المللی و به رسمیت شناختن دولت غیرمشروع و غیر فراگیر خود و تحریک جامعه ملل برای کمک های اقتصادی و تامین مالی است. طالبان از طریق این ممنوعیت، در پی جذب کشورهای متاثر از تجارت تریاک و کسب حمایت جامعه بین المللی از جمعیت محلی و ایجاد سیاست های دولتی «پایدار» بوده است. اما جدا از این ممنوعیت، چیزی که اکنون شاهد آن هستیم رشد تجارت مواد مخدر به ویژه رونق در صنعت مت آمفتامین و تبدیل شدن آن به تجارتی سودآور برای حکومت این کشور در تحریم است.

213

نگاهی به وضعیت کشت تریاک در افغانستان/ طالبان چگونه تحریم ها را دور می زنند؟